فضای سخن: با توجه به آنچه در سیاقهای پیشین گفته شد، فضای کلی سوره، دنیاگرایی است.

جهت هدایتی: نسبت سیاقهای سوره از این قرار است:

‌أ. سیاق نخست در راستای تأکید بر محتوای کلی سوره است.

‌ب. سیاق پایانی، هرچند سیاق مستقلی است، اما به چند دلیل، فرع سیاق پیشین است:

* نفس مطمئنه در مقابل انسان دنیامحور سیاق پیشین است؛ با این حال در سیاق سوم، نظام غلط بینشی و رفتاری انسان و ریشه های آن به طور تفصیلی مطرح گردید و مورد توبیخ و انذار تفصیلی واقع شد، ولی برای بیان بینش، صفات و سیره عملی نفس مطمئنه، تنها به کلمه «المطمئنة» بسنده شد و تفصیل آن به مخاطب واگذار گردید.

*خطاب به نفس مطمئنه در ظرف قیامت و در فضای انذار از عذاب آن روز مطرح شد و این فضا، خود در راستای توبیخ و ردع نسبت به حب شدید مال دنیا در سیاق قبل بوده و فرع آن است.

‌ج. از بین سیاق دوم و سوم، به چند دلیل سیاق سوم اصالت دارد:

*سیاق دوم درباره سرنوشت طغیانگران گذشته سخن می گوید و در سیاق سوم، به صورت مستقیم با مخاطبان فعلی سخن گفته شده است؛ بنابراین سیاق دوم در حکم مقدمه برای غرض سیاق سوم است.

*سیاق سوم، سخن را از امثال عاد، ثمود و فرعون فراتر برد، از ریشه های چنین رویکردی درباره انسان بحث می کند.

* وجود «فاء» در ابتدای سیاق سوم، مانع اصالت جهت این سیاق نمی گردد؛ زیرا حرف «فاء» بر یک نحوه ترتب و تفرع دلالت دارد، ولی این تفرع، اعم از آن است که ماقبل «فاء» مقصود اصلی در بیان و مابعد آن، فرع ذکری باشد و یا اینکه ماقبل «فاء» مقدمه بیانی و مابعد آن، نتیجه مقصود بالذکر باشد؛ بنابراین نسبت غرضی، میان قبل و بعد «فاء» بر کیفیت این ارتباط حاکم است و در کلام مذکور نیز با ادله پیشین، اصالت غرضی سیاق سوم ثابت شد.

بر این اساس، جهت هدایتی سوره چنین است: «توبیخ و انذار نسبت به دنیاگرایی: دلبستگی و حب شدید مال دنیا، منشأ شکست در امتحان الهی و ریشه طغیان و کفران عاقبت سوز است».

محتوا :

سوره فجر اشاره‌ای به بعضی از اقوام طغیانگر پیشین مانند قوم عاد و قوم ثمود و فرعون؛ و انتقام شدید خداوند از آنان کرده‌است، تا قدرتهای دیگر حساب خود را برسند. در بخش دیگر این سوره اشاره مختصری به امتحان و آزمایش انسان دارد. در پایان به مساله معاد و سرنوشت مجرمان و کافران؛ و همچنین پاداش عظیم مؤمنانی که صاحب نفوس مطمئنه هستند می‌پردازد .

فضیلت:

در فضیلت این سوره از امام صادق علیه السلام نقل شده است: سوره فجر را در نمازهای واجب و مستحب خود قرائت كنید. زیرا این سوره ، سوره امام حسین علیه السلام است. هر كس این سوره را قرائت نماید در روز قیامت در درجه امام حسین علیه السلام و همراه ایشان خواهد بود.

ابو اسامه می گوید: من در مجلسی كه امام صادق علیه السلام این حدیث را فرمود حاضر بودم از ایشان پرسیدم: چگونه این سوره مخصوص امام حسین علیه السلام شد؟ فرمود: آیا این آیه را نشنیده ای: یا ایتها النفس المطمئنة ارجعی الی... منظور از نفس مطمئنه امام حسین علیه السلام است.2

در حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم نقل شده است: هر كس سوره فجر را را در دهه اول ماه ذی الحجه قرائت نماید گناهانش بخشیده می شود و اگر در غیر این ایام خوانده شود مایه نورانیت او در قیامت می گردد.

در فضیلت این سوره از امام صادق علیه السلام نقل شده است: سوره فجر را در نمازهای واجب و مستحب خود قرائت كنید. زیرا این سوره ، سوره امام حسین علیه السلام است. هر كس این سوره را قرائت نماید در روز قیامت در درجه امام حسین علیه السلام و همراه ایشان خواهد بود .

آثار و بركات سوره:

1) فرزند دار شدن

هر كس آن را بنویسد و با خود همراه داشته باشد و با همسر خود همبستر شود خداوند فرزندی را كه نور چشم او باشد به او عطا می كند.

آورده اند كه 11 بار خواندن سوره فجر پیش ار انعقاد نطفه برای پسر دار شدن مفید است.

2) در پناه خدا قرار گرفتن

امام صادق علیه السلام فرموده اند: هر كس هنگام طلوع فجر سوره فجر را بخواند تا فجر روز بعد در امان خدا خواهد بود.

والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته

ف - پورسلطان