| پای درس اخلاق آیتالله امینی  گویا تمامى دین در اخلاق خوب خلاصه مى گردد. شخصى از رو به روى رسول خدا صلى الله علیه وآله آمد و پرسید: «اى رسول خدا! دین چیست؟» فرمودند: «خوشخویى». آنگاه از سمت راست حضرت وارد شد و پرسید: «اى رسول خدا! دین چیست؟» حضرت پاسخ داد: «حسن الخلق»، سپس از پشت سر پیامبر صلى الله علیه وآله آمد و سوال را تکرار کرد و حضرت به او رو نمود و فرمود: «آیا نمى دانى؟ دین همان خشم نکردن است».1
خُلق عظیم، مدال افتخار پیامبر صلى الله علیه وآله
بر ارزش خودسازى همین بس که خداى تعالى براى تعریف و تمجید پیامبرش، میفرماید: «و به راستى که تو داراى اخلاق والا و بزرگوارى».2
بدیهى است پیامبر صلى الله علیه وآله خودش قرآن مجسّم بود. پس از رحلتش یکى از اصحاب، از همسر حضرت خواست تا اخلاق و رفتار حضرت را توصیف و معرفى کند، پاسخ داد:
اخلاق رسول خدا، همین قرآن بود؛ یعنى صفات خوبى که قرآن سفارش مىکند در پیامبر تجلّى مى نمود و از رفتارها و صفات زشت، پاک و دور بود.3
ارزش «اخلاق» تا جایى است که پیامبرى که داراى خلق عظیم است به هنگام شروع نماز چنین دعا میفرماید:
خدایا! مرا به بهترین خلق و خوى راهنمایى نما، زیرا جز تو کسى به بهترین خوىها هدایت نمى کند و بدترین خوىها را از من دور ساز که جز تو بدترین اخلاق را از من دور نمى کند.4
جایگاه حسن خلق در احادیث
رسول خدا صلى الله علیه وآله فرمودند:
وزینترین چیزى که در سنجه اعمال گذاشته مىشود ترس از خدا و اخلاق نیک است.5
اخلاق نیک، نصف دین را تشکیل مى دهد.6
سه خصلت است که هر که فاقد آنها باشد از من نیست و جزء بندگان خوب خداى عزّو جلّ هم نیست.
پرسیدند: یا رسولالله صلى الله علیه وآله کدامند؟ فرمودند:
بردباریى که با آن، جهل شخص نادان را کنار زند و حسن خلقى که با آن در جامعه زندگى کند و تقوا و پاکى که مانع او از گناه گردد.7
بنده با حسن خلقش به درجات بزرگ آخرت مىرسد و به منزلت والا و شریف مى رسد با آن که در عبادتش ضعیف است.8
محبوبترین شما در نزد من و نزدیکترین شما از نظر مقام و منزلت به من، نیکوترین شماست در اخلاق و قوىترین شماست در فروتنى.9
و حضرت امیرالمومنین میفرماید:
بهترین چیز خوى نیکوست.10
گرامى ترین حسب ـ که باعث امتیاز مى شود ـ خلق نیک است.11
پاکترین مردم به لحاظ ریشه ها و اصل و نژادها، نیکوترین آنهاست از نظر اخلاق.12
خوى پسندیده از میوههاى عقلى است.13
اهمیت جایگاه اخلاق بیش از این چند موضوعى است که گفته شد، ولى به همین اندازه قناعت مىشود و در ادامه به سایر مباحث اخلاق مىپردازیم.
تعریف اخلاق
«اخلاق» جمع خُلق و در لغت به معناى سجیّه، سرشت و خوى است و با واژه «خَلق» همریشه است. خلقت ظاهرى که با چشم مشاهده مىشود را خَلق و صفات درونى را خُلق مى نامند.14
اخلاق؛ یعنى آن صفات و ویژگى هاى ثابت و راسخ در نفس که به طور خود جوش موجب صدور رفتارى متناسب با آن صفات مى شود.15
علم اخلاق، متکفل امور ذیل است: انسان شناسى، شناخت خوبى ها و بدىها، شناخت فضایل و رذایل، شناخت راههاى کسب خصلتهاى خوب و راههاى پیشگیرى و رفع بدى ها.
1. فیض کاشانى، محجه البیضاء، ج 5، ص 89: جاء رجل الى رسولالله صلىاللهعلیهوآله من بین یدیه فقال: یا رسول اللّه! ما الدینُ؟ فقال: «حُسنُ الخلقِ، ثمّ اتاه من قِبَلِ یمینِه فقال: یا رسولَالله ماالدینُ؟ فقال: حُسنُ الخلقِ، ثم اتاه من قبلِ شِماله فقال: ما الدینُ؟ فقال: حُسنُ الخلق، ثمّ اتاه من ورائِه فقال: ما الدینُ؟ فالتفتَ الیه فقال: اما تَفقهُ؟ هو ان لا تَغضِبَ».
2. قلم، آیه 4: « وَ اِنَّک َ لَعَلى خُلُقٍ عَظِـیمٍ ».
3. فیض کاشانى، محجه البیضاء، ج 5، ص 89.
4. همان، ص 91: «.... اللّهمّ اهدنى لاحسن الاخلاق، لا یَهدى لاحسنِها الاّ انتَ، وَ اصرِف عنّى سیّئَها، لا یَصرفُ عنّى سیّئَها الاّ انتَ».
5. همان، ص 89: «اثقلُ ما یَوزن فى المیزان، تقوىالله و الخُلْقَ الحَسَنِ».
6. شیخ صدوق، خصال، ج 1، ص 29، ح 102 و ص 30، ح 106: «الخُلْقُ الحسنُ نِصفُ الدینِ».
7. همان، ص 145، ح 172: «ثلاثٌ من لم تکنَّ فیه فلیس منّى و لا منالله عزّوجلّ، قیل: یا رسولَاللّه! و ما هنّ؟ قال: حلمُ یَردُّ به جهل الجاهل و حسنُ خلق یَعیشِ به فى الناسِ و ورعٌ یَحجزه عن معاصِى اللّه».
8. فیض کاشانى، محجه البیضاء، ج 5، ص 93: «انّ العبدُ لیَبلغ بحُسنِ خلقِه عظیمَ درجاتِ الاخرهِ و شرفِ المنازلِ و انّه لضعیفُ العبادهِ».
9. ورّام، تنبیهالخواطر، ج1، ص89: «انّ احبُّکم الىّ واَقربَکم منّى یَومَ القیامهِ مَجلسا، احسنُکم خُلقاً واشدُّکم تواضعاً».
10. تمیمى آمدى، غرر الحکم، ح 2847: «احسنُ شىءٍ الخلقُ».
11. همان، ح 2866: «اَکرمُ الحسبِ الخلقُ».
12. همان، ح 3032: «اطهرُ الناسِ اَعراقا احسنُهم اخلاقاً».
13. همان، ح 1280: «اَلْخُلْقُ المحمودُ من ثمارِ العقل».
14. ابن منظور، لسان العرب، ج 4، ص 194 و محدث قمى، سفینه البحار، ج 2 باب خلق.
15. ر. ک: مجلسى، بحارالانوار، ج 67، ص 372، ذیل حدیث 18 و فیض کاشانى، محجه البیضاء، ج 5، ص 95.
*بر ارزش خودسازى همین بس که خداى تعالى براى تعریف و تمجید پیامبرش، میفرماید: «و به راستى که تو داراى اخلاق والا و بزرگوارى
*اخلاق؛ یعنى آن صفات و ویژگى هاى ثابت و راسخ در نفس که به طور خود جوش موجب صدور رفتارى متناسب با آن صفات مى شود
*جمهوری اسلامی
|
