عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با تأکید بر مسئولیت علمای دین در ایستادن مقابله ظالمان، گفت: بنی امیه مشروعیت و صلاحیت نداشتند اما در حکومت های مشروع و صالح هم می تواند کارهایی واقع شود و این مسئولیت متوجه علما است که بایستند. علما که فقط نباید در برابر بد حجابی و آن مسائل بایستند و فقط جلوی سگ گردانی سینه سپر کنند. البته اینها هم هرچه شرع می گوید را بگویند و وظیفه است. مسائل اصلی «حقوق الناس» و یک نوع ستم خواسته یا ناخواسته است.

به گزارش خبرنگار جماران، آیت الله سید ضیاء مرتضوی در ششمین شب از عزاداری مجازی حسینیه جماران با موضوع «نکوهشنامه عالمان وابسته و گمراهان عالم نما» گفت: محور بحث ما یکی از اسناد به جای مانده از امام سجاد(ع) است که در قالب نامه مبسوطی به یکی از فقها و مراجع فقهی و عالمان حدیثی دوران خودشان به نام محمد بن مسلم ظهری نوشته اند که در منابع اهل سنت شخصیت برجسته ای است و روایت های بسیاری از او نقل کرده اند که از محبّان و علاقه مندان به امام سجاد(ع) بود.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افزود: ظهری یک فقیه وابسته به بنی امیه بود و در آن مسئولیت یک بار کسی را مجازات کرد اما آن شخص در زیر مجازات جان خودش را از دست داد و محمد بن مسلم هم چون نمی خواست این اتفاق بیفتد بسیار پریشان خاطر شد و از سر ترس و ناراحتی دست از زندگی خودش کشید و احتمالا دچار افسردگی شد و حتی غارنشینی را پیشه خودش کرد. چون نمی توانست خودش را راضی کند که این اتفاق رخ داده بود. امام سجاد(ع) او را دید و گفت من بر تو از این ناامیدی بیشتر نگران هستم تا آن گناهی که مرتکب شده ای. بنابر این باید کاری بکنی که از این ناامیدی بیرون بیایی. به خانه برگشت و از آن زمان از اصحاب امام سجاد(ع) شمرده می شد.

وی یادآور شد: در تحف العقول یک خطابه به علما و نخبگان آن دوره است که از امام حسین(ع) نقل می کند و در پایان هم احتمال می دهد مربوط به حضرت امیر(ع) باشد. آن خطابه در باب نکوهش علمای ساکتی است که به مسئولیت خودشان در جامعه آن روز عمل نمی کردند. اما ابن شعبه در تحف العقول در بخشی که به روایات امام سجاد(ع) پرداخته نامه ای مفصل به محمد بن مسلم ظهری نوشته است. هرچند مخاطب نامه یک نفر است اما حضرت سخنانی آنجا مطرح کرده اند که می توانیم نام محمد بن مسلم را از آن برداریم. کما اینکه فقهای ما به نامه های خاصی که به اشخاص هم خطاب شده استناد می کنند و فتوا می دهند. این نامه هم اختصاص به محمد بن مسلم ندارد.

مرتضوی اظهار داشت: محمد بن مسلم از باب اینکه وابسته به بنی امیه بوده مخاطب امام سجاد(ع) قرار گرفته و نکوهش ها، توبیخ ها و تقبیح ها یی را متوجه او کرده است. به رغم اینکه محمد بن مسلم به امام علاقه داشت و روابط نزدیک داشت ولی حضرت این روابط نزدیک را وسیله ای قرار دادند که او را با مسئولیت و جایگاه او و وظایفی که از این جایگاه بر می خاست بیشتر آشنا کند. نه تنها آشنا کند، بلکه از او بخواهد و به او هشدار بدهد که موقعیت خودش را دریابد؛ مسئولیتی که در این جایگاه دارد را توجه کند.

وی ادامه داد: اینکه کسی در دستگاه جائر یا دستگاه سیاسی نامشروعی ارتباط داشته باشد تعیین کننده نهایی نیست اما نوع ارتباط و خدماتی که می دهد و خدماتی که برای جامعه می گیرد مهم است. امام سجاد(ع) هم از همین منظر به تبیین و ارزیابی نوع ارتباط محمد بن مسلم ظهری با بنی امیه پرداخته است. بنابر این ما داریم درباره یک شخصیت علمی، عالم سرشناس و فقیه برجسته مورد مراجعه دیگران سخن می گوییم که هر حکومت دینی علاقه مند است که چنین افرادی را در کنار خودش داشته باشد. این شخص مخاطب امام سجاد(ع) است.

استاد حوزه علمیه قم تأکید کرد: نقاط عطفی در این نامه هست که برای ما تعیین کننده و مهم است. نمی خواهم کسی را به بنی امیه یا محمد بن مسلمن ظهری تشبیه کنم. ولی چون حضرت در مقام ترسیم وظایف دسته ای از علما هستند که با قدرت رابطه دارند، صرف یک بیان تاریخی نیست که شخصی به نام محمد بن مسلم ظهری بوده و او چنین رابطه ای با بنی امیه داشته و ما داریم قصه گویی می کنیم و تاریخ می خوانیم. من نه مورخ هستم و نه کار من بیان تاریخ است. فرض می کنیم امام دارند نوع رابطه ای که علمای آزاد، رها و فرهیخته باید با قدرت داشته باشند؛ اعم از اینکه قدرت مشروع باشد و یا مثل بنی امیه نامشروع باشد.

وی افزود: هر قدرت مشروعی قدرت معصومین(ع) نیست و حتی در حکومت علی(ع) هم ممکن است از سوی برخی کارگزاران خطایی، تقصیری، ستمی یا حیف و میلی صورت بگیرد. آنجا است که علما باید نقش و جایگاه خودشان را نشان بدهند و نسبت خودشان با آن رفتارها را بیان کنند.

مرتضوی با اشاره به بخش هایی از نامه امام سجاد(ع) به محمد بن مسلم، گفت: بعضی از ما خیلی عذرتراشی می کنیم و اگر کسی از ما سؤال کند که چرا فلان جا ساکت شدید و یا فلان جا تأیید بی خود کردید عذر می تراشیم. حضرت فرمود مبادا گمان ببری خداوند عذرتراشی بی جا را از تو می پذیرد و کوتاهی های تو را نادیده می گیرد. در روایات ما هست که فردای قیامت خداوند 70 گناه را از آدم های ناآگاه می آمرزد، پیش از آنکه یک گناه را از افراد آگاه و عالم بیامرزد. یعنی بار علما سنگین است و راحت نیست. علما مسئولیت دارند که تمام قرآن را بیان کنند و چیزی را از حقایق پنهان نکنند.

ظالم باید در ترس باشد

وی با تأکید بر اینکه ظالم باید در ترس باشد، تصریح کرد: کسی که ستم می کند و حقوق مردم را ضایع می کند دائما باید نگرانی داشته باشد. اما کمترین کاری که محمد بن مسلم کرده بود «رفع نگرانی از ستمکار» بود. امام سجاد(ع) خطاب به او می فرماید که کار دوم تو این است که راه گمراهی، ظلم، ستم و برخلاف حق رفتن را برای او هموار کردی؛ همین که تو نزدیک او شدی و وقتی گفت بیا، رفتی. هر مجلسی که دعوتت کردند رفتی و هر امر اجتماعی که از ناحیه حکومت بود تو در صفوف مقدم بودی. حضرت فرمود من می ترسم از اینکه فردای قیامت تو هم همراه ستمکاران بیایی و باید در برابر چیزهایی که در قبال همراهی و کمک به ستمکاران گرفتی باید پاسخگو باشی.

برای دفاع از حق و انسان های شایسته باید کمک کرد

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه به حکومت حق و برای دفاع از حق و انسان های شایسته باید کمک کرد، افزود: امام سجاد(ع) به محمد بن مسلم فرمود تو به کسانی نزدیک شده ای که حق هیچ کس را به او نمی دهند و روی حقوق آحاد جامعه پا می گذارند و وقتی نفوذ کلمه داشتی هیچ باطلی را نهیب نزدی و نصیحت نکردی تا از برخی گناهان و ستم هایشان دست بکشند.

وی با اشاره به مسائلی که امام خمینی(س) در باب امر به معروف و نهی از منکر آورده اند، گفت: امام خمینی(س) پنج شش مسأله فقط در رابطه با سکوت علما یا نزدیک شدن علما به دستگاه های جور بیان کرده اند. ایشان در کتاب تحریرالوسیله فرموده اند اگر سکوت علما تقویت ظالم و یا تأیید او باشد، نباید سکوت کنند و باید آن مسئولیت را اظهار کنند و بگویند ما این کار را قبول نداریم؛ کشتنی که صورت گرفته، حقی که ضایع شده را قبول نداریم. امام فرمودند ولو اینکه در رفع آن ظلم مؤثر نباشد، تو باید مسئولیت خودت را اجرا کنی. نااهلانی که بر امکانات مردم مسلط شده اند ممکن است دل و جرأت بیشتری پیدا کنند و حرام های بیشتری مرتکب شوند و حقوقی را ضایع کنند. اینجا سکوت حرام است.

مرتضوی افزود: بخش سوم نامه امام سجاد(ع) محمد بن مسلم را به عنوان «مهمترین محور سوء استفاده ستمکاران» معرفی می کند. ستمکاران از خیلی چیزها سوء استفاده می کنند؛ از دین، مردم و حتی از نصب و ارتباطات خانواده. برخی خلفا در زمان پیامبر(ص) کارهایی داشته اند و بعدها کارهایی کردند که فکر می کنم در فرمایشات امیرالمؤمنین(ع) آمده که گویا سوء استفاده هایی که از بیت المال صورت می گیرد داری پول هایی که زمان سختی پیامبر خرج کرده ای را جبران می کنی.

وی با تأکید بر سنگینی مسئولیت روحانیون، گفت: از ظلمی که استکبار جهانی، دشمنان اسلام و دشمنان بشریت نسبت به توده های مردم در دنیا می کنند تا اگر یک کارگزار ناشایست و ناسالم یا غافل در گوشه ای از مملکت اسلامی ظلمی می کند، ما مسئولیت داریم و نمی شود سکوت کرد. امام سجاد(ع) به محمد بن مسلم می فرماید آیا بنی امیه تو را پلی برای گرفتاری های مردم قرار نداده اند؟! تو نردبان گمراهی های آنها نشدی؟! موقعیت در اختیار تو قرار داده اند که چه شود؟ چرا در اختیار دیگران نگذاشتند. برای اینکه تو را دیده اند که می توانی نردبان ترقی و سوء استفاده آنها شوی.

استاد حوزه علمیه قم یادآور شد: امام خمینی(س) در کتاب تحریرالوسیله فرموده اند اگر سکوت علمای دین و بزرگان مذهب موجب می شود که دیگران بدبین شوند و علما را منتسب کنند به چیزهایی که واقعیت ندارد، مثل اینکه مردم بگویند اینها آخوند درباری هستند، بر آنها واجب است انکار کنند و بگویند ما این رویه را قبول نداریم تا از ساحت شخصیت آنها ننگ وابستگی کنار زده شود. ولو اینکه تأثیری در رفع ظلم نداشته باشد، این فایده را دارد که مردم بگویند این آدم جزو آنها نیست و کل این جایگاه، علم، فقه، قرآن و اهل بیت(ع) زیر سؤال نمی روند.

اگر عالمان نمی توانند جلوی ظلم را بگیرند کمترین کاری که بر عهده آنان در برابر ظلم هست این است که نشان بدهند ما با آنها همراه نیستیم یا در یک حکومت مشروع نشان بدهند

وی تأکید کرد: اگر عالمان نمی توانند جلوی ظلم را بگیرند کمترین کاری که بر عهده آنان در برابر ظلم هست این است که نشان بدهند ما با آنها همراه نیستیم یا در یک حکومت مشروع نشان بدهند که ما با فلان کار آنها همراه نیستیم و فلان اقدام را قبول نداریم که سیاست غلطی بوده و مردم به سختی افتاده اند. البته برای حفظ و بقای چیزی که مشروع می دانند، بگویند. بقا و حفظ آن که به سکوت نیست؛ به گفتن از روی دلسوزی است. ما برای «اصلاح امور» حرفمان را از روی دلسوزی و خیرخواهی بزنیم.

مرتضوی در پایان گفت: بنی امیه مشروعیت و صلاحیت نداشتند اما در حکومت های مشروع و صالح هم می تواند کارهایی واقع شود و این مسئولیت متوجه علما است که بایستند. علما که فقط نباید در برابر بد حجابی و آن مسائل بایستند و فقط جلوی سگ گردانی سینه سپر کنند. البته اینها هم هرچه شرع می گوید را بگویند و وظیفه است. مسائل اصلی «حقوق الناس» و یک نوع ستم خواسته یا ناخواسته است.