از زمان همه گیری ویروس کرونا بسیاری از مناسبات اجتماعی ، اقتصادی و غیره تغییر پیدا کرده و بشر نتوانسته به شرایط کنونی و مشکلات ناشی از آن فائق آید و یا بتواند مناسبات جدید برای کنار آمدن با آن خلق کند. یک حوزه مهمی که بشدت از این امر آسیب دیده است بحث همه گیری کرونا و آسیب آن به نظام آموزشی در سطح دانشگاهی است که در آستانه یک سالگی همه گیری رسمی کرونا در ایران به اختصار به واکاوی آن می پردازم.
در شرایط کنونی به دلیل غافلگیری و یا ضعف زیر ساختها و مشکلاتی که در ادامه به آن می پردازم آموزش مجازی نتوانسته آنگونه که باید به اهداف خود رسیده و نیازهای آموزشی را با شرایط پیش آمده رفع کند. فرصتی پیش آمده که افرادی که در گذشته به مدد امکانات مالی و بدلایلی جز کسب دانش وارد دانشگاه می شدند( مانند تاخیر در اعزام به خدمت اجباری سربازی در پسران و یا ازدواج فرمایشی یا عدم تمکین مالی جهت ازدواج در سنین پایین تر و مهمتر از همه مدرک گرایی) اکنون راحتر از همیشه دانشجو شوند و بار اضافی بر دوش سیستم آموزش عالی کشور قرار داده و یا بعد از اخذ مدرک به جمع فارغ التحصیلان بیکاری که به نقل از مرکز آمار ایران در تابستان امسال ۴۰ درصد از کل بیکاران کشور را تشکیل میدهند بپیوندند. البته که تماما این امر ناشی از “مدرک گرایی” نیست و عوامل متعددی هم دخیل است و صد البته باید اضافه کنم که مراد من از آسیب شناسی آموزش مجازی، توصیه به بازگشایی عجولانه دانشگاهها آن هم پیش از کنترل پاندمی کرونا نبوده و نیست زیرا اگر همه گیری کرونا هم نبود بهرحال جهان به مدد تکنولوژی های ارتباطی اتفاقا به چنین سمتی در حال حرکت بود و هست که مزایای عمده ای هم دارد البته به شرط داشتن زیر ساخت لازم، که امروز فرصتی برای باز اندیشی در این بحث فراهم آمده و جبر ایجاد شده مجالی برای نگاه به ظرفیت ها را نیز فراهم آورده است.
از دلایل بازدهی کم آموزش به شیوه مجازی علاوه بر موارد اشاره شده مانند ضعف زیر ساخت ارتباطی، مقولاتی دیگر نیز وجود دارد که به این ضعف عمق می بخشد. عدم تسلط برخی اساتید به تکنولوژی های آموزشی مجازی به دلیل کمبود دوره های آموزشی، عدم سازگاری و شکل گیری و پذیرش فرهنگ آموزش به شکل مجازی به عنوان بخشی از “فرآیند تحصیل” در میان دانشجویان ،استادان و خانواده ها، عدم وجود سازوکاری منسجم در سنجش های علمی از دانشجو و دشواری در تهیه منابع علمی از جمله این آسیب ها و ضعف هاست.
کمبود امکانات و ملزومات مورد نیاز مانند گوشی های هوشمند و خصوصا لپ تاپ برای دانشجویان دوره های تحصیلات تکمیلی، در بین دانشجویان بی بضاعت و عدم برنامه ریزی برای حل این موضوع از طریق ارائه کمک های آموزشی و تسهیلات بانکی و … از جنبه های دیگر مشکلات تحصیل از طریق آموزش مجازی در شرایط کنونی است.
مورد دیگر بحث دسترسی به منابع و متون و کتب است. در این خصوص نیز برای فهم راحتر می توان به دشواری هایی موجود مانند بسته بودن بانک پایانامه ها و رساله های ایرانداک و یا وجود موانعی برای تهیه بن خرید در نمایشگاه مجازی کتاب برای برخی دانشجویان نو ورود دانشگاهها ، محدودیت های رفت و آمد بین شهری جهت تهیه نسخه فیزیکی کتاب ها و همچنین دسترسی بعضا پر ریسک به کتابخانه های عمومی و دانشگاهی و بیش ازهمه هزینه هایی که خارج از بضاعت دانشجویان است اشاره نمود.
نکته حائز اهمیت آن است که پایان نامه ها و رساله ها, مقالات و پژوهش های علمی همگی از این منابع اعتبار می‌گیرند و زنجیره تولید علم نیز تحت تاثیر این معضلات دچار گسست ها و چالشهای عمده می گردد.
افرادی که با اتکا به تمکن مالی صرفا به دنبال مدرک و یا برای به تاخیر انداختن مسئله یا موضوعی به دانشگاه می روند اکنون در وضعیتی راحت تر از قبل به این هدف دست می یابند می بینند از طرفی استادان هم تحت تاثیر شرایط اشاره شده به دلیل رعایت ملاحظات ذکر شده در بالا به اجبار مجبور به کم کردن منابع علمی می شوند.
البته ذکر این نکته ضروری است که پدیده “مدرک گرایی” در زمان پیشا کرونایی هم بوده و در دوره پسا کرونایی هم وجود خواهد داشت.
اما مشکلات مورد اشاره، معضلات غیر قابل حلی نیستند و اتفاقا در صورت توجه ظرفیتهای بی شماری هم آزاد می کنند.
بهبود زیر ساخت های ارتباطی مانند اینترنت یک اقدام شدنی و اتفاقا دارای نتایج و اثرات در سایر حوزه ها نیز می باشد. در کنار این ارائه کمکهایی از طرق مختلف به دانشجویان جهت خرید و تهیه ملزومات آموزش مجازی می تواندصورت پذیرد و این امر می تواند از همان منابع تهیه گردد که از طریق تعطیلی دانشگاهها آزاد شده است.
نتیجتا ؛ جهان به سمتی پیش می رود که تکنولوژی های آموزشی و سیستم های آموزش مبتنی بر روشهای از راه دور ، الکترونیک و مجازی جای آموزش به شکل حضوری را می گیرد که این امر خود واجد مزایای عمده ای است به شرط آنکه ما از این جبر دوران همه گیری کرونا، بعنوان ظرفیتی برای ورود به شرایط مطلوب بهره ببریم و با بهبود زیر ساختها، آموزش و مهارت آموزی مناسب دانشجویان و استادان مسیری که بناچار شروعش کردیم را با برنامه ریزی دقیق اینبار خودخواسته با سیاستگذاری موثر بهبود بخشیده و در راستای کیفیت افزایی آن اقدامات اجرایی متناسبی صورت دهیم تا هم پل میان دانشگاه، صنعت و فناوری را استحکام ببخشیم و هم کیفیت بخشی بیشتر به حوزه آموزش و تولید علم در کشور داده باشیم. آموزش مجازی شمشیری دولبه است که کمبود امکانات آسیب عمده به رشد علمی وارد می کند و بهبود زیر ساختها فرایند تولید علم و دانش را تسریع می بخشد امید که در نتیجه درک صحیح از شرایط راه دوم برگزیده و به طور دقیقی عملیاتی گردد.
