روحانی اولین رئیس‌جمهور بعد از انقلاب است که توانسته با یک رئیس‌جمهور آمریکا تلفنی صحبت کند و با دولت او بر سر «برجام» به توافق برسد؛ اتفاقی که باعث شد تحریم‌های اقتصادی ایران برداشته شود. حسن روحانی در سال 96 با برگ برنده برجام، برای بار دوم سکان دولت را در دست گرفت اما در تمام سه سال گذشته با دولت ترامپ درگیر بوده و با خروج آمریکا از برجام، با طعم تلخ تحریم‌ها، دولت را اداره می‌کند.

اما این روزها برای دولت حسن روحانی بوی بهبود ز اوضاع جهان می‌آید و به نظر می‌رسد رئیس‌جمهور جمهوری‌خواه آمریکا در حال ترک کاخ سفید باشد. امید را از سخنان چند روز گذشته روحانی می‌توان درک کرد؛ هرچند گفته باشد: «برای ایران شیوه‌ای که آمریکا در پیش می‌گیرد مهم است، نه فردی که بر سر کار می‌آید. مهم این است که آمریکا به قانون، معاهدات بین‌المللی و چندجانبه برگردد و به مردم ایران احترام بگذارد».

4 سال سخت

چهار سال پیش، دونالد ترامپ در حالی در انتخابات آمریکا به پیروزی رسید که یکی از شعارهای انتخاباتی او خروج از برجام بود چراکه او این تفاهم‌نامه را وحشتناک می‌دانست و بارها به خاطر آن باراک اوباما را سرزنش کرده بود. اما واکنش حسن روحانی در روزی که ترامپ 270 رأی الکترال را به دست آورده بود، این بود که هوشمندی ایران در توافق هسته‌ای در آن بود که برجام را نه به‌عنوان توافق با یک کشور یا یک دولت بلکه به‌عنوان یک قطع‌نامه شورای امنیت سازمان ملل تثبیت کرد که با تصمیم یک دولت قابل تغییر نیست. با این حال کمتر از دو سال بعد یعنی در اردیبهشت 97، ترامپ رسما آمریکا را از برجام خارج و تحریم‌‌های شدیدتری نیز اعمال کرد.

با این حال، ترامپ بارها تلاش کرد از هوش کاسب‌کارانه خود استفاده کند و دولت ایران را به پای میز مذاکره بنشاند، او در این راه بارها ایران را نیز تهدید کرد اما حسن روحانی ترجیح داد به موضوع رابطه با دولت ترامپ، دیپلماتیک نگاه کند.

تماس‌های ناکام

تیر 97 رئیس دفتر رئیس‌جمهور خبر جالبی را اعلام کرد و گفت در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در سال 96 رئیس‌جمهوری آمریکا هشت ‌بار تلاش کرده است با رئیس‌جمهوری ایران صحبت کند، اما پاسخ حسن روحانی منفی بوده است». ترامپ که در اوایل 97 از برجام خارج شده بود، در سخنرانی آن سال خود بارها ایران را تهدید کرده و پیش‌تر نیز در حاشیه اجلاس ناتو گفته بود ایرانی‌ها روزی به من تلفن خواهند زد و خواهند گفت که بیایید توافق کنیم.

یک مقام آگاه از تیم همراه روحانی در نیویورک در گفت‌وگو با «شرق» تماس ترامپ با رئیس‌جمهور ایران را این‌گونه شرح داده بود: «چند نوبت تماس تلفنی از سوی تیم دونالد ترامپ برای ملاقات با آقای روحانی برقرار شد و حتی پیغامی ارسال شد. این تماس و پیغام دقیقا بعد از سخنرانی دونالد ترامپ انجام شده بود که حسن روحانی در مواجهه با این درخواست گفته صحبت‌های ترامپ در سخنرانی مجمع عمومی هیچ تناسبی با این درخواست ملاقات ندارد».

سال گذشته، دونالد ترامپ در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد، هرچند تلاش کرد با دیر صادرکردن ویزا برای تیم ایران، آنها را از سفر منصرف کند اما پیش از رفتن روحانی به آمریکا در نشست خبری با رئیس‌جمهور فرانسه گفته بود که اگر شرایط فراهم شود با حسن روحانی دیدار خواهم کرد.

مکرون تا برقراری تماس تلفنی نیز پیش رفت اما موفق نبود. «رابین رایت» نویسنده نشریه نیویورکر، ماجرا را این‌گونه تعریف کرده است: «مأموریت مکرون در نیویورک این بود که از ترامپ و روحانی در رابطه با طرح چهاربندی فرانسه برای شروع دیپلماسی و اجتناب از یک جنگ دیگر در خاورمیانه یک توافق شفاهی را تضمین کند.

در پایان روز سه‌شنبه روحانی در حالتی نبود که باور کند ترامپ اولین گام را برخواهد داشت و درباره برداشتن تحریم‌ها قولی بدهد. وقتی مکرون وارد هتل شد، روحانی پیش‌تر به اتاق خوابش رفته بود... تماس از طرف خط ترامپ ساعت ۹:۳۰ انجام شد. مکرون گوشی را برداشت، اما روحانی هرگز از اتاقش بیرون نیامد». دونالد ترامپ بعدا مدعی شد که ایران از او درخواست ملاقات کرده، اما پاسخ منفی داده است.

محمدجواد ظریف، وزیر خارجه نیز درباره تلاش مکرون برای برقراری تماس تلفنی ترامپ با روحانی، گفته بود: «روحانی حتما تماسی نداشته است. ایجاد این مذاکره تلفنی از سوی دیگران طراحی شده بود، ولی روحانی حضور نداشت و مکرون و ترامپ صحبت کردند».

رئیس‌جمهور، پیش از این سفر صراحتا گفته بود که اگر کسی تنها به دنبال عکس‌گرفتن با حسن روحانی باشد، این امکان‌پذیر نیست، مگر آنکه از تمام تحریم‌های ظالمانه دست بردارند و به حقوق ملت ایران احترام بگذارند که در این صورت شرایط عوض خواهد شد.

او در آخرین روز سفرش در نیویورک در یک نشست خبری گفته بود: «به صراحت گفتیم که کاملا آماده مذاکره‌ایم اما نه در فضای تحریم و فشار. شما یک فضای آزاد و عادلانه ایجاد کنید، ما کاملا آماده‌ایم. حتی به سران اروپا که می‌گفتند چه وقت آماده جلسه 1+5 هستید، می‌گفتم حتی اگر یک ساعت دیگر شما این فضای مناسب را درست کنید و فضای مسموم و سم را بردارید، حاضرم در جلسه 1+5 شرکت کنم».

حسن روحانی بعد از بازگشت به تهران از امانوئل مکرون تشکر کرد و گفت: «ما همکاری و همراهی کردیم و آن کسی که مانع نتیجه شد، کاخ سفید بود و ایران، پاریس، توکیو و بقیه کشورها مقصر نبودند. آمریکا در پیغام خصوصی به اروپایی‌ها می‌گفت من آماده‌ام، اما بعد در مصاحبه اعلام می‌کرد که تحریم را تشدید می‌کنم.

چطور می‌توان باور کرد و ذکاوت و هوشیاری ایرانی از ما می‌خواست که گول پیام خصوصی را نخوریم. آنچه در نیویورک انجام گرفت، ولو اینکه به ظاهر ممکن است برخی فکر کنند که در نقطه حل بود، اما با حل مسئله فاصله داشت و نمی‌شود یک امر بسیار مهم را در ظرف چند ساعت و مدت کوتاه بدون درنظرگرفتن همه جوانب و نتایج آن و سوءاستفاده‌ای که آنها می‌خواستند در آن مقطع انجام دهند، به انجام رساند».

روایت آشنا

حسام‌الدین آشنا، مشاور حسن روحانی که در آن سفر همراه او بود، در شماره مرداد مجله «اندیشه پویا» ماجرای برقراری تماس تلفنی بین روحانی و ترامپ را این‌گونه نقل کرده است: «مذاکرات آقای روحانی با آقای مکرون تا آنجا پیش رفت که یک پیشنهاد چهاربندی تهیه شد؛ اینکه ایران و آمریکا این تعهدات را بپذیرند و با این تعهدات وارد مذاکره دوباره شوند. اینها روی کاغذ آمد و مذاکراتی با واسطه انجام شد.

اما آمریکایی‌ها معتقد بودند که باید وارد مذاکره شویم و ببینیم به این چهار بند می‌رسیم یا نه. دعوا بر سر این بود. آقای روحانی می‌گفت اول اصول توافق‌ها را معین کنیم، بعد سر میز مذاکره بنشینیم، این راستی‌آزمایی است». او در ادامه گفته: «وقتی آقای روحانی به نیویورک رفت، کار تا جای خوبی پیش رفته بود و دو طرف در حال کار روی ادبیات این بندها بودند.

اما ناگهان شب، آقای مکرون به هتل آقای روحانی می‌آید و می‌گوید من با دستگاه و تجهیزات آمده‌ام، و آقای ترامپ هم امشب می‌خواهد با رئیس‌جمهور ایران صحبت کند، بدون اینکه قرار قبلی وجود داشته باشد یا توافقی شده باشد. وقتی آقای روحانی به مکرون گفت که آیا آن بندها مورد توافق است، آقای مکرون گفت که ترامپ گفته مگر احمق باشم که چنین کاری بکنم».

رئیس‌جمهوری ایران حالا مانند اکثر مردم جهان منتظر است تا نتیجه نهایی انتخابات در آمریکا مشخص شود؛ انتخاباتی که می‌تواند خیلی از مسائل و اتفاقات را در دنیا تحت تأثیر قرار دهد. روحانی روز گذشته از صبر و ایستادگی شایسته ایرانی‌ها در طول سه سال گذشته که ترامپ از برجام خارج شد گفت و ابراز امیدواری کرد این تجربه سه‌ساله درسی باشد که دولت آینده آمریکا در برابر قانون و مقررات تسلیم باشد و به همه تعهدات خود برگردد.

دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا نیز که تا چندی‌ پیش به صراحت اعلام می‌کرد فردای پیروزی در انتخابات مقامات ایرانی با او تماس خواهند گرفت، مانند همه مردم آمریکا منتظر شمارش نهایی آراست تا ببیند باز تصمیم‌گیرنده سیاست‌های آمریکا خواهد بود یا خیر. او نیز شاید روزی در دفتر خاطرات خود این جمله از حسن روحانی را نقل کند که: «اگر شما واقعا می‌خواهید با ملت ایران توافق کنید و مشکلات را حل کنید پس چرا امروز این کار را نمی‌کنید؟ چرا امروز دشمنی می‌کنید؟ چرا توافق را به فردای انتخابات موکول می‌کنید؟ این نشان می‌دهد
شما راست نمی‌گویید».

*شرق