شاید اگر چند سال پیش بود، سرقت یک مجسمه بزرگ شهری دهان‌مان را از تعجب باز می‌کرد اما حالا دیگر چنین خبرهایی متعجب‌مان نمی‌کند و این اندوهی بزرگ است. دزدین مجسمه‌های شهری به سریالی طولانی تلخ تبدیل شده اما این‌بار اقدام برای دزدیدن مجسمه‌ای در محوطه تئاتر شهر بار دیگر دو نکته را پررنگ کرد؛ لزوم برخورد بیش از پیش با مجسمه‌دزدان و تامین امنیت محوطه مجموعه فرهنگی هنری تئاتر شهر.
تقریبا تا پیش از آذر 1387، دزدیدن مجسمه‌های شهری چندان اتفاق نمی‌افتاد اما آن ماه بود که سریال زشت مجسمه دزدی شهری آغاز شد. مجسمه‌هایی که بسیاری از آنها پس از ناپدید شدن، هیچگاه سرنوشتشان مشخص نشد.
تا اردیبهشت ۱۳۸۹ تعداد مجسمه‌های دزدیده‌شده به ۱۲ مورد رسید؛ مجسمه‌هایی که وزن برخی از آن‌ها حدود ۷۰۰ کیلوگرم بود و با توجه به حجم و وزن اینگونه آثار، عمدتا این سوال ایجاد می‌شد که سارقان چگونه می‌توانند بدون جلب توجه و به راحتی چنین آثاری را از جا کنده و جابه‌جا کنند؟!
البته در دو دهه اخیر سرقت مجسمه‌ها تنها به پایتخت محدود نبوده است. سال ۹۶ خبری منتشر شد مبنی بر اینکه شهردار شیراز به مناسبت محرم تندیسی به نام میدان نذری افتتاح کرد؛ اما سه روز بعد از افتتاح، دیگ مسی میدان به سرقت رفت! سال ۸۶ هم مجسمه‌ «شیخ بهایی» اثر مرتضی نعمت‌اللهی در خیابان چهارباغ توسط افرادی سودجو با هدف ذوب و فروش برنز مورد استفاده در مجسمه سرقت شد که خوشبختانه با اقدام به موقع نیروی انتظامی این مجسمه به جای اصلی خود بازگشت. سال ۹۸ هم بخشی از تندیس «تقدیس» اثر پرویز تناولی مجسمه‌ساز و نقاش کشور واقع در جنب ساختمان شهرداری مرکزی اصفهان به سرقت رفت که پس از یک سال سارقان آن هم پیدا شدند. البته سرقت مجسمه‌های تناولی به همین جا ختم نشده بود؛ چراکه بعدها توسط خود تناولی اعلام شد که چهار مجسمه از هفت مجسمه کودکان در حال بازی از این هنرمند در پارک دانشجو نیز به سرقت رفته است.
اواخر تابستان سال ۹۸ بود که با سرقت سردیس قیصر امین پور در بلوار سعادت‌آباد، پرونده سرقت‌ مجسمه ها در تهران بار دیگر باز شد.
در همین راستا و با افزایش تعداد سرقت‌های مجسمه های شهری، سازمان زیباسازی شهرداری از جایی به بعد تصمیم گرفت جنس آثار بعدی را از فلزات ارزشمند انتخاب نکند؛ این آثار اغلب از فایبرگلاس ساخته شدند که آن هم اثر را آسیب‌پذیر می‌کند.
اما جدیدترین قسمت این سریال تلخ، مربوط می‌شود به یکی دیگر از آثار تناولی که خوشبختانه پیش از آنکه رخ بدهد، از آن جلوگیری شد. چند روز پیش سارقان قصد داشتند کلید مجسمه «فرهاد قفل زن» واقع در تئاتر شهر را بدزدند. شامگاه دوشنبه 13 اردیبهشت ماه، کارکنان تئاتر شهر به واسطه فیلمی که از سوی یکی از هنرمندان تئاتر برای آنان فرستاده شده، متوجه شدند پیچ و مهره‌های کلید مجسمه «فرهاد قفل زن» دستکاری شده و این بخش از مجسمه مورد تهدید سرقت قرار گرفته است. بعد از مشاهده این وضعیت، کلید این مجسمه به فضای داخلی تئاتر شهر منتقل شد.
همین اتفاق بار دیگر لزوم تامین امنیت بیش از پیش حریم تئاتر شهر را پررنگ کرد. حدودا دو سال است که به صورت مستمر از زبان اهالی هنر تئاتر و سینما، دست‌اندرکاران و پژوهشگران عرصه تئاتر، مدیران رده‌های میانی تا کلان هنرهای نمایشی کشورمان و حتی اعضای سرشناس شورای شهر بارها نسبت‌به لزوم تعیین حریم این محیط هنری تاکید شده و هر بار با دلایل مختلف این مسئله مورد بی‌توجهی قرار گرفته‌است.
هرچند به شکل مستمر شاهد اعتراض دوساله منتقدان این عرصه که نام و ذکر آن‌ها رفت هستیم؛ اما چیزی حدود یک دهه هست که نابسامانی‌های عدم حفاظت و حراست از این ساختمان که به ثبت میراث ملی کشور نیز رسیده‌است در سایه نبود حریمی امن و حفاظی مشخص می‌گذرد.
اما در حال حاضر با توجه به وجود چندین مجسمه شهری در محوطه تئاتر شهر چه اقداماتی مدنظر قرار گرفته است؟ ابراهیم گله‌دارزاده، مدیر مجموعه تئاتر شهر، در این‌باره گفت: گله‌دارزاده تصریح کرد: ما نمی‌دانیم با چه زبانی باید بگوییم که شرایط برای مجموعه تئاتر شهر از تعدی و تعرض گذشته و آسیب‌های جدی به این مجموعه و پیرامون آن وارد شده است. متاسفانه نگاه موجود به محوطه تئاتر شهر با بوستان‌های پیرامون بزرگراه‌ها یکسان است و نسخه‌ای که برای آن پیچیده شده با این بوستان‌ها یکسان است.
او همچنین افزود: الان نمی‌دانیم مسئولیت مجسمه با تئاترشهر است یا شهرداری. زیرا از منظر شهرداری، مجموعه تئاتر شهر از در چوبی بیرون آغاز می‌شود و فضای داخلی را دربر می‌گیرد.
گله‌دارزاده خاطرنشان کرد: متاسفانه در بخش بیرونی تئاتر شهر نوعی مدیریت چندگانه وجود دارد. حتی فضاهایی مانند پشت بام تالارهای قشقایی یا چهارسو، جزو عرصه عمومی تلقی می‌شود و بارها درنظر داشته‌اند در این مکان‌ها گُل‌کاری کنند که هر بار با خواهش و تمنا جلوی آن را گرفته و توضیح داده‌ایم آبیاری گل و گیاهان، می‌تواند به پشت‌بام این تالارها آسیب بزند و البته همیشه در این زمینه با ما همکاری شده است.
او با تاکید بر اینکه برای مجسمه‌های مجموعه تئاتر شهر و همینطور مجسمه‌های داخل حوض پارک دانشجو نگرانی شخصی دارد، افزود: ولی واقعیت این است که مسئولیت حفاظت از این مجسمه‌ها چندان مشخص نیست و همانطور که گفتم در این زمینه مدیریت چندگانه‌ای وجود دارد ولی ما همواره به این مساله حساسیت داشته‌ایم و خارج از اینکه وظیفه چه کسی است، خود را موظف به مراقبت دانسته‌ایم و حتی اگر جزو وظایف ما نباشد، قطعا این مراقبت را خواهیم داشت.
مدیر تئاتر شهر در پاسخ به این پرسش که آیا امکان حضور یک نگهبان همیشگی برای مراقبت از مجسمه‌های اطراف تئاتر شهر وجود ندارد، توضیح داد: مجسمه که نگهبان مخصوص خود را ندارد ولی پارک دانشجو هم نیروی حراست دارد و هم پلیس پارک. تئاتر شهر هم پلیس‌های گشت‌زن دارد که جزو پلیس‌های وزارت ارشاد هستند و مسئولیت مراقبت از آنچه را که در محدوده این وزارتخانه است، دارند. در این زمینه خاص از شهرداری دعوت کرده‌ایم تا بررسی‌های خاص خود را داشته باشد.
او درباره احتمال خطری دیگر برای مجسمه «فرهاد قفل زن» گفت: کلید را که به تئاترشهر منتقل کردیم و باقی اتصالات هم خیلی محکم و به اصطلاح جدانشونده است. بنابراین امکان جابه جایی آن وجود ندارد ولی کلید، به تنهایی می‌تواند مجسمه‌ای زیبا و مستقل باشد و به همین دلیل قصد ربودن آن را داشتند.
مدیر تئاتر شهر که سابقه فعالیت در میراث فرهنگی را دارد، درباره وظیفه میراث نسبت به مواردی مانند مجسمه «فرهاد قفل زن» گفت: در میراث یکسری پروتکل درباره مکان‌هایی که نیازمند حفاظت فیزیکی هستند، وجود دارد. اقدام‌هایی مانند به خطر افتادن «مجسمه فرهاد قفل زن»، وضعیت حقوقی پیرامون تئاتر شهر را تغییر می‌دهد. از نظر میراث، تمام این منطقه همراه با حوض‌ها و مجسمه‌ها جزو تئاتر شهر محسوب می‌شوند و مدیر این مجموعه را مسئول آنها می‌دانند.
او اضافه کرد: زمانی که میراث فرهنگی به عنوان سازمان شناخته می‌شد، برای مراقبت و مرمت اماکنی که در اختیار دیگر بخش‌ها بود، اعتباراتی داشت ولی بعد از تبدیل شدن به وزارتخانه، دیگر این اعتبارات را ندارد و بیشتر در بخش‌های حقوقی می‌تواند ورود کند.
گله‌دارزاده خاطرنشان کرد: بنایراین در ماجرای اخیر، میراث اعتباری برای مرمت مجسمه تخصیص نمی‌دهد. ضمن اینکه بودجه‌های مرمت بسیار سنگین است که با شرایط مالی ما همخوانی ندارد. با تغییر قانون میراث، مجموعه‌هایی مانند تئاتر شهر باید آیین‌نامه‌ای برای مرمت این گونه آثار در نظر بگیرند.
او همچنین با اشاره به نظرات متفاوتی که درباره تعیین حریم مجموعه تئاتر شهر در میان جامعه تئاتری وجود دارد، توضیح داد: در گفت‌وگویی که با شهردار منطقه داشتم، توضیح دادم که نظرات موافق و مخالف وجود دارد و دوستانِ مخالف معتقدند نباید دسترسی به مجموعه محدود شود یا جداسازی صورت بگیرد یا کسب و کارهای اطراف مجموعه تئاتر شهر دچار اخلال شود. از آنان خواستم تا این موارد را در طراحی‌های خود در نظر بگیرند. قرار است مجموعه بحث‌های موافق و مخالف، مبنای کار باشد. البته نه آن بخش از نظرات مخالفان که قابل اعتنا نیست.
گرچه این بار خطر از بیخ گوش مجسمه تئاتر شهر گذشت اما آیا بار دیگر هم این بخت با مجسمه‌های حریم این مجموعه فرهنگی هنری همراه خواهد بود؟ شاید باید با سرعت بیشتری برای تامین امنیت حریم تئاتر شهر تصمیم‌گیری شود.