توجه به اندیشه امام خمینی (ره) در نظام جمهوری اسلامی به ویژه در حوزه های علمیه از چند جهت حائز اهمیت است: اول اینکه امام خمینی (ره) یک مرجع تقلید و از فقهای جامع الشرایط برای ولایت و رهبری جامعه از حوزه علمیه بوده است و اندیشه سیاسی امام به عنوان طرح جایگزین نظام شاهنشاهی با حمایت فقها و طلاب انقلابی حوزه علمیه و مردم مجاهد ایران به پیروزی رسید و مبنای تأسیس نظام جمهوری اسلامی ایران شد. برای سرنگونی رژیم شاهنشاهی و تشکیل حکومت اسلامی چه جان فشانی ها که صورت نگرفت و چه شهدای والامقامی از حوزه علمیه و سایر قشرهای مردم تقدیم اسلام شد.

دوم اینکه استمرار نظام جمهوری اسلامی با محوریت ولایت فقیه، مستلزم توجه جدی عوامل جامعه پذیری و نهادهای انقلابی به ویژه حوزه های علمیه به اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) است. از آنجا که تأسیس نظام اسلامی بر مبنای اندیشه امام و اسلام سیاسی مدنظر او بوده است، برای استمرار حاکمیت این جریان فکری اصیل اسلامی نیز توجه به اندیشههای امام ضروری است.

 سوم اینکه از نتایج و پیامدهای حاکمیت نظام سیاسی مبتنی بر ولایت فقیه در ایران، ارائه الگوی مردمسالاری دینی به جهانیان است. این الگو در جهان تشنه عدالت و معنویت و در مقابل با دو الگوی لیبرال دموکراسی و سوسیال دموکراسی، مورد توجه قرار گرفت و هر روز بر نفوذ این اندیشه ناب اسلامی افزوده میشود. اساساً پایه های این الگو از اسلام، اندیشه سیاسی امام و حوزه های علمیه است. بنابراین، برای به روزرسانی و پویایی الگوی مذکور، توجه حوزه های علمیه با محوریت اندیشه حضرت امام(ره)لازم است. چهارم اینکه اندیشه امام خمینی شاخصی برای ارزیابی عملکرد نظام مبتنی بر ولایت فقیه و حوزه های علمیه است؛ بنابراین توجه مداوم و نظام یافته به اندیشه امام خمینی لازم است.

توجه حوزه های علمیه به اندیشه و آراء امام خمینی!

 الحمد لله تاکنون حوزه علمیه نسبت به اندیشه امام خمینی(ره)توجه خوبی داشته اند؛ اگر چه انتظار از حوزه علمیه بیش از این میزان است. فقها و صاحبنظران حوزوی تاکنون تألیفات فراوانی از قبیل کتاب و مقاله در باب حکومت اسلامی و ولایت فقیه با محوریت اندیشه امام خمینی(ره)داشتهاند و آنها را منتشر کردهاند. برخی از مهمترین آثار موجود در این زمینه میتوان به موارد زیر اشاره کرد: کتاب ولایت فقیه: ولایت، فقاهت و عدالت از آیتالله جوادی آملی، ولایت فقیه از آیتالله محمدهادی معرفت، ولایت و رهبری در اسلام از آیتالله سید حسن طاهری خرمآبادی، مبانی فقهی حکومت اسلامی از آیتالله منتظری، حکومت اسلامی: درسنامه اندیشه سیاسی اسلام از استاد احمد واعظی، تحلیلی نو و عملی از ولایت فقیه از محمدرضا اکبری، ولایت فقیه ستون خیمه انقلاب اسلامی از محمد محمدی اشتهاردی، اندیشههای فلسفی امام خمینی(ره)از محمدرضا غفوریان، اندیشه سیاسی امام خمینی از استاد نجف لک‎زایی، درآمدی بر مستندات قرآنی فلسفه سیاسی امام خمینی(ره)از استاد نجف لکزایی، سیر تطور تفکر سیاسی امام خمینی(ره)از نجف لک‎زایی، شاخصهای اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)از علیاکبری معلم، اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)و نسل سوم انقلاب اسلامی ایران از علیاکبری معلم و... .

 گفتنی است تاکنون مقالات فراوانی در خصوص اندیشه های امام خمینی(ره)توسط حوزویان تدوین شده است و در نشریات مختلف علمی پژوهشی، علمی ترویجی، تخصصی و تبلیغی در سطح کشور منتشر شدهاند. همچنین تاکنون همایشها و سمینارهای علمی و دورههای آموزشی متعدد و متنوعی نیز در سطوح مختلف حوزویان و در حوزه های علمیه در این خصوص طراحی و اجرا شده است. شاید به دلیل همین توجهات و فعالیتهای مذکور در کنار تلاشهای مستمر سایر عوامل جامعهپذیری سیاسی از قبیل نظام آموزشی کشور، صداوسیما، دولت و نهادهای مذهبی مثل مساجد و تکایا موجب شده تا طلاب حوزه علمیه به میزان 80 درصد با اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)آشنا باشند که درصد قابل ملاحظه‎ای است.

بر اساس یک پیمایش صورت گرفته توسط اینجانب در حین انجام پژوهشی در خصوص بررسی میزان آشنایی طلاب حوزه های علمیه با اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)روشن شد که طلاب حوزه علمیه قم به میزان 82 درصد نسبت به هستی شناسی امام، 78 درصد نسبت به معرفت شناسی امام، 92 درصد نسبت به فلسفه سیاسی امام، 77 درصد با مفاهیم بنیادین در اندیشه سیاسی امام مثل مفهوم عدالت، آزادی و استقلال و مشروعیت، 77 درصد با فقه سیاسی امام، 82 درصد با اخلاق سیاسی امام و در مجموع با میانگین 81 درصد با اندیشه سیاسی امام آگاهی دارند.

بر اساس نتیجه پیمایش مذکور، طلاب سطح دو حوزه علمیه قم به میزان 80 درصد، طلاب سطح 3 به میزان 82 درصد، طلاب مرد به میزان 80 درصد، طلاب زن به میزان 82 درصد با اندیشه سیاسی امام آشنا هستند.

 همچنین طلاب مستقر در مدارس علمیه تحت برنامه، 82 درصد و طلاب مشغول به تحصیل در حوزه علمیه قم بهصورت آزاد 80 درصد با اندیشه سیاسی امام آگاهی دارند. تفصیل نتیجه پیمایش مذکور را میتوانید در کتاب اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)و نسل سوم انقلاب اسلامی ایران از علیاکبری معلم که توسط پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی منتشر شده است، ملاحظه فرمایید.

راهکار و پیشنهاد

اگرچه تاکنون تلاشها و فعالیتهای خوبی در حوزه علمیه انجام شده است ولی ناکافی است. حوزه علمیه به دلیل اهمیت پشتوانه نظری نظام و ضرورت استمرار حاکمیت ولایت فقیه با محوریت اندیشه سیاسی امام(ره)جا دارد بیش از این به صورت نظام یافته و منظم در این خصوص برنامه ریزی و تلاش نماید. مثلاً حوزه علمیه میتواند 1. با تهیه متون آموزشی مناسب برای سطوح مختلف حوزه های علمیه در خصوص نظام ولایت فقیه با محوریت اندیشه سیاسی امام(ره)آن را به عنوان یکی از مواد درسی حوزه و طلاب در نظر بگیرد.

2. موضوع ولایت فقیه اگرچه تاکنون توسط فقهای بزرگی طی چهار دهه گذشته در دروس خارج فقه تدریس شده است ولی ورود بیشتر اساتید و استمرار تدریس نظام ولایت فقیه توسط فقها و مجتهدین در حوزه علمیه مورد تأکید قرار گیرد.

 3. حوزه علمیه میتواند با عقد تفاهمنامههای بیشتر با مؤسسات آموزشی و پژوهشی حوزوی و با جدیت، برنامههای آموزشی کوتاهمدت بهصورت کارگاهی تعریف و در فواصل منظم در مدارس علمیه و تحت پوشش مدیریت حوزه اجرا نماید.

4. همچنین حوزه علمیه میتواند با کمک مراکز و مؤسسات آموزشی و پژوهشی حوزوی، همایشها و سمینارهای علمی و تبلیغی در خصوص اندیشه سیاسی امام خمینی، حکومت اسلامی و ولایت فقیه طراحی و با برنامهریزی و بهصورت هدفمند در سطوح مختلف حوزه آن را به اجرا بگذارد. 

5. حوزه علمیه میتواند تعداد بیشتری از پایاننامههای سطح 3 و رسالههای سطح چهار طلاب را به موضوعات مربوط به اندیشه سیاسی امام، حکومت اسلامی و نظام ولایت فقیه با بهکارگیری اساتید مجرب و با انگیزه در این موضوع و با اصلاح نظام پژوهشی و پایاننامه نویسی خود اختصاص دهد.

 6. بخش فرهنگی و تبلیغی حوزه میتواند با استفاده از فضای مجازی و برگزاری مسابقات جذاب با محتوای اندیشه امام خمینی(ره)در مناسبتهای مختلف به توجه بیشتر و نهادینه نمودن اندیشه امام خمینی(ره)و ولایت فقیه کمک نماید.

*حریم امام