۱- آوارگی، مهاجرت و پناهندگی مفاهیمی آشنا در دنیای جدید هستند. تاریخ ایران ما نیز در سده اخیر با موضوع مهاجران، آوارگان و پناهندگان گره خورده است؛ مانند ورود هزاران مهاجر لهستانی در جنگ دوم جهانی که در هراس از هیتلر ترک میهن کرده و به ایران روانه شده بودند و پذیرایی ایرانیان از صدها هزار کرد عراقی که در میانه دهه ۵۰ خورشیدی به ایران آمدند و بیش از دو ونیم دهه در ایران حضور داشتند و حضور میلیون ها نفر از میهمانان افغانستانی که در چهار دهه گذشته به ایران مهاجرت کرده اند. همچنین مهاجرت صدها هزار نفر از هموطنان ایرانی به دیگر کشور ها به ویژه در چهار دهه گذشته وجه دیگر رویارویی ایرانیان با مهاجرت را نمایان می کند.
۲- چند میلیون نفر از شهروندان کشور برادر، دوست و هم تبار یعنی افغانستان در ایران مستقر شده و زندگی می کنند. در حوزه های مختلف اقتصادی نیز از ظرفیت این نیروی مهاجر در کشور استفاده شده است. حضور و حتی اشتغال مهاجران افغانستانی در بخش وسیعی از جغرافیای ایران به امری عادی بدل شده است. در سال های گذشته به ویژه پس از کاهش اعمال تحریم های ترامپ علیه ایران و به دنبال آن افزایش قیمت دلار و تورم و گرانی ناشی از آن در کشور گروهی از مهاجران افغانستانی مهاجرت از ایران و عزیمت به ترکیه و از آنجا مهاجرت به اروپا را برگزیدند. البته موقعیت خاص مرزهای غربی ایران به عنوان دروازه اروپا موجب شد تا افزون بر مهاجران و آوارگان افغانستانی گروهی از آوارگان از دیگر کشورها ازجمله پاکستان، بنگلادش، هند، عراق، سوریه و حتی کشورهای دوردست تری مانند میانمار، سومالی، مصر، آفریقای جنوبی و دیگر کشورها مسیر مهاجرت از طریق ایران به اروپا را برگزیده اند.
۳- در سال های گذشته بر اثر تحولات اقتصادی و سیاسی در ایران و کاهش ارزش پول ملی و در نتیجه افزایش میل خروج گروهی از مهاجران افغانستانی از ایران و نیز تردد آوارگان از سایر کشورها از طریق ایران، مرزهای غربی شاهد روال تازه ای از تردد و قاچاق انسان از طریق مرزهای شمال غربی شده است. این شرایط جدید موجب شده تا هزاران شهروند غیرایرانی و نیز هزاران ایرانی برای خروج غیرقانونی از ایران از طریق قاچاقچیان انسان از مرزهای شمال غربی اقدام کنند.
یعنی در دوره کوتاهی شهروندانی که قصد مهاجرت و خروج از طریق مرزهای شمال غربی ایران را دارند، افزایشی چندبرابری و هزاران نفره با رشد چندصد درصدی داشته است. این شرایط جدید موجب روی آوردن گروهی سودجو به قاچاق انسان شده و تبادل پول قابل توجه در امر جابه جایی آوارگان از مرزهای شرقی و جنوبی کشور به سوی مرزهای شمال غربی زمینه ساز افزایش شمار مشارکت کنندگان در قاچاق انسان شده است. همچنین انبوه چندده هزار نفری آوارگان که در مناطق مرزی خواستار انتقال به آن سوی مرز هستند، نیز موجب وسوسه گروه های زیادی در این مناطق شده تا وارد کار قاچاق انسان شوند و سودی کسب کنند. به شکلی که در یکی از سال های اخیر شمار آوارگان بازداشت شده در یکی از استان های مرزی کشور به حدود ۵۰ هزار نفر رسیده که حدود ۸۰ درصد آنان را آوارگان افغانستانی تشکیل داده و مابقی از دیگر کشورهای منطقه و فرامنطقه بوده اند. اگر این رقم درست باشد، قطعا شمار کسانی که بازداشت نشده و موفق به خروج از ایران شده اند، چندین برابر این رقم و نشانگر ابعاد وسیع قاچاق انسان در مرزهای غربی است. البته بازداشت هزاران نفر که قصد خروج غیرقانونی از کشور را داشته و نگهداری این حجم بزرگ از بازداشتی ها در کمپ ها و عدم آمادگی نهادهای مسئول دراین باره موضوعی است که نیازمند پیگیری و بررسی مستقلی است.
۴- تحولات اخیر افغانستان و افزایش جنگ و ناامنی موجب آوارگی شمار بیشتری از اهالی این کشور جنگ زده از طریق ایران شده است. تجهیز مرزبانی های کشور به ابزارهای فنی، تکنیکی، انتظامی و تدارکاتی بیشتر و افزایش شمار مرزبانان و امکانات آن از بدیهی ترین نیازهای کشور دراین باره است. کمااینکه در کشور ترکیه دراین باره اقدامات محسوسی در جوار مرزهای ایران ازجمله اعزام هزاران نیروی نظامی و تجهیزات صورت گرفته است.
۵- متاسفانه در کنار افزایش شمار آوارگانی که در حال خروج از کشور و عزیمت به سوی اروپا از طریق کشور همسایه هستند، ظهور پدیده ای عجیب و غیرانسانی موجب نگرانی شده است. گروگان گیری به قصد اخاذی از آوارگان توسط قاچاقچیان انسان ازجمله این رفتارهای غیرانسانی است. در برخی موارد جداکردن مسیر عبور زنان و مردان و در نتیجه تعرض به زنان و در برخی موارد گروگان گیری و ارسال فیلم و عکس از طریق فضای مجازی برای خانواده آواره و درخواست پول و باج ازجمله شگردهای این گروه از قاچاقچیان است. برخی از قاچاقچیان با استفاده از روش گروگان گیری و حتی بدتر از آن بریدن گوش، بینی و زبان آوارگان بدفرجام و بی پناه و ارسال فیلم و عکس از این اقدامات برای وابستگان شان، درخواست پول می کنند و هشدار به اینکه اقدامات بعدی خشن تر بوده و حتی ممکن است به قتل آواره منجر شود. این روش قاچاقچیان نه تنها اقدامی غیرانسانی است بلکه موجب شده تا وجدان عمومی در برابر این اتفاق به شدت ملتهب شود. انتشار چنین فیلم هایی به ویژه در افغانستان موجب تحریک افکار عمومی شده است. مسئولان انتظامی و مرزبانی تاکنون گروه هایی از این قاچاقچیان را بازداشت و شماری از گروگان ها را آزاد کرده اند، اما افزایش شمار این نوع از گروگان گیری می تواند پیامدهای بدتری داشته باشد. بدیهی است که نهادهای مسئول به ویژه مسئولان اجرائی و قانونی در سطح ملی با توجه بیشتر به نیازهای نیروهای زحمتکش و خادم مرزبانی در مرزهای کشور به ویژه در مرزهای شمال غربی کشور، باید بر میزان مراقبت ها افزوده و به برخورد جدی با این پدیده غیرانسانی و زشت بپردازند. هرچند مدیریت و مقابله با خروج غیرقانونی از کشور نیازمند اصلاحات اساسی و ساختاری در حوزه های سیاسی و اقتصادی در مقیاس ملی است اما بریدن گوش، بینی و زبان آوارگان توسط قاچاقچیان و اقدامات شنیع و غیرانسانی دیگر پدیده ای نیست که بشود در برابر آن سکوت کرد یا با بی تفاوتی تنها نظاره گر آنها بود. برخی گزارش ها حاکی از سازمان یافتگی این اقدامات است. برخورد فوری، جدی، جامع و فراگیر با این قاچاقچیان و اتخاذ روش های کارشناسی برای مقابله با این پدیده غیرانسانی باید در دستور کار نهادهای مسئول قرار گیرد.
*شرق
