برنامه گفت‌وگومحور دورهمی با اجرای مهران مدیری از شب یلدا مجددا روی آنتن می‌رود. این خبر چندوقت پیش در رسانه‌های مختلف منتشر شد و توضیح دیگری ضمیمه آن نبود؛ اما در سطح عمومی جامعه، کنجکاوی‌های اصلی راجع‌به این خبر، مربوط به شرایط مالی ساخت این سری از برنامه دورهمی است؛ نه میهمان‌های آن و احیانا جزئیات دیگر و اتفاقا تنها بخش غیرشفاف ماجرا که نه مدیران سیما و نه عوامل دورهمی علاقه‌ای به اظهارنظر درباره‌اش ندارند، همین بخش است.

گفته می‌شود مصطفی احمدی، تهیه‌کننده دورهمی ابتدا برای ساخت این سری از برنامه مبلغ یک‌میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان برای هر قسمت را پیشنهاد داد که با موافقت مرتضی میرباقری، معاون سیما همراه بود. پس از آن مسئولان رده‌بالاتر سازمان صداوسیما نسبت به بالا رفتن نرخ برنامه‌سازی در این مجموعه، متعاقب عقد چنین قراردادی، حساسیت نشان دادند و قرار شد این مبلغ یا حتی مبلغی بالاتر از آن به شکلی دیگر در اختیار سازندگان دورهمی قرار بگیرد. شنیده‌های «فرهیختگان» حاکی از این است که قرارداد ساخت سری تازه دورهمی در معاونت سیما به شکلی تنظیم شده است که برای هر قسمت حدودا ۳۵۰ میلیون تومان به تهیه‌کننده پرداخت شود و علاوه‌بر آن، ۳۰ درصد از درآمد تبلیغات بازرگانی قبل، حین و بعد برنامه هم به آنها تعلق بگیرد. حالا سوال مهم این است که عقد چنین قرارداد سنگینی برای «دورهمی» که برنامه‌ای هزینه‌بر نیست با چه معیاری صورت گرفته است؟ این جابه‌جایی، سقف قراردادهای تلویزیون برای برنامه‌ای با ایده‌ها و آدم‌های تکراری کار خود تلویزیون را برای ساخت دیگر برنامه‌ها سخت‌تر خواهد کرد.

البته فضاسازی‌ها برای رساندن مسئولان صداوسیما به مرحله عقد چنین قراردادی از مدت‌ها پیش آغاز شده است. ۲۸ خرداد ۱۳۹۸ بود که مصطفی احمدی، تهیه‌کننده دورهمی اعلام کرد تصمیمی برای ادامه ساخت این مجموعه وجود ندارد. در اواخر سال گذشته اعلام شده بود دورهمی در ایام نوروز روی آنتن می‌رود ولی این اتفاق رخ نداد و تنها به پخش یک تک‌قسمت ویژه در شب سیزدهم فروردین بسنده شد. در همان برنامه از دکور جدید دورهمی هم رونمایی شد که نشان از تصمیم جدی مدیران سیما برای پخش این برنامه می‌داد، چنانکه به گفته مهران مدیری قرار بود این برنامه از اردیبهشت‌ماه به‌صورت ثابت در کنداکتور پخش شبکه نسیم قرار بگیرد. سوا از موضعی که احمدی گرفت، تصمیم‌ها برای پخش برنامه از طرف خود مهران مدیری و البته مدیران سازمان جدی بود اما موانعی به‌لحاظ سخت‌افزاری جلوی پخش آن را گرفته بودند که به سرمایه‌گذار مجموعه مرتبط می‌شد. مهران مدیری که با اطلاع از این وضع می‌دانست برنامه‌اش ممکن است در موعدی که اعلام کرده بود به پخش نرسد، یکی از قدیمی‌ترین ترفندهایی را که مخصوص برخورد شخصیت‌های معروف با فضای رسانه‌ای ایران است، به کاربرد.

او در استندآپ‌کمدی آن برنامه تک‌قسمتی، چنان کنایه‌های تندی به مدیریت مسئولان کشور در قبال سیل نوروزی ۹۸ زد که واکنش‌های بسیاری را برانگیخت. به‌عبارتی، او که می‌دانست تا مدت‌ها امکان حضور با دورهمی روی آنتن تلویزیون را ندارد، سعی کرد طوری رفتار کند که به‌نظر برسد این غیبت به‌دلیل انتقادهای شجاعانه‌اش بوده، در حالی که نه کسی به این نتیجه رسید و نه اساسا این حرکات در یاد کسی ماند. به هر حال پس از کش‌و‌قوس‌هایی که هیچ‌کدام ارتباطی با سانسور و سیاست و حرکات قهرمانانه مهران مدیری نداشتند، قرار شد دورهمی مجددا در شب یلدا روی آنتن تلویزیون برود. مصطفی احمدی که از مدیریت «اول‌مارکت» به تهیه‌کنندگی برنامه دورهمی و سریال «هیولا» رسیده است، ظاهرا به دو دلیل مشخص، این موضع را اتخاذ کرده بود؛ اول آنکه تبلیغات ارزش افزوده در صداوسیما ممنوع شده و طبعا این حامی مالی دیگر نمی‌تواند درآمدزایی مستقیمی از این تبلیغات داشته باشد. دوم آنکه این روزها «خندوانه» به‌عنوان دیگر برگ‌برنده شبکه نسیم روی آنتن نمی‌رود و معلوم نبود سرنوشت آن به چه سمتی خواهد رفت و حالا احمدی احساس می‌کرد می‌شود از این انحصار، برای امتیازگیری از تلویزیون استفاده کرد و همین‌ها مدیران سیما را به امضای چنین ترکمانچایی رساند.

مدیران سیما قطعا موجی را که طی چندوقت اخیر در واکنش به معافیت مالیاتی سلبریتی‌ها به راه افتاده بود، در یاد دارند. معترضان به این معافیت غیرعادلانه مالیاتی می‌گفتند که وضع این مالیات‌ها هم می‌تواند افراد مشهور را مجبور به ارائه صورت‌های شفاف و قابل پیگرد مالی کند و جلوی وقوع پولشویی و اتفاقاتی از این دست را بگیرد و هم از بازی‌ها و بده‌وبستان‌های نامشروع سیاسی-جناحی جلوگیری کند. با این حال، این مدیران در حالی که حتی کارمندان قراردادی مجموعه تحت امر خودشان با حقوق زیر یک‌میلیون تومان، باید قبل از دریافت دستمزد مالیات بپردازند، اقدام به عقد چنین قرارداد غیرمعقولی با تعدادی سلبریتی کرده‌اند، قراردادی که اگر ذره‌ای جای دفاع داشت، مدیران مجموعه سیما یا عوامل دورهمی، اینقدر در پنهان‌کردن جزئیاتش تلاش نمی‌کردند.

دورهمی چطور شروع شد؟

«دورهمی» یک برنامه گفت‌وگومحور تلویزیونی است که مهراب قاسم‌خانی براساس کپی از برنامه‌ای هندی به نام «شب‌های کمدی با کاپل» آن را برای شبکه نسیم تلویزیون از سال 1394 طراحی و کارگردانی کرد و اجرای آن به مهران مدیری واگذار شد. البته قاسم‌خانی در هیچ بخشی از تیتراژ برنامه، اشاره‌ای به منبعی که طرح اصلی از آن کپی شده بود نکرد و این قضیه توسط رسانه‌ها مشخص شد. مهراب قاسم‌خانی پس از چند جلسه به‌دلیل ممنوع‌التصویری از کارگردانی برنامه کنار گذاشته شد، ولی روند تولید دورهمی ادامه پیدا کرد. دورهمی همزمان با موج برنامه‌های گفت‌وگومحور طنز تلویزیون ایران تولید و پخش شد که همگی کپی از برنامه‌های موفق تلویزیونی در خارج از کشور بودند. این موج جدید ساخت برنامه‌های گفت‌وگومحور کپی‌کاری‌شده، جای ساخت سریال‌های قوی در تلویزیون را طی این سال‌ها گرفتند.

این اتفاقات در دوران تصدی‌گری معاونت سیما توسط سیدمرتضی میرباقری رخ داد و شدت گرفت. برنامه‌های گفت‌وگومحور تلویزیون عموما با محوریت حضور سلبریتی‌ها تولید می‌شدند و فرهنگ لوکس و تجملاتی و بی‌درد و سرخوش در آنها موج می‌زد. مهران مدیری سعی می‌کرد در استندآپ کمدی‌هایش این مساله را با یک ژست انتقادی از مسئولان دولتی تلطیف کند. اما گذشته از اینکه این انتقادها صرفا در حد متلک‌های توئیتری باقی می‌ماند و هیچ تاثیری جز دست‌وپا کردن یک ژست مردمی برای برنامه نداشت، کلیت برنامه هم به‌طور مطلق در خدمت همان جریانی قرار می‌گرفت که به‌لحاظ فرهنگی بازوی پیشبرد وضع موجود محسوب می‌شد. سلبریتی‌ها به برنامه دورهمی می‌آمدند و درباره رنگ مورد علاقه و آب‌وهوایی که دوست دارند حرف می‌زدند و چالشی‌ترین سوال برنامه این بود که «تا حالا عاشق شدی؟» و البته لحظاتی بعد مهران مدیری روی صحنه می‌آمد تا در استندآپ کمدی‌اش چند گوشه و کنایه به تعدادی از مسئولان و آقازاده‌هایشان بزند. گذشته از اینها، نکته مهم‌تر درباره چنین برنامه‌هایی مسائل مالی به‌شدت مناقشه‌برانگیز آنها بود. این برنامه‌ها توسط تعدادی اسپانسر تهیه می‌شدند که شفافیت مالی در مورد ‌انگیزه‌ها و عملکرد مالی‌شان وجود نداشت.

برنامه «برنده باش» با اجرای محمدرضا گلزار یکی از این موارد بود که سجاد خواجه‌علیجانی سرمایه‌گذارش به‌حساب می‌آمد و نهایتا، هم شاکله آن به قمار بودن متهم شد و هم مضمون کلی آن به ترویج فرهنگ بی‌عاری. اینها توسط علمای قم و رهبر انقلاب مطرح شدند، وگرنه سیل انتقادات متعددی که پیش از آن می‌شد، ممکن نبود به‌راحتی بتواند جلوی پخش چنین برنامه‌ای را بگیرد؛ چنانکه نتوانست جلوی موارد مشابه را بگیرد. امروز تردیدی نیست که حال و هوا و آگاهی مردم جامعه نسبت به سال ۱۳۹۴ تغییر کرده است و حتی اگر در دوره اولیه‌ای که دورهمی روی آنتن می‌رفت، انتقادات اجتماعی نسبت به آن چنین گستره‌ای نداشت، امروز نمی‌شود موضع منفی جامعه را نسبت به آن نادیده گرفت. دورهمی در حالی مجددا به آنتن تلویزیون برمی‌گردد که در فضای مجازی واکنشی به برگزاری شب یلدا به‌صورت تجملاتی و خودنمایانه ایجاد شده است. اینها در واکنش به شرایط وخیم اقتصادی کشور پس از گرانی بنزین و تورم ناشی از آن گفته می‌شود. پیش از این در نوروز ۹۸ هم چنین فضایی بر جامعه حاکم بود و کمپین نخریدن آجیل عید درنهایت چنان واقعی و موثر عمل کرد که قیمت خشکبار با سقوط مواجه شد. مسلم است که مردم امروز هم مردم چهار سال پیش نیستند، اما وقتی پای حساب و کتاب‌ها و احیانا منافع مالی در میان باشد، خیلی دشوار خواهد بود که مدیران صداوسیما توجهی به این تغییر ذائقه در مردم داشته باشند.

عکس یادگاری با تلویزیون

مصطفی احمدی، فردی که مدیریت فروشگاه اینترنتی «اول‌مارکت» وابسته به شرکت همراه اول را به عهده دارد، حالا تبدیل به یکی از تهیه‌کنندگان سینمایی و فرد موثر در برنامه‌سازی تلویزیون شده است. اول‌مارکت فروشگاه تخصصی اپلیکیشن اندرویدی در سال 93 با هدف ارائه و عرضه جدیدترین اپلیکیشن‌ها و بازی‌ها راه‌اندازی شد. با وجود اینکه طی دو، سه سال اخیر حضور مصطفی احمدی در فضای هنری زیاد شده، اما اطلاعات چندانی از او وجود ندارد البته به غیر از عکس‌های یادگاری او در کنار مهران مدیری و عوامل فیلم‌هایش در محافل سینمایی شاهد هستیم. فروشگاه اینترنتی اول‌مارکت طی چند سال اخیر حامی مالی فیلم سینمایی «نهنگ عنبر»، «ساعت 5 عصر»، فیلم سینمایی «درخت گردو»، سریال شبکه نمایش خانگی «هیولا»، و البته برنامه «دورهمی» بوده است. اول‌مارکت در سال‌های اخیر اسپانسر برنامه‌های دیگری از شبکه‌های سیما هم بوده است؛ از جمله برنامه‌های: «حالا خورشید» با اجرای رضا رشیدپور، برنامه ویژه شب یلدا برای شبکه3 با اجرای فرزاد حسنی، برنامه «امروزی‌ها» برای شبکه یک سیما با اجرای پدرام کریمی و «خندوانه».

نکته‌ای که درخصوص فعالیت‌های هنری مهران مدیری در سال‌های اخیر دیده می‌شود، همکاری مشترک او با مصطفی احمدی و فروشگاه اول‌مارکت است. البته به غیر از احمدی، فرد دیگری هم به نام ناصر قدیری کاشانی رئیس هیات‌مدیره شرکت اول‌مارکت در عکس‌های یادگاری مدیری دیده می‌شود.

*روزنامه فرهیختگان