بِسْمِ اللَّـهِ الرَّ‌حْمَـٰنِ الرَّ‌حِيمِ
::درس ششم به تاریخ : 22 مرداد 94
::قرار چهل روزه : نماز اول وقت
::قرار روز : صلی الله علیک یا اباعبدالله
::هدیه به : حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام
تدبر در : سوره مبارکه ماعون
سوره مباركه ماعون را با توجه به لحن آیات آن كه در مقاطع كوتاه و كوبنده، از قیامت و اعمال منكران آن سخن مىگوید، می‌توان مكی دانست، چنانكه بسیاری از مفسران هم بر این باورند.بر اساس جدول معتبر ترتیب نزول هم این سوره مباركه هفدهمین سوره فرود آمده از آسمان وحی است كه پیش از آن سوره تكاثر و پس از آن سوره كافرون نازل شده است.
این سوره سیماى افراد منفى را معرفى مىكند
- كسانى كه نسبت به دین، دیدگاه منفى دارند.
- نسبت به یتیم و مسكین منفى هستند و آنان را طرد مىكنند.
- در عبادت و نماز منفى هستند و اخلاص ندارند.
- در خدمت به مردم منفى هستند.
«ماعون» از «مَعن» به معناى ابزار و وسایلى است كه معمولاً همسایگان به یكدیگر عاریه مىدهند تا آنكه نیازشان برطرف شود. مثل ظروف غذاخورى در مهمانىها.
علامه طباطبایی (ره) میفرمایند: این سوره وعید(تهدید به عذاب )كسانی است كه به ظاهر به دین گرویده‌اند، اما متخلق به اخلاق منافقانه‌ای هستند كه با تصدیق روز جزا سازگار نیست.
سوره مباركه، تکذیب عملی معاد (یا نشانه های آن) را در قالب چند رفتار به نمایش گذاشته است و از سوی دیگر موجبات وعلل تکذیب عملی معاد را هم مطرح کرده است؛ آری آنكه با خلق ضعیف و مستمند، چون یتیمان و مسكینان بدرفتاری می‌كند و به آنان بی‌توجه است، عملا مکذب روز قیامت است و سهل انگاری و رسم بی‌رسمی ریا در عبادت خالق و همچنین منع ماعون، موجب این تکذیب عملی است.
بر این اساس غرض سوره«هشدار نسبت به نشانه ها و موجبات تكذیب عملی روز جزا» است و بیانگر این حقیقت است كه اعمال ناشایست و كردارهای ناپسندی چون بدرفتاری با یتیمان، بی‌توجهی به مسكینان، تکذیب عملی روز جزا است و هل‌انگاری در نماز، ریا در عبادات و منع مایحتاج دیگران، از موجبات آن است.
أَرَءَیْت الَّذِى یُكَذِّب بِالدِّینِ(1) آیا دیدى؟ كسى را كه [روزِ] جزا را دروغ مىخواند
در این آیه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، از آن جهت كه سامع كلام است، مورد خطاب قرار گرفته است، بنابراین همه سامعان را شامل می‌شود.
فَذَلِك الَّذِى یَدُعُّ الْیَتِیمَ(2) این همان كس است كه یتیم را بسختى مىراند،
و اگر روز جزا را تكذیب نمی‌كرد، از عاقبت عمل زشت خود می‌ترسید و اگر می‌ترسید به یتیم رحم می‌كرد.
وَ لا یحُض عَلى طعَامِ الْمِسكِینِ(3) و به خوراكدادن بینوا ترغیب نمىكند
فَوَیْلٌ لِّلْمُصلِّینَ(4)الَّذِینَ هُمْ عَن صلاتهِمْ ساهُونَ(5) پس واى بر نمازگزاران (آیه 4)آنان كه از نمازشان غافلند، (آیه 5)
یعنی به آن اهمیت نمی‌دهند و برای آنها مهم نیست كه نمازشان به كلی یا در بعض اوقات فوت شود و یا به تاخیر افتد.
این آیه شریفه تكذیب كنندگان روز جزا را بر غافلان از نماز تطبیق داده است و دلالت دارد بر اینكه آنان خالی از نفاق نیستند، چون در عمل روز جزا را تكذیب می‌كنند و در ظاهر از مصلین هستند و به ایمان تظاهر می‌كنند.
الَّذِینَ هُمْ یُرَاءُونَ(6) آنان كه ریا مىكنند، (آیه 6)
یعنی برای مردم عمل می‌كنند نه برای خدا؛
وَ یَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ(7) و از [دادن] زكات [و وسایل و مایحتاج خانه] خوددارى مىورزند. (آیه 7)
ماعون به هر چیزی گفته می‌شود كه غیر را در رفع حاجتی از حوائج حیات كمك می‌كند، مانند قرضی كه انسان می‌پردازد یا عمل خیری كه انجام می‌دهد، یا متاع منزل و ... .
- پارامترهای شناسایی مکذّب دین
1- کسی که یتیم را از خودش با شدت و خشونت دور می کند، نه اینکه کمکی به او نمی کند، بلکه به شخصیتش هم توهین می کند و به او صدمه روحی می زند.
2- علاوه بر اینکه به کسی که در اداره زندگی اش مانده و راه به جایی ندارد و طعام نمی دهد، بلکه دیگران را هم به این کار تشویق نمی کند.
پس وای بر اینگونه نمازگزاران ؛ این نمازگزاران شاید در صف اول نماز جماعت هم باشند اما در واقع دین را تکذیب می کنند و دروغ می پندارند.
- تهدید نمازگزاران مکذب دین
از خود راندن یتیمان و بی تفاوتی در طعام مسکینان از نشانه های تکذیب دین است.
وای بر نمازگزارانی که با غفلت از حقیقت نماز و جمع بین ریا کاری و منع کمک مالی به نیازمندان زمینه فعلیت یافتن این اوصاف را فراهم می سازند و در عمل دین را تکذیب می کنند. (ر.ک علی صبوحی.تدبر در قرآن ص 322)
- چرا عاقبت این نمازگزاران چنین شد؟
در نمازشان سهل انگار هستند، نماز را کامل با همه آداب انجام نمی دهند و یا اینکه به مداوم خواندن آن توجه نمی کنند.
یادمان نرود که نماز نماد خدا گرایی است. اگر کسی با اینکه نماز می خواند نتواند جایی که لازم است از دنیا به خاطر رضای خدا بگذرد، معلوم است که نمازش اشکال دارد.
- کلیدهایی برای درمان بیماری
گویا خداوند در این سوره برای درمان این بیماری روحی کلید هایی را معرفی می کند؛
اول کشف علت بیماری: درست وکامل ادا نشدن نماز
درمان بیماری: اقامه نماز با همه آنچه که باید در آن در نظر گرفت.
اگردنبال دارو برای درمان بیماری دنیا گرایی هستید، بروید ببینید نمازتان چه ایرادی دارد که تو را در برابر این بیماری واکسینه نکرده است.
برای درمان این بیماری راهی به جز رفع همان ایراد نداریم.
این فرد در نماز هم شاید مقدمات را ظاهراً رعایت می کند؛ شاید «ولاالضضضضضالیین»را هم خیلی غلیظ بیان می کند ولی آداب باطنی را رعایت نمی کند؛ نیتش برای خدا خالص نیست، برای ریا می خواند، برای مردم، برای کسب مقام و وجه ی اجتماعی.
- از نکات قابل توجه این سوره دقت در فعل های 5 آیه ی آخر سوره است.
الَّذِینَ هُمْ عَن صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ
الَّذِینَ هُمْ یُرَاۆُونَ
وَیَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ
کلمه «ساهون» یک وصف است و همان طور که می دانیم که صفت اگر به دفعات کم، در کسی اتفاق بیافتد، به صورت فعل به کار می رود مثلاً می گویند فلانی خیاطی می کند ولی به کسی خیاط می گویند که کارش خیاطیه.
در اینجا کلمه «ساهون» به عنوان یه وصف به ما این پیام را می دهد که صرف چند بار تکرار شدن سهو در نماز ما را در زمره مکذبان دین قرار نمی دهد و نباید اگر گاهی اوقات به آن مبتلا شدیم، ناامید شویم، بلکه وقتی این صفت مشکل ساز می شود که به صورت یک صفت دائمی برای ما در بیاد و در اکثر اوقات با ما همراه باشد.
همین طور است فعل های «یراءون» و «یمنعون» که به صورت مضارع به کار رفته و کسانی که به زبان عربی آشنایی دارند می دانند که فعل مضارع بر استمرار دلالت دارد؛ یعنی فعلی که بارها و بارها تکرار می شود.
ریا در نماز و منع ماعون کارهایی است که ما را از هدف اصلی خلقت دور می کند ولی اگر در اثر غفلت به آنها مبتلا شدیم، باید سعی در توبه کنیم و مواظب باشیم که این صفات به صورت ملکه نفسمان درنیایند که در اون صورت طبق این سوره مبارکه هر چند به ظاهر مسلمان و نمازگزار هستیم ولی در واقع از مکذبان دین محسوب می شویم.
ذكر این دو كار پشت سر یكدیگر (ریاكارى و منع ماعون) گویى اشاره به این است كه:
آنها آنچه براى خدا است به نیت خلق بجا مىآورند، و آنچه براى خلق است از آنها دریغ مىدارند، و به این ترتیب هیچ حقى را به حق دارش نمىرسانند.)
در فضیلت این سوره از رسول خدا صلی الله علیه و اله وسلم روایت شده است: هر كس كه زكات اموال خود را پرداخت می كند این سوره را قرائت نماید خداوند او را می آمرزد.
هم چنین از ایشان روایت شده است كه هر كس سوره ماعون را پس از نماز عشا قرائت نماید خداوند او را می بخشد و تا و قت اذان صبح او را حفظ می كند.
از امام باقر علیه السلام نیز روایت شده است: هر كس سوره ماعون را در نمازهای واجب و مستحب خود بخواند جزو كسانی است كه خداوند نماز و روزه اش را پذیرفته است و او را درباره آنچه در زندگی دنیا انجام داده است محاسبه نمی كند.
از امام صادق علیه السلام نیز نقل شده است: هر كس سوره ماعون را بعد از نماز عصر بخواند تا عصر روز بعد در حفظ و امان خداوند خواهد بود.
از امام باقر علیه السلام نیز روایت شده است: هر كس سوره ماعون را در نمازهای واجب و مستحب خود بخواند جزو كسانی است كه خداوند نماز و روزه اش را پذیرفته است و او را درباره آنچه در زندگی دنیا انجام داده است محاسبه نمی كند.
والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته
ف - پورسلطان
