جماران: گناه که از آن با عناوین «اثم»، «جرم» و «معصیت» هم یاد می شود هرگونه عملی است که فرد با انجام آن از حدودالهی تجاوز کند، خواه کوچک باشد، خواه بزرگ باشد.

علمای علم اخلاق گناهان را به سه دسته تقسیم می کنند. «لمم» یا گناهان بسیارکوچک، گناهان صغیره یا گناهان کوچک و گناهان کبیره یا گناهان بزرگ.

«لمم» یا گناهان بسیارکوچک خطاها و سهوهایی اند که در زندگی روزمره گاهی پیش می آیند اما به دلیل کوچکی تأثیر چندانی بر شخصیت معنوی انسان ندارند اما اگر بر همان گناهان بسیارکوچک هم اصرارشود و نسبت به تکرار آنها بی تفاوتی وجودداشته باشد. همین گناهان بسیارکوچک مدخلی خواهندبود برای گناهان بزرگتر.

گناهان صغیره نیز گناهانی هستند که ممکن است ناخودآگاه از انسان سربزند و با قصد شیطنت و معصیت نباشند.

این دسته از گناهان نیز اگر موردغفلت قرارگیرند در صورت تکرار می توانند انسان را به وادی نکبت بار گناهان کبیره بکشانند و فرصت جبران را از انسان بگیرند.

اما گناهان کبیره آن دسته از گناهانی هستند که هریک می تواند انسان را از مسیر سعادت دنیا و آخرت و آرامش و آسایش ولو برای لحظه ای محروم سازند.

شیطان بندگان خدا راقدم به قدم و مرحله به مرحله به وادی نابودی و هلاکت می کشاند. بنابراین می توان گفت هیچ گناهی درصورت اصرار برآن و تکرار کوچک نیست و همچون قطرات باران می تواند تبدیل به سیل خانمان براندازی شود.

دانشمندان اسلامی گناهان کبیره را تا چهل مورد شمارش کرده اند که سرسلسله گناهان که وعده عذاب شدید هم برای آن داده شده است شرک است. شرک به معنی شریک قائل شدن برای خداوندمتعال چه در اعتقاد و چه در عمل است و مشرک در رزاقیت، خالقیت و... برای خداوند شریک قرارمی دهد. در قرآن کریم به صراحت آمده است: هرکه به خدا شرک ورزد خداوند بهشت را بر او حرام گرداند. (مائده۷۲)

اما پس از شرک، بزرگترین گناه مأیوس بودن از رحمت الهی است.

خدای سبحان درکتاب آسمانی قرآن می فرماید: از رحمت الهی نومید نگردد مگر قوم کافر (یوسف۸۷). این سروش غیبی ضمن عتاب شدید و مساوی دانستن نومیدی از رحمت خدا با کفر که عتابی تند و شدید است. نسیم رحمت را از سمت درگاه ربوبی به سوی بندگان گناهکارش می وزاند و در دل مأیوسان و ناامیدان چراغی از امید روشن می سازد.

درحدیثی قدسی ازجانب خدای رحمان و رحیم آمده است که: اگر کسی یک وجب به سمت من بیاید من یک ذراع به سوی او خواهم رفت.

و درسوره فرقان آیه ۷۰ خداوند وعده داده است که کسانی که از روی امیدواری گناهان را ترک کرده و به سوی خداوند بازمی گردند: «خداوند گناهان آنان را به اعمال نیک تبدیل می نماید» و درجای دیگری بدون هیچ قید و شرطی فرموده است:

«بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را » با وجود این نشانه های روشن چرا بایستی از کرم و رحمت واسعه الهی نومیدبود و عرض حاجت به درگاه ربوبیش نبرد تا صحیفه دل در باران رحمتش شستشو شود و سیاهی ها و کدورت های گناه از صفحه دل زدوده شوند و یکباردیگر آئینه درون جلا یابد و نور معنویت را بازتاباند.

راه بازگشت برای هربنده خاطی و عاصی باز است و برای بازگشت ساعت و شرایط خاصی وجود ندارد.

امام سجاد(ع) ضمن مناجاتی با پروردگار خود به ما اینگونه تعلیم می دهد و می فرماید: پروردگارا اگر پشیمانی از گناه توبه است، به عزتت تو را سوگند می دهم که پشیمانم. ای پروردگار من، تو خود برای بندگانت دری گشودی به سوی عفو و بخشش خود و آن را توبه نام نهادی و فرمودی بازگردید به سوی خدا. بازگشتی بدون برگشت. پس چه عذری دارد آنکه غفلت ورزد و پس از آنکه این درب گشاده است از ورود آن خودداری کند.

توبه، راه بازگشت به فطرت الهی

انسان با وجود فطرتی پاک وخداجو، گاهی از انعکاس و تجلی نور حق بر آیینه وجودش محروم می شود. این بدان معنا نیست که نور محبت الهی در درونش به خاموشی گرائیده و فطرتش تغییر یافته است، بلکه از آن رو است که حجاب هایی در کار است که مانع بروز حالت معنوی در فرد شده  و چنین فردی با شناخت موانع وحجاب ها و با همت و اراده می تواند ظرفیت های فطری و سرشار از سرچشمه زلال نفخه الهی را در درون خود باز یابد.

ای عقده گشای دل دیوانه من‎/ ای نور رخت چراغ کاشانه من

بردار حجاب از میان تا یابد‎/ راهی به رخ تو، چشم بیگانه من

راه رفع موانع وحجاب ها و بازیابی و بازتابی نور الهی بر آیینه دل بازگشت از گناه و جبران کدورت های آن وتوبه است.

حقیقت توبه پشیمانی از گناه و روی گرداندن از آن با اراده ای مصمم و جدی است. توبه عملی است که فرد گناهکار را از فضای گناه و معصیت و دوری از خدا به سمت خیر و صلاح و قرب الهی می کشاند و به تعبیری از تاریکی و ظلمت به روشنی هدایت می نماید.

گناه گاهی کارکردی شخصی دارد و آثار آن تنها متوجه فرد گناهکار است و گاهی تأثیر منفی عمومی دارد و زمینه ساز ناهنجاری های اجتماعی می شود. مکتب آسمانی اسلام رسالت خود را رهانیدن انسان از خودخواهی ها وهواپرستی ها و نجات از قید و بند شیاطین معرفی کرده است و با نشان دادن در توبه به مدد انسان آلوده وغرق در پلیدی گناه می شتابد تا شخصیت فطری و الهی انسان بر اثر لغزش ها و گناهان مورد غفلت قرار نگیرد.

از نظر اسلام، انسان گناهکار همچون فرد بیمار وگرفتار، نیازمند یاری و کمک است و بایستی به مددش شتافت. از این رو آیات و روایات بسیاری در ارتباط با توبه و امکان بازگشت فرد گناهکار وارد شده است که هر یک آیه رحمتی از جانب خداوند سبحان محسوب می شود. خداوند توبه را برای بیرون آمدن از فضای ناپاک و تیره گناه قرار داده است و در خلال توبه نصوح و درخواست واقعی فرد گناهکار وعده آمرزش و امکان راهیابی توبه کنندگان به ورطه صاحبان فضائل اخلاقی را داده است.

امام صادق (ع) دراین ارتباط فرموده است: بنده چون توبه حقیقی کند خدا او را دوست دارد و گناهانش را می پوشاند. خداوند برای همه مخلوقاتش خیر می خواهد و بندگانش را به راه هایی که او را به خیر و سعادت جاوید برساند راهنمایی کرده است. حال اگر انسانی مغلوب شیطان شد و به اسارت هوس های زودگذر درآمد، چاره چیست؟ خداوند برای این دسته از بندگانش باب امیدی به نام توبه گشوده است وبدین طریق راه بازگشت به راه راست را برای هیچ یک از بندگانش نبسته است.

یکی ازاسماء الهی تواب به معنی بسیار توبه پذیر است. مبالغه در این نام الهی ناظر بر این معناست که خداوند توبه توبه کنندگان واقعی وحتی کسانی که بارها و بارها توبه کرده اند و باز از راه صواب خارج شده و به گناه آلوده شده اند را می پذیرد. چرا که توبه امری قلبی است و اگر کسی در دل از گناهی پشیمان شد و نزد وجدان خودش نادم گردید و قصد تکرار آن گناه را نداشت توبه کرده است و خداوند رحمان و رحیم هم به دل بندگانش نظر دارد و توبه توبه کنندگان را می پذیرد.

باز آ، باز آ هر آنچه هستی باز آ‎/ گر کافر و گبر و بت پرستی باز آ

این درگه ما در گه نومیدی نیست‎/ صدبار اگر توبه شکستی بازآ