بِسْمِ اللَّـهِ الرَّ‌حْمَـٰنِ الرَّ‌حِيمِ
::درس هفتم به تاریخ : 24 مرداد 94
::قرار چهل روزه : نماز اول وقت
::قرار روز : صلی الله علیک یا سید الساجدین (ع)
::هدیه به : امام سجاد علیه السلام
تدبّر در : سوره مبارکه مسد
نام دیگر سوره مبارکه مسد ابولهب است چرا که این سوره درباره اوست و نام او هم در این سوره آمده است.
این سوره مکی است و ششمین سوره فرود آمده از آسمان وحی است، که نزول آن پس از حمد و پیش از تکویر بوده است.
این سوره تقریبا در اوائل دعوت آشكار پیغمبر اكرم (صلیاللهعلیهوآلهو سلم ) نازل شده تنها سورهای است كه در آن حمله شدیدی با ذكر نام نسبت به یكی از دشمنان اسلام و پیغمبر اكرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) در آن عصر و زمان (یعنی ابو لهب) شده است، و محتوای آن نشان میدهد كه او عداوت خاصی نسبت به پیغمبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) داشت، و از هیچگونه كارشكنی و بد زبانی او و همسرش مضایقه نداشتند.
قرآن با صراحت میگوید: هر دو اهل دوزخند، و راه نجاتی برای آنها نیست، و این معنی به واقعیت پیوست، سرانجام هر دو بی ایمان از دنیا رفتند و این یك پیشگوئی صریح قرآن است.
ابو لهب است؛ پدر آتش. فرقی نمی کند که کنیه اوست یا وصفی برای تحقیرش. به هر تقدیر او پدر آتش است، چون همواره آتش کینه اسلام در قلب او روشن است. تمام توانش را در مقابله با حقیقت اسلام به کار گرفته، اموال و اعمالش را در این جهت سامان دهی می کند. همسرش نیز هیزم کش کوره دشمنی او با حق است و می‌کوشد آتش کینه و عداوت او نسبت به اسلام خاموش نشده، شعله ورتر گردد.
تَبَّت یَدَا أَبى لَهَبٍ وَ تَب (1)
دست عضوی است که انسان به وسیله آن به تحصیل مقاصد خود می پردازد، از این رو اعمال انسان به دست او نسبت داده می شود، پس هلاکت دو دست ابولهب به معنی خسران او در اعمالی است که انجام می داد، بدین معنی که اعمال او به نتیجه نمی رسد و سودی به حال او نمی بخشد، بنابراین این آیه نفرینی برای ابولهب است که او را به هلاک خودش و بطلان اعمالی که برای اطفاء نور نبوت انجام می داد، وعید می دهد.
مَا أَغْنى عَنْهُ مَالُهُ وَ مَا کسب (2)
یک دست ابولهب زرپرستی و ثروت اندوزی است و دست دیگرش، زورمداری و قدرت طلبی است. ظهور واژه «ماله» در زرپرستی روشن است، اما «ما کسب» نشانه زورمداری است و ناظر به مکتسبات دنیوی غیر مالی، نظیر قدرت و شهرت است.
سیَصلى نَاراً ذَات لَهبٍ (3) وَ امْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطبِ (4) فى جِیدِهَا حَبْلٌ مِّن مَّسدِ (5)
ظاهر آن است که او در آتشی که روز قیامت در آن افکنده خواهد شد، به هیئتی که در دنیا داشت متمثل می شود، او در دنیا شاخه ها و برگهای خرما و ... را حمل می کرد تا شبانه در راه رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) بریزد و ایشان را بیازارد، پس در قیامت با آتش عذاب خواهد شد، در حالی که همانند دنیا حطب حمل می کند در گردنش طنابی از لیف خرما آویخته است.
از ابن عباس نقل شده است : هنگامى که آیه «و انذر عشیرتک الاقربین» نازل شد و پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) مأموریت یافت که نزدیکان خود را انذار کند و به اسلام دعوت نماید، ایشان بر فراز کوه صفا آمد و فریاد زد : یا صباحاه! هنگامى که قریش این صدا را شنیدند گفتند : کیست که فریاد مى کشد؟ گفته شد محمد است، جمعیت به سراغ حضرتش رفتند، ... فرمود به من بگوئید: اگر به شما خبر دهم که سواران دشمن از کنار این کوه به شما حمله ور مى شوند، آیا مرا تصدیق خواهید کرد ؟ در پاسخ گفتند : ما هرگز از تو دروغى نشنیده ایم. فرمود : من شما را در برابر عذاب شدید الهى انذار مى کنم، هنگامى که ابولهب این سخن را شنید گفت: «تبا لک! أ ما جمعتنا الا لهذا؟!» زیان و مرگ بر تو باد! آیا تو فقط براى همین سخن ما را جمع کردى؟! در این هنگام بود که این سوره نازل شد.
گرچه این سوره مبارکه ابولهب را به نام تهدید کرده است، اما حامل پیامی کلی برای همه زورمدارانی است که با تکیه بر اموال و اعمال خود درصدد سد راه حقیقت اند؛ که ابولهب و همسرش یکی از آنان و در آن زمان از بدترین این افراد بوده اند، بنابراین غرض سوره « شکست زورمداران زرپرست و تهدید آنان به عذاب » است.
بدین ترتیب، خدای متعالی با کلامی قاطع، کبکبه پوشالی ابولهب و ابولهب صفتان را در هم می شکند و آنان را در چهره عناصری شکست خورده در مقابل اسلام و قرآن و پیامبر۶ و حق و حقیقت، منزوی می سازد.
تهدید شدید سوره نسبت به ابولهب، نشان می دهد که دشمنی او با جبهه حقیقت به اوج رسیده است. تعابیری مانند (یدا أبی لهب) نیز شاهدِ به کارگیری تمام توان او علیه اسلام است، چون دو دست، حاکی از کمال اهتمام است.
الف.ذکر نام ابولهب و الحاق همسرش به او، نشانه تبدیل شدن آنان به جرثومه نبرد با حقیقت است؛ یعنی ابولهب با همسرش یک «ایسم» است، نه فقط یک فرد به همراه همسرش. این ادعا بدین سبب مطرح می گردد که قرآن کریم کتابی محصور در زمان و مکان خاص نیست، بلکه کتابی جهانی و جاودان است و اگر ابولهب را نماد «ابولهبیسم» ندانیم، از جاودانگی این سوره غفلت کرده ایم.
ب. همسر ابولهب، آتش بیار کوره دشمنی او با اسلام معرفی شد، زیرا حطب، هیزم است و مصرف آن برای آتش است. ابو لهب پدر آتش است و این کنیه از آن جهت سزاوار اوست که آتش عداوت حق در قلب او روشن است. تناسب حطب (هیزم همسر) و لهب (آتش شوهر) مقتضی دریافت معنای پیش گفته است.
براین‌اساس، جهت هدایتی سوره چنین خواهد بود: «تأکید بر شکست ابولهب، همسرش و تمام ابولهب صفتان. همه کسانی که اموال و اعمالشان را برای مبارزه با حق به کار می گیرند، به شکست و رسوایی محکوم هستند».
فضیلت سوره :
در فضیلت این سوره از رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم نقل شده است: هر كس سوره «مسد» را قرائت نماید امید می رود كه خداوند او و ابولهب را در یك جا گرد نیاورد.
از امام صادق علیه السلام نیز روایت شده: هر گاه سوره مسد را قرائتکردید ، ابولهب را نفرین نمایید چون او كسی بود كه پیامبر و آنچه از جانب خداوند آورده بود را تكذیب می كرد.
امام باقر علیه السلام فرمود: خداوند میان او و رسولش حجابی قرار داد تا دیده نشود.
آثار و بركات سوره
امام صادق علیه السلام فرمودند: هر كس سوره مسد را برای دردی بخواند دردش آرام و برطرف می شود و هر كس آن را در رختخوابش بخواند در حفظ و امان الهی خواهد بود.
برای استتار از دیگران خواندن این سوره را سفارش كرده اند.
چنانكه امام باقر علیه السلام فرمودند: پس از نزول این سوره ، رسول خدا در نمازش گاهی این سوره را می خواند. ام جمیل-همسر ابولهب و خواهر ابوسفیان- برای پاسخ و توهین به پیامبر خارج شد به پیامبر گفتند: ام جمیل به سوی شما می آید و ممكن است به شما ناسزا بگوید: پیامبر فرمود: او مرا نخواهد دید. ام جمیل بدون اینكه رسول الله را ببیند از كنار ایشان عبور كرد.
امام باقر علیه السلام فرمود: خداوند میان او و رسولش حجابی قرار داد تا دیده نشود.
والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته
ف - پورسلطان
