درس اولِ کرونا به مدرسه: با کلیدِ کهنه، قفل نو باز نمی شود!

عصر ایران - کرونا بزرگترین چیزی را که به چالش کشید، قابلیت های انسان معاصر بود. قابلیت هایی که نمی توان نقش نظام های آموزشی و مشخصاً «مدرسه» را در پدیداری اش نادیده گرفت. کرونا، این میهمان ناپیدا و ناخوانده، از بسیاری الگوهای فکری رایج در آموزش و پرورش عبور کرد. الگوهای تربیتی که همه چیز را پیش بینی پذیر می پندارد.

کرونا با زبان سخت تری به نظام های رسمی تربیت در جهان نشان داد که با کلیدهای کهنه قفل های نو را نمی توان باز کرد. شما احتمالا در ابتدای کتاب های درسی مدارس با عباراتی شبیه این مضمون آشنایید: «انتظار است دانش آموزان عزيز پس از مطالعه این فصل به نتایج زیر برسند»! این انتظاراتِ از پیش فرض شده از دانش آموز و حتی معلم، هم غیرعقلی و هم ضدخلاقیت است. چه کسي گفته و از کجا معلوم دانش آموزان بعد از فهم مطالب یک فصل از کتاب درسی دقیقاً به همان نتیجه ای برسند که مؤلفان کتاب درسی از قبل پیش بینی کرده اند؟ شاید دنیای ذهنی آنها چیز جدید و متفاوتی کشف کرد که ما با این روش قالبی، امکانِ متفاوت دیدن و تراوش ذهنی جدید را از او سلب کرده ایم!

آیا مفهومِ نوینِ مدرسه فهم خواهد شد؟
معماری و مفهوم مدرسه از دهه گذشته با دو تغییر مهم، در حال فراگیرشدن است:
مهمترین تغییر رخ داده در معماریِ مدارس جدید این است که «آجر» جای خود را به کلیک داده و کلاس از مرز فیزیکی مدرسه بیرون می رود و دانش آموزان می توانند همکلاسی هایی از سراسر دنیا بیابند. تغییر مهم دیگر در مفهوم، اینکه دانش آموزان کشف می کنند و خودشان مسیر یادگیری را می پیمایند. به عبارتی؛ برنامه درسی سفارشی می شود و مدرسه دیگر الزاماً محدود به زمان و مکان نیست.

نتیجه گیری؛ چه باید کرد؟ (مورد ایران)
نظام تدبیر و برنامه ریزیِ آموزش و پرورش باید حتی الامکان از «پیش بینی پذیریِ نتیجه» فاصله بگیرد. وقتی ابتدا تا انتهای جریان یاددهی و یادگیری، پیش بینی شد و انتظار داشتیم تا یادگیرندگان در قواره های از پیش تعیین شده، بنویسند، حل کنند و امتحان بدهند، خلاقیت بروز نمی کند و نتیجه ای جز ناتوان پروری ندارد و آنچه روز به روز تحلیل می رود، شوقِ یادگیری و کاهش اثربخشی و کارآمدیِ مدرسه است.

مدرسه پساکرونا در موقعیت ایران، اگر به "مسأله و اولویت" دولت ها و حوزه عمومی تبدیل نشود، اگر به سمت انسانی تر شدنِ فرهنگ سازمانی خود نرود و اگر از طبقه بندی های بسیار مضر و بی پایه مانند جداسازی دانش آموزان تیزهوش و عادی و معلول از یکدیگر نپرهیزد، و اگر در تقویتِ همه جانبه معلم کوششی عملی و نتیجه بخش سامان ندهد و نیز اگر درک بهتری از طبیعت و زیستِ جهانی به بچه ها ندهد و انطباق بیشتری با تفاوت ها و استعدادهای دانش آموزان قائل نشود و اگر برای سخن گفتن معلمان و دانش آموزان به زبان بین المللی و تعامل با جهان در عین هویتمندی بومی کاری نکند و اگر داستان پرآب دیده‌ی تعارض منافع و دخالت های غیرتخصصی و ضدتربیتی در آموزش و پرورش تمام نشود.

و دست آخر؛
اگر نهاد مدرسه همچنان و صرفاً بر هنجارهای خود تکیه و تأکید کند؛ توانِ کنش‌گری نسل ها کاهش می یابد و از یاری آن ها در برابر چالش های جدید و مسأله های نو عاجز می ماند.