جماران: آمده بودند تا بمانند. این را من نمیگویم، خودشان میگفتند و بر دیوارهای خرمشهری که «محمره»اش میخواندند چنین نوشته بودند: «جئنا لنبقی»

اما جوانانی از جنس آب و آیینه، پای در رکاب کردند و با لبیک به ندای «هل من ناصر» مراد و پیشوایشان، جان خویش را در طَبَق اخلاص نهادند. 

خرمشهر ما، خونینشهر شد ولی «محمره» نشد. چرایی و چگونگی آن را کسانی میدانند که لشگریان تا بُنِ دندان مسلح «صدام حسین عبدالمجید التکریتی» را از نزدیک لمس کرده اند؛ همانهایی که جوانمردانه بر میثاق خونین خود پایدار ماندند تا ماندگار شدند یا آنانی که در دل، بر عهد خویش وفادار بودند و همچنان مانده اند یا لاله های بی‌نشانی که در دشتهای تفتیده جنوب و کوههای سر به فلک کشیده غرب، همدمی جز نسیم صحرا و پناهی جز مادرشان حضرت زهرا (س) ندارند. 

اشغال بیست ماهه خرمشهر، رهایی آن را به ضرورتی حماسی و آرزویی حیاتی برای ملت ایران تبدیل کرده بود و از منظر استراتژیک نیز مبحث مهمی برای جمهوری اسلامی ایران تلقی میشد. از این رو، آزادسازی خرمشهر، تأثیرات فراوانی بر خودباوری و روحیه ایثارگری و استقامت مردم و مسئولین گذاشت. 

امام خمینی(ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی با شنیدن خبر آزادی خرمشهر در همان روز (سوم خرداد 1361) پیامی را صادر کردند و در تجلیل از رزمندگان فرمودند: «آنان فوق تشکر امثال من هستند.»1

امام در این پیام از مردم و نیروهای مسلح خواستند: «هوشیار باشید که پیروزیها هر چند عظیم و حیرت انگیز است، شما را از یاد خداوند که نصر و فتح در دست اوست غافل نکند و غرور و فتح شما را به خود جلب نکند؛ که این آفتی بزرگ و دامی خطرناک است که با وسوسه شیطان به سراغ آدم می آید و برای اولاد آدم تباهی می آورد.»2

و در ادامه تصریح کردند: «اکنون دست تضرع و دعا به سوی خالق یکتا بلند کرده و به قوای مسلح اسلام و فداکاران قرآن کریم و میهن عزیز ایران دعا می کنم، و سلامت و سعادت و پیروزی آنان را خواستار هستم.»3

حضرت امام(ره) هشت ماه بعد در پیامی به مناسبت چهارمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، به ارزیابی وضعیت انقلاب اسلامی پرداخته و میفرمایند: «ملت عزیز مجاهد و بویژه سلحشوران رزمنده مجاهد فی سبیل الله توجه داشته باشند که غرور از پیروزیها آفت بزرگی است که شیطان باطنی در بندگان خدا به وجود میآورد تا آنان را از راه حق منحرف کند، و در اثر آن خلق خدا را در کوشش برای مقاصد الهی سست کند، و اگر خدای نخواسته این حالت شیطانی در جبههها پیش آید، در پیروزیها وقفه حاصل، بلکه با مکر شیطانی ممکن است به شکست منتهی شود. و زمانی این آفت وجدان کُش پیش میآید که انسان از خود و خداوند غافل شود و قدرت و پیروزیها را از خود بداند، و منشأ اصلی آن که ازِمّه امور را در دست دارد و هرچه کمال و قدرت و جمال است از اوست را از یاد ببرد. ملت عزیز و قوای مسلح رزمنده در طول این انقلاب و این جنگ لمس نمودهاند که اگر مددهای الهی و عنایات خاص خداوند قادر نبود، هرگز در ما قدرت مقابله با رژیم شیطانی تا دندان مسلح و متکی به قدرتهای جهانی نبود. ولی از آنجایی که ملت با تحولی الهی به انقلابی اسلامی متکی به معنویات دست زد، توانست آن قدرت بزرگ منطقه را در هم بشکند، و در جنگ نابرابر از حیث تسلیحات و کمکهای بیدریغ شرق و غرب و منطقه، این همه پیروزیهای اعجازآمیز را نصیب ایران و اسلام نماید. ما نباید فتحهای بزرگ مثل خرمشهر را از یاد ببریم که دشمن با همه تجهیزات در سنگرهای بسیار محکم با عده و عدد بسیار کمین کرده بود، و در مقابل عدهای از سلحشوران متعهد اسلام از بیابان باز به آنان تاخته، و خداوند آنچنان رعب و وحشت را بر دشمنان ما غلبه داد که با اسارت هزاران نظامی و غنیمتهای بسیار، باقیمانده اشرار با فضاحت تمام رو به فرار گذاشته و شهرها را رها کردند. رزمندگان عزیز ما نباید این پیروزی معجزه آسا را جز با مددهای الهی ببینند و اگر چنین شد، غرور آنها خلاصه میشود در اینکه ما مورد عنایت قادر متعال هستیم و از خود چیزی نداریم و آنچه داریم از اوست و باید به راه او نثار کنیم. و اینجاست که خداوند عنایات خود را ادامه میدهد، و شما سلحشوری و جنگ شرافتمندانه را برای دفاع از اسلام و میهن اسلامی ادامه میدهید، و به خواست قادر متعال به پیروزی نهایی دست خواهید یافت.»4

بی گمان هر پیروزی عظیم و دستاورد مهمی، آفت های بزرگی را نیز به دنبال دارد. آفت هایی که در صورت بروز و ظهور آن، نه تنها نصرت و ظفر که پایداری و مقاومت در مسیر حفظ آن را به چالش کشیده و با مشکلاتی مواجه میکند: «با‌‎ ‎‌حب نفس و حب جاه و کبر و غرور نمی توان مقاومت کرد.»5

در مختصات فکری بنیانگذار جمهوری اسلامی، غرور و تکبر «امالفساد» است و در این چهارچوب، فتح خرمشهر «هدیه ای الهی» اعلام میشود تا همه نسلها در تمامی عصرها بدانند که احساس غرور و پیروی از هوای نفس، راهبری الهی را کمرنگ و راهنمایی شیطانی را تقویت میکند. 

تحلیل محتوای حاکم بر این فرازهای ماندگار از کلام مرحوم امام(ره) - به عنوان نمونة انسانی کامل در عصر حاضر6 - بیان کننده آن است که برکات آسمانی، لازمة کامیابی در اقدامات زمینی است و توکّل و خلوص نیّت هم از بایسته های نزول آن برکات و بهرهگیری از الطاف ربانی و عنایات یزدانی محسوب میشود. 

بر این اساس، امام خمینی(ره) پایه های توفیق در جهاد اصغر (مبارزه با دشمن) را بر موفقیت در جهاد اکبر (مبارزه با نفس) استوار کرده و ضمن تقویت روحیه خودباوری و اعتماد به نفس فاتحان خرمشهر، بر خداباوری و خدایاوری تاکید میکند. 

باور‌مندی چنین اندیشه و انگیزه‌ای، ظفر آفرین و نوید بخش نصرت الهی است و غفلت از آن و عدم عنایت به خاستگاه اصلی قدرت و درگیری با اغراض نفسانی و وسوسه هاى شیطانى، زمینه های ناکامی و شکست را فراهم میآورد.

در سبک شناسی مدیریت علوی این نکته به وضوح قابل مشاهده است که امیر مؤمنان(ع) صراحتاً تفاخر و تکبّر را مانعی در برابر پیروزی اعلام میکند: «کسی که سراب ها او را فریب دهد و مغرور سازد اسباب (نجات) از او قطع میشود.»7 

موضوعی که در کلام سردار شهید علی چیت سازیان (فرمانده اطلاعات عملیات لشکر 32 انصار الحسین (ع) همدان) نیز متجلّی شده است: «کسی می تواند از سیم خاردارهای دشمن عبور کند که در سیم خاردار نفس گیر نکرده باشد.8» و پیروی از این سیرت و سنّت، رمز فتح رزمندگان در میدانهای نبرد 8 سال دفاع مقدس بود. 

روش و منشی که غفلت از آن، سقوط در مهلکۀ خودبینی و خودپسندی را در پی دارد و بنیان و بنیاد برخی آشفتگی‌ها و پریشانی‌های کشور را باید در عدم عنایت به آن روحیه متعالی جستجو کرد. راز ظفر رزمندگان در دوران جنگ تحمیلی، بیش و پیش از آنکه بهره‌گیری از ادوات نظامی مدرن و جنگ افزارهای نوین باشد، خلوص نیّت و عبور از ورطۀ غرور و تکبّر بود و مراجعت به خصلت و طینت فاتحان خرمشهر، راهگشای امروز ما برای مقاومت و پیروزی در همه عرصه‌هاست.

*دکترای مدیریت رسانه

پی نوشت:

1- صحیفه امام، ج 16، ص 257

2- همان، ص 258

3- همان، ص 259

4- همان، ج 17، صص 318 و 319

5- امام خمینی، جهاد اکبر یا مبارزه با نفس، ص 46

6- اشاره به بخشی از پیام مقام معظم رهبری به ملت شریف ایران در چهلمین روز ارتحال حضرت امام خمینی (23/04/1368) : «او به همه فهماند که انسان کامل شدن، علیوار زیستن و تا نزدیکی مرزهای عصمت پیش رفتن، افسانه نیست.»

7- غرر الحکم- 9224: مَن غَرَّهُ السَّرابُ تَقَطَّعَت بهِ الأسبابُ

8- وقتی مهتاب گم شد، خاطرات سردار شهید علی خوشلفظ، ص 60