مصباح یزدی خوانش خاص خودش را از فقه و سیاست و حکومت داشت. نقطه آغازین این خوانش را می توان از تقابلات فکری اش با شهید بهشتی از پیش از انقلاب و بر سر علی شریعتی سراغ گرفت، اگرچه علیرضا بهشتی فرزند شهید بهشتی، آن را فراتر از همه به تفاوت در مبانی انسان شناختی این دو نفر نسبت می دهد. به اختلاف در نگاهشان به انسان. از انسان اختیارگر بهشتی که با دلهره اگزیستانسیالیستی زاده می شود تا انسان تکلیف محور موردنظر مصباح. تقابل این دو دیدگاه که از همان روزهای آغازین ساخت پی و سازه جمهوری اسلامی وجود داشت تا به امروز هم ادامه دارد؛ اگرچه به نظر می رسد که آنچه کم کم نضج گرفت و ریشه دواند و موفق شد، خودش را در ساختارهای قدرت تثبیت کند به نگاه مصباح یزدی نزدیک تر بود تا بهشتی.

آیت الله و تحزب

در منظومه فکری مصباح، برخلاف بهشتی که حزب را معبد خوانده بود، تحزب جایگاهی نداشت. گفته بود: «تشکل و نشست وبرخاست های خود را داشته باشید؛ اما مبادا حزب تشکیل دهید». این اختلاف بر سر حزب جمهوری اسلامی هم نمایان شد. مصباح خودش بر این مسئله تصریح کرده و روزهای آغازین شکل گیری حزب جمهوری اسلامی را این طور به یاد آورده است: «عضویت در یک حزب یا گروه یا دسته، وابستگی فکری و علاقه غیرعقلانی می آورد. برای همین در همان اوایل انقلاب که شهید بهشتی همراه دوستانش حزب جمهوری اسلامی را تشکیل دادند، چون تعهد حزبی را مغایر با ارزش ها و باورهای دینی می دانستم، به عضویت آن درنیامدم».

این درحالی است که در یک تناقض عجیب جبهه پایداری، تشکل یاران مصباح به حزب تبدیل شده است. شاگردان تحزب گریز مصباح اکنون به لزوم گفته آن روز بهشتی رسیده اند. بااین حال، آنها تحول خود را به استاد نسبت می دهند و خوانش دیگری از گفته های مصباح متناسب با وضعیت جدید خود ارائه می دهند. آنها می گویند مصباح هیچ وقت با تحزب مخالف نبوده، با تحزب به شیوه غربی که هدفش صرفا کسب قدرت است مخالف بوده! معلوم است که شاگردان آیت الله هم کم کم پی به الزامات سیاست ورزی مدرن برده اند اما از یک سو نمی خواهند از آیت الله عبور کنند برای همین مجبورند آن را در میان کلمات گم کنند و دیگرگونه جلوه دهند تا هم به مقصود برسند و هم از ایده پیشین عدول ۱۸۰درجه ای نکنند. تا جایی که یک بار می گویند که مصباح هیچ وقت با تحزب مخالفت صددرصدی نکرد، بار دیگر می گویند این تشکیلات همچنان که موردنظر آیت الله مصباح است، حزب نیست!

مصباح یزدی در این سال ها «موسسه در راه حق» و موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی را در قم بنیان گذاشت و طلبه های زیادی را برای آموزش و ترویج راهی آمریکا و کانادا کرد. باقر لنکرانی، کوثری، علیرضا پناهیان، وحید جلیلی، نادر طالب زاده، حسین یکتا، حسن عباسی، علی ثمری، سعید حدادیان، حسین الله کرم و حسین روشن، غلامحسین الهام، صادق محصولی و علی اصغر زارعی، پرویز داوودی، ابراهیم فیاض، حسین کچوئیان و موسی نجفی، هم از دیگر همفکران مصباح محسوب می شوند. اگرچه بخش عمده ای از کسانی که از آنها تحت عنوان شاگردان مصباح یاد می شود، آنهایی هستند که در ۳۰ سال اخیر در موسسه امام خمینی درس خوانده اند.

سقای بی ریا یکی از شاگردان مصباح و جزء نخستین گروه طلبه های اعزامی، این بار به آمریکا و کانادا گفته است خط فکری آیت الله مصباح این بود که امثال بنده یا تعدادی از شاگردانشان را به خارج کشور فرستادند اما نه برای اینکه بروند چیزی علاوه بر آن چیزی که در اسلام می دانند از آنها یاد بگیرند، هدف آن بود که با مفاهیم، روش ها، مکاتب و نظریه هایی که آنها دارند بتوانند آشنا شوند و آن نظرات را نقادی کنند. سال ۷۰، ۷۱ بود، ۱۳ نفری که بنا شد برای اولین بار به کانادا و دانشگاه مک گیل اعزام شویم. سقای بی ریا گفته است: «چیزی که باعث شد حضرت آیت الله مصباح باوجود اینکه هیچ وقت مستقیم از اول نهضت تا پیروزی انقلاب و تا حالا ورود پیدا نکرده بود و شاگردهای ایشان کارها را انجام می دادند -اما اینجا ایشان احساس نیاز کردند- این بود که نیروهایی ساخته و کادرسازی شده مثل تعداد زیادی از فارغ التحصیلان و دانش آموختگان طرح های مختلف در بدنه کشور را با دانش آموزان و دانشجویان و مرتبطان که در این سال هایی که کارهای اجتماعی انجام شده است را یک روزی به همدیگر متصل کنند و یک جبهه واحد به وجود آورند. همان جبهه بدل به جبهه پایداری و از حامیان جدی محمود احمدی نژاد در انتخابات ۸۴ شد.

آیت الله و احمدی نژاد

ماجرای او و احمدی نژاد یکی از عجیب ترین دوره های حیات سیاسی آیت الله به شمار می رود؛ از حمایت کامل تا قهر و دوری.

مصباح یزدی، رئیس «موسسه امام خمینی» تابستان ۸۸ گفته بود: «رئیس جمهور وقتی از طرف ولی فقیه نصب شد، می شود عامل او و آن پرتو قداستی که او دارد، بر این هم می تابد. وقتی شد رئیس جمهوری اسلامی، حکمش را از رهبر، یعنی از جانشین امام، دریافت کرد، آن قداست بر این هم می تابد، آن وقت اطاعت رئیس جمهور، اطاعت مجلس و سایر نهادهای قانونی هم می شود اطاعت خدا». اگرچه مصباح یزدی به این گفته خود جمله دیگری هم اضافه کرده بود و آن هم اینکه «وقتی رئیس جمهوری از جانب رهبری نصب و تایید می شود به عامل او تبدیل شده و از این پرتو نور بر او نیز تابیده می شود»، یا اینکه «آیندگان به این نتیجه خواهند رسید که {این} انتخاب، مشحون به کرامات و معجزات بود». اما ماجرای مشایی که رخ داد ورق بازگشت. ۲۴ اردیبهشت ۹۰ مصباح یزدی گفت: «یک وقتی به برخی از دوستان نزدیکم گفتم که بیش از ۹۰ درصد معتقدم که او سحر شده است! این وضعیت ابدا طبیعی نیست. هیچ آدم عاقلی چنین کارهایی نمی کند، مگر آنکه اختیار از او سلب شده باشد». یا گفته بود: «عقلم نمی رسید که آیا هیپنوتیزم است، سحر است، ارتباط با مرتاضین است؟ بنده اینجور چیزها را بلد نیستم ولی می دانستم که در این قضیه، چیزی غیرطبیعی وجود دارد. دیدیم که این شخص مسئله دار، این آقا را مسخر کرده و او توی مشتش هست. البته قراین فراوان اند و خود شما بیشتر از ما اطلاع دارید که حتی تاثیر نگاه و برخورد و آثار طلسمات و چیزهایی از این قبیل در کار حرام است».

از این سو هم رابطه تیره و تاریک شده بود؛ تا جایی که عبدالرضا داوری، از نزدیکان احمدی نژاد، زمانی گفت: «جریان آقای مصباح دولت احمدی نژاد را خطرناک ترین دولت از صدر اسلام تاکنون دانستند و جریان هایی که الان پرچم دار جریان اصولگرایی هستند، در دوران دولت سابق بدترین حملات را به آقای احمدی نژاد و همراهان ایشان با کلیدواژه جریان انحرافی داشتند، این جریان ها چطور می توانند اکنون توقع داشته باشند که احمدی نژاد در همایش ها و تجمعات آنها حضور پیدا کند. حضورنداشتن جریان احمدی نژاد و شخص او در برنامه پایداری و سخنرانی آیت الله مصباح به دلیل مرزبندی هایی است که بین جریان احمدی نژاد و جریان مصباح وجود دارد».

رئیس دفتر آیت الله گفته بود که بعدها در اواخر دولت نهم، آیت الله مصباح در منزل دکتر الهام در تهران، سه جلسه دوساعته با حضور احمدی نژاد برگزار کرد: «تفاوت الهام های رحمانی از الهام های شیطانی و راه تشخیص عرفان صحیح از کاذب و ملاک های عرفان صحیح را به تفصیل مطرح کرد و با مطرح کردن سخنان و خاطراتی از مرحوم انصاری همدانی و آقا شیخ عبدالکریم حائری و امثال این بزرگان، گوشزد کردند که مواظب باشید هر خبر و الهامی که به شما می شود، معلوم نیست رحمانی باشد». آخرین بار گفته شده بود که غلامحسین الهام و «فاطمه رجبی» اسفندماه ۹۱ برای تغییر نظر آیت الله نسبت به احمدی نژاد با مصباح دیدار کردند اما «امیر محبیان»، روزنامه نگار و تحلیلگر جناح راست، همان زمان در گفت وگویی اعلام کرد: «شنیده ام آخرین تلاش ها برای آشتی میان احمدی نژاد و آیت الله مصباح شکست خورده است». به نظر می رسد این قهر ۱۰ساله اما هیچ وقت به آشتی منجر نشد. در روزهایی که آیت الله مصباح در بیمارستان بستری بود، خبری منتشر شد که احمدی نژاد به ملاقات او رفته است، آن هم بعد از نزدیک به ۱۰ سال تا آشتی صورت گیرد اما رئیس دفتر آیت الله محمدتقی مصباح یزدی هرگونه ملاقات را تکذیب کرده و گفته در فضای مجازی، خبری مبنی بر دیدار رئیس جمهور سابق با آیت الله مصباح دست به دست می شود که از اساس دروغ است.

آیت الله و آن زمستان

آذرماه سال ۹۷ در جشنواره سینما حقیقت مستندی با عنوان «آن زمستان» که پرتره ای از آیت الله مصباح یزدی بود، در دو اکران به نمایش درآمد. بعدا طلبه ای در توییتر نوشت که اکران آن فعلا متوقف شده چون آقایان صلاح دیده اند اصلاحاتی روی آن انجام شود. بعدا دیگر هیچ وقت خبری مبنی بر پخش عمومی این مستند از صداوسیما یا سینما به گوش نرسید. مستند آن زمستان برشی از چندماه زندگی سیاسی آیت الله مصباح یزدی است. صد روز مانده به انتخابات مجلس شورای اسلامی و خبرگان سال ۹۴ آغاز و یک ماه بعد از انتخابات هم تمام می شود. فیلمی ساخته موسسه رسانه ای معروف اوج. این مستند در واقع قرار بوده فیلمی درباره انتخابات مجلس خبرگان با محوریت آیت الله مصباح یزدی و روند منتهی به انتخاب نشدن او باشد که در خلال آن برشی از زندگی رئیس موسسه امام خمینی هم روایت شود. ازجمله سکانس های جالب این مستند که می توان به آن اشاره کرد، صحنه دیزی خوردن آیت الله با پسر و نوه اش در پارک، عمل جراحی چشم او، حواشی انتخابات خبرگان که به بازماندن او منجر شد و همچنین درگیری های سیاسی داخلی اصولگرایان بر سر بستن فهرست انتخابات مجلس وقت، عطرهای آیت الله و خط اختراعی اوست. در جایی از فیلم کاغذهایی با خطوطی عجیب و غریب نشان داده می شود. مصباح می گوید که این خط را خودم اختراع کردم، چون کاتب جلسه من بودم و هیچ کسی جز خودم نمی توانست آن را بخواند... .

روابط عمومی صداوسیما اعلام کرد به مناسبت درگذشت فیلسوف مجاهد آیت الله مصباح یزدی مستند «سعادتمندان» روانه آنتن خواهد شد. این مستند تلاش می کند، پرتره ای از آیت الله مصباح یزدی را به تصویر بکشد. در مستند «سعادتمندان» بخش هایی از زندگی و مبارزات او به تصویر کشیده می شود. مشخص نیست که این مستند که اعلام شد شنبه شب (دیشب) ساعت ۲۱ پخش می شود، آیا ارتباطی به مستند «آن زمستان» دارد یا یک مستند مجزاست!

*شرق