کشف فساد مالی دوازده هزار میلیارد تومانی و آگاهی مسوولان و مردم از میزان بروز این پدیده منفی اقتصادی، سیاسی و اجتماعی بایسته های مبارزه با این پدیده و از میان برداشتن زمینه های بروز آن را بیش از همیشه یادآور می شود.

ایرنا نوشت :هفدهم آذرماه 1393 «همایش ملی ارتقای سلامت نظام اداری و مقابله با فساد» در تهران برگزار شد.

در این رابطه، مقام معظم رهبری در پیامی که توسط معاون اول رییس جمهوری در این همایش قرائت شد، فرمودند: 'نفس اهتمام آقایان به امر مبارزه با فساد را تحسین می کنم، لکن این سمینار و امثال آن بناست چه معجزه ای بکند؟ مگر وضعیت برای شما مسئولان سه قوه روشن نیست؟ با توجه به شرایط مناسب و امیدبخشی که از لحاظ همدلی و هماهنگی و همفکری بین مسئولان امر وجود دارد، چرا اقدام قاطع و اساسی انجام نمی گیرد که نتیجه را همه بطور ملموس مشاهده کنند. توقع من از آقایان محترم این است که چه با سمینار و چه بدون آن، تصمیمات قاطع و عملی بدون هرگونه ملاحظه ای بگیرند و اجرا کنند. موفق باشید.'(1)

این همایش پس از آن برگزار شد که وزیر اقتصاد و رییس کل بانک مرکزی از کشف فساد 12 هزار میلیارد تومانی در کشور خبر دادند.

کشف این فساد مالی در شرایطی صورت گرفته که جامعه هنوز شوک اختلاس های میلیاردی پیشین و فرار فاسدان اقتصادی را پشت سر نگذاشته است.

** فساد؛ ویروسی فراگیر در جهان

بدون شک برای بسیاری از افراد جامعه، فساد واژه و مفهومی آشنا است اما اینکه این مفهوم چه مصداق هایی در جامعه داشته و از چه علل و عواملی ناشی شده است و چه آثار و نتایجی در جامعه دارد، به بررسی و واکاوی بیشتر نیازمند است.

بر پایه تعریف بانک جهانی، فساد پدیده ای پیچیده است که در عمق نهادهای بوروکراتیک و سیاسی ریشه دارد و پیامدهای آن در توسعه و همچنین با توجه به شرایط کشورها متفاوت است (2).

این پدیده مختص جهان کنونی یا جامعه ای ویژه نیست بلکه بیشتر کشورها در همه دوره های تاریخی به عنوان یک مساله اجتماعی و اقتصادی با آن درگیر بوده اند.

تجربه های به دست آمده از کشورهای گوناگون نشان می دهد فساد امری پیچیده، پنهان و متنوع است. از این رو، مبارزه با آن نیز باید پیوسته، طولانی و پیچیده باشد.

در حقیقت، فساد (در ابعاد اداری و ابعاد دیگر جامعه) مانند عفونت است که اگر به اندام و پیکر جامعه راه یابد، اعضای آن را یکی پس از دیگری عفونی کرده و از کار می اندازد و چه بسا گسترش این عفونت، سراسر پیکره جامعه را به فساد دچار کند (3).

این مساله از علل و عوامل گوناگون ناشی می شود و به صورت های متفاوت در جامعه وجود دارد و با پیامدهای منفی که برای سیاست ها و برنامه ریزی ها به بار می آورد، مجموعه نظام اجتماعی، اقتصادی و سیاسی یک کشور را با مشکلات بسیاری روبرو می کند.

**فرهنگ سازمانی بیمار و پدیده شوم فساد

فساد مالی، نقض قوانین موجود برای تامین منافع و سود شخصی است. از فساد بیشتر به عنوان یک بیماری شدید همچون سرطان یا ایدز نام برده می شود که بی رحمانه از یک سازمان به سازمان دیگر و از نهادی به نهاد دیگر سرایت می کند، به طوری که تمام نهادهای موجود را تحلیل می برد؛ تا جایی که به فروپاشی نظام سیاسی حاکم منجر می شود (4).

رواج فساد مالی به درستی به عنوان یکی از مهمترین موانع پیشرفت اقتصادی است .

فساد با توجه به پیچیدگی ها و دامنه گسترده ای که دارد از یک عمل کوچک خلاف قانون تا عملکرد نادرست یک نظام سیاسی و اقتصادی در سطح ملی را در بر می گیرد.

اما فساد در سطح سازمان ها و مراکز اداری و مالی دولتی حساسیت بیشتری به همراه دارد. از این رو، زیان و آسیب های بسیاری در سطح جامعه به بار می آورد.

رشوه گیری، اختلاس، پارتی بازی و... همگی نمونه هایی از فساد اداری است که در بیشتر کشورها و همچنین ایران دیده می شود و هر روز که می گذرد، موج آن با گستره بیشتر، ویرانی های فزون تری را در سطوح خرد و کلان جامعه ایجاد می کند.

گسترش فساد در سطوح و حوزه های گوناگون، بیش از هر چیز از فرهنگ نادرستی ریشه می گیرد که به صورت ویروس زیر پوست جامعه ریشه دوانده است و سلامت اداری و سازمانی را بیمار کرده و فرهنگ حاکم در سازمان ها و دستگاه های اداری شده است و به صورت آشکار و پنهان قانون مندی ها را شکسته و فساد را قانون نانوشته جامعه می کند.

به نوشته «حسن زارعی متین» در کتاب «مبانی سازمان و مدیریت رویکرد اقتضایی»، همان گونه که برای افراد، شخصیت (به معنی سلسله ویژگی های ثابت و پایدار) تعریف می شود، برای سازمان ها نیز می توان شخصیت تعریف کرد. فرهنگ سازمانی به منزله شخصیت هر سازمان است؛ یعنی سازمان ها هم مانند انسان ها می توانند محافظه کار، خلاق، ترسو و... باشند (5).

همچنین «استفان رابینز» نویسنده آمریکایی کتاب «رفتار سازمانی»، درباره فرهنگ سازمانی می نویسد: این فرهنگ نوعی احساس هویت به اعضای سازمان می دهد و باعث می شود در افراد، تعهداتی فراتر از منافع و علایق شخصی به وجود آید. مدیران سازمان ها می توانند به وسیله فرهنگ سازمانی (قوی) و قوانین نانوشته، هنجارهای گروهی و مراقبت های ناشی از آن، اعمال و رفتار شغلی و اجتماعی کارکنان را کنترل کنند (6).

بر پایه تحقیقی که سازمان شفافیت بین الملل انجام داده، فساد در کشورهای در حال توسعه، بیشتر در بخش دولتی افزایش یافته است. جدول این سازمان درباره شاخص فساد نشان می دهد به ویژه در ترکیه و نیز کشورهای تازه صنعتی شده چون برزیل، روسیه، هند و چین وضع ناگوار تر شده است (7).

در کشور ما با وجود اینکه در فرهنگ اسلامی و ایرانی آموزه ها و هنجارهای اخلاقی ارزشمندی داریم که انسان را به رفتارهای نیک و مبتنی بر اخلاق انسانی و اجتماعی تشویق می کند اما متاسفانه در سطح جامعه، سازمان ها و نهادهای اداری دولتی و غیردولتی مواردی از بی اخلاقی های اجتماعی، اقتصادی و... را می بینیم که مرزهای اخلاق و تعهد را در هم شکسته و جامعه را به آسیب ها و مسائل گوناگونی دچار می کند.

**سد بزرگ پیشرفت و توسعه

اختلاس های کلان بانکی، رانت خواری های بزرگ در حوزه های گوناگون اقتصادی مانند نفت، بانک و...، زمین خواری های بی سابقه و... حکایت از بیماری بزرگی در جامعه ما دارد که نیازمند درمان است؛ چرا که دیگر کار از پیشگیری گذشته است.

«حسن روحانی» رییس جمهوری، هفدهم آذرماه 1393 در «همایش ملی ارتقای سلامت نظام اداری و مبارزه با فساد» گفت: همزمان که با تورم، رکود و بیکاری مبارزه می کنیم باید با فساد نیز مبارزه و برای کاهش آن تلاش کنیم (8).

وی تاکید کرد «متاسفانه در جامعه ما فساد وجود دارد و یک روزه هم تمام نمی شود» و افزود: همه باید تمام توان را به کار گیریم که قدم به قدم فساد را کم کرده و کاهش دهیم؛ به گونه ای که برای مردم ملموس باشد، مردم ببینند اراده ای جدی در سطح مسوولان بالا و میانی کشور در مبارزه با فساد وجود دارد.

پانزدهم آذرماه 1393 پس از آنکه «ولی الله سیف» رییس کل بانک مرکزی، از اختلاس دوازده هزار میلیارد تومانی تازه بانکی خبر داد، گفت: این اتفاق از سال 1385 تا اوایل سال 1391 روی داده است که اواخر شش ماهه نخست سال 1392 کشف شد و مساله در کنترل قرار گرفت و مراجع قضایی در جریان قرار گرفتند اما به دلیل حفظ منافع بانک این مساله دیر اعلام شد (9).

سیف درباره مهمترین گلوگاه های ایجاد فساد در نظام بانکی افزود: نظام بانکی در جایی قرار دارد که مورد هدف قرار می گیرد... به این دلیل باید از سیستم های غیر قابل نفوذ و قابل کنترل تر استفاده شود. در دنیا ابزارهای پیشرفته ای وجود دارد که ما می توانیم از آنها برای کنترل نظام بانکی استفاده کنیم (10).

همه این سخنان نشان می دهد مردم و مسوولان کشور به مساله وجود فساد آگاه هستند اما پرسشی که پس از این همه بحث در این زمینه همچنان در ذهن باقی مانده این است که چرا با وجود آگاهی مردم و مسوولان و رسانه ای شدن موارد تکان دهنده، همچنان نظارت و کنترل لازم وجود ندارد و دوباره چنین مواردی رخ می دهد؟

چرا در زنجیره بلند فاسدان اقتصادی، فقط افراد انگشت شماری دستگیر و محاکمه می شوند؟

چرا در کشوری که دارای فرهنگ غنی ملی و دینی است، اینگونه اخلاق زیر سوال می رود و ما هنوز نتوانسته ایم به صورت ریشه ای در سازمان ها و دستگاه های دولتی فرهنگی را نهادینه کنیم که از اینگونه نابهنجاری های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جلوگیری کند؟

**جمع بندی

هم اکنون فساد اقتصادی در قالب های گوناگون اختلاس، رشوه، پولشویی، رانت خواری و... از مسائل حاد جوامع در حال توسعه و همچنین جامعه ما به شمار می رود.

شاید تنبیه و مجازات عاملان فساد در گام نخست راه حل مناسبی به نظر برسد اما این درمان فقط مسکنی برای دردهایی است که سلامت اداری کشور را به خطر انداخته اند و برای درمان باید ریشه ها و به عبارتی علل و عوامل بروز فساد شناسایی و از رشد و گسترش آن جلوگیری شود.

خاص گرایی به جای عام گرایی، پست ها و مقام های انتسابی به جای اکتسابی، رابطه مندی به جای ضابطه مندی، پارتی بازی به جای شایسته سالاری، دولتی بودن اقتصاد و... همه از عواملی هستند که در جامعه دست به دست هم داده اند و پایه های قدرت و زمینه های بالندگی سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور را سست می کنند.

از این رو، برطرف ساختن آنها به عنوان بسترها و شاخص های فساد در جامعه از بایسته ها است.

فساد به عنوان سدی بزرگ در برابر پیشرفت و توسعه نه فقط به عقب ماندگی کشور و شکست طرح های توسعه در جامعه منجر می شود بلکه روز به روز نابرابری های اجتماعی و اقتصادی را افزایش داده و در سطح بین المللی نیز وجهه و جایگاه سیاسی کشور را تضعیف می کند.

-----------------------------------

منابع:

1) http://www.leader.ir/langs/fa/index.php?p=contentShow&id=12698

2) http://www1.worldbank.org/publicsector/anticorrupt/corruptn/cor02.htm

3) http://kayhan.ir/fa/publication

4) http://hvm.ir/print.asp?id=4189

5) زارعی متین، حسن (1379)، مبانی سازمان و مدیریت رویکرد اقتضائی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

6) رابینز، استفان پی. (1385)، مدیریت رفتار سازمانی، ترجمه فرزاد امیدواران و دیگران، تهران: کتاب مهربان نشر.

7) www.dw.de

8) www.irna.ir

9) www.mehrnews.com

10) www.mehrnews.com