جماران، 19شهریور ماه سالروز درگذشت آیت الله طالقانی، اولین امام جمعه تهران، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران است.

سیدمحمود طالقانی علائی، زادة روستای گلیرد طالقان از خاندان علم و معرفت به شمار می آمد. پدرش ابوالحسن علایی طالقانی که امام خمینی(س) وی را «در رأس پرهیزکاران» می دانست، نخستین استاد سیدمحمود بوده است.

وی پس از طی دوران تحصیلات مقدماتی وارد مدرسه رضویه و فیضیه قم گردید و تا سال 1310 که مخفیانه به نجف اشرف هجرت کرد، تحصیلات خود را نزد اساتید حوزه علمیه قم همچون سیدشهاب الدین مرعشی نجفی، میرزا خلیل کمره ای ادامه داد و در نجف اشرف در درس سیدابوالحسن اصفهانی و محمدحسین غروی(کمپانی) شرکت کرد و به درجه اجتهاد نائل آمد. او پس از بازگشت از نجف و حضور مجدد در حوزه علمیه قم از شیخ عبدالکریم حائری مؤسس حوزه علمیه قم نیز اجازه اجتهاد گرفت و سپس در سال 1318 راهی تهران شد.

طالقانی از روحانیون طرفدار نهضت ملی شدن صنعت نفت بود و در دوره دوم جبهه ملی از اعضای آن بشمار می آمد و سپس با همراهی مهندس مهدی بازرگان و مهندس یدالله سحابی در سال 1340 نهضت آزادی ایران را بر اساس عقاید ملی ـ مذهبی تشکیل دادند.

وی بارها به زندان افتاد و یا در تبعید بسر می برد. ایشان با بنیانگذاران اولیه سازمان مجاهدین خلق همچون محمد حنیف نژاد بسیار نزدیک و همفکر بود. اما با کسانی که از این سازمان جدا شدند و گرایشهای چپ گرایانه داشتند بشدت مخالف بود و با آنان به مخالفت برخاست.

از آیت الله طالقانی آثار علمی ارزشمندی بجای مانده است، از جمله تفسیر "پرتوی از قرآن "یکی از ماندگارترین و زیباترین تفاسیری است که در دوران رژیم ستمشاهی و در هنگامه اعتقادات چپ گرایانه و یا التقاطی طی جلسات درس تفسیر در سالهای متمادی بیان شده و سپس در دوران تنهایی در زندان به نگارش در آمده و سرشار از آموزه ها  و مطالب مهم تفسیری است. این تفسیر گرانسنگ که در شش جلد طی بیست سال بیان و نوشته شده  بویژه برای نسل جوان بسیار راهگشا و سودمند بوده و هست.

در دوران اوج نهضت با تلاش مردم انقلابی ایران در مهر سال 1357 از زندان آزاد شد و پس از ترور استاد مرتضی مطهری، ریاست شورای انقلاب به وی سپرده شد. همچنین وی از طرف مردم تهران به عضویت مجلس خبرگان قانون اساسی انتخاب گردید.

او در اول مرداد 1358 از سوی امام خمینی(س) به امامت جمعه تهران انتخاب شد و با خطبه ها  و بیانات شیوا و بسیار ارزشمند و توصیه های راهگشا و نصایح فراوان به مسئولان و مردم همواره نوید بخش و امیدآفرین بود.

برنامه "با قرآن در صحنه" که در شبهای جمعه از تلویزیون جمهوری اسلامی ایران پخش میگردید نیز از برنامه های ماندگار و بسیار پر بیننده بود که مرحوم طالقانی در این برنامه با زبانی شیرین و دلنشین به تفسیر قرآن مینشست.

وی سرانجام در 19 شهریور 1358 از دنیا رفت و امام و امت را به سوگ نشاند. امام خمینی(س) در پیامی ضمن اظهار تأسف و اندوه وی را ابوذر زمان خواند و فرمود:

او برای اسلام به منزله حضرت ابوذر بود. زبان گویای او چون شمشیر مالک اشتر برنده بود و کوبنده. مرگ او زودرس بود و عمر او با برکت. (صحیفه امام، ج 9، ص 486)