«جمهوری اسلامی ایران در پی تشدید تحریمها طرحی فوری را اجرایی کرد که به‌دنبال آن در هفته جاری از واردات بنزین خودکفا شد». این خبر که در دولت احمدینژاد از سوی وزیر نفت آن دولت یعنی مسعود میرکاظمی اعلام شد در دقایق نخست خنده بر لب رانندگان و آنهایی آورد که در طول روز بسیار از وسائط نقلیه استفاده می‌کردند اما همان زمان آگاهان به بحث تولید بنزین بهت‌زده شدند و این سوال در ذهن آنها شکل گرفت که چطور توانستیم به خودکفایی بنزین برسیم؟ قبل از تحریمها یکباره همه خبرگزاری‌های خارجی و بعد هم پژواک آن در رسانه‌های داخلی این شد که آمریکا می‌خواهد ایران را تحریم بنزین کند و اگر بنزین تحریم کامل گردد، چرخه اقتصادی ایران با مشکل مواجه خواهد شد.
به گزارش آرمان، رئیس‌جمهور وقت یعنی محمود احمدینژاد بعد از انتشار وسیع این اخبار و نگرانی که در جامعه اوج گرفت، یکباره اعلام کرد، ما در تولید بنزین در داخل کشور خودکفا شده‌ایم، چنان خودکفا شده‌ایم که ایران امروز یکی از صادرکنندگان بنزین شده است. اما این خوشحالی چندان به درازا نینجامید و چند ماه از این اخبار خوش نگذشته بود که آلودگی هوای تهران موضوع روز شد... آرام، آرام شایع شد، بنزین مصرفی، بنزین تولیدی پتروشیمی است و میزان «بنزن» در آن بالاتر از استاندارد است. مصرف چنین بنزینی هم خودرو را از کار می‌اندازد و هم برای سلامتی جامعه مضر است. در زمان ریاست‌جمهوری احمدینژاد، برخی از متخصصین در امور فنی، بهداشتی و محیط زیست، هشدارهایی دادند و اندک‌اندک صدای اعتراض آنها بلند شد. اما در پاسخ به‌جای بررسی علمی بنزین تولید داخل، این افراد متهم شدند که می‌خواهند مانع خودکفایی کشور در تمام عرصه‌ها شوند.
دو وزیر دو دیدگاه با فاصله 180 درجه‌ای
اگرچه خودکفایی بنزین می‌توانست خبری خوش باشد که از سوی وزیر نفت دولت قبل اعلام شده است اما وزیر نفت کنونی پرده از راز این افتخار! برداشت و گفت: «اگرچه طرح خودکفایی 48ساعته بنزین تولید این فرآورده از لایت‌اند، متانول تولیدی پتروشیمی، ضایعات پالایشگاهی، نفتای سبک و سنگین و محصولات آروماتیکی را مورد توجه قرار داده و تبدیل برش‌های گازوئیلی و نفت سفید پالایشگاه‌ها به بنزین را نیز مدنظر دارد اما باید دقت کرد اجرای این طرح، تولید کشور در بخش پتروشیمی را کاهش می‌دهد و درنتیجه به‌جای اینکه نفتای پتروشیمی را به محصولات نهایی پتروشیمی تبدیل کنیم آن را به بنزین تبدیل کرده و با نرخ پایین در بازار داخلی خواهیم فروخت و چنین فرآیندی از توجیه و صرفه اقتصادی برخوردار نیست. طرح خودکفایی 48ساعته بنزین بیش از آنکه جنبه تولیدی داشته باشد، جنبه تبلیغی دارد وگرنه ما نباید طرح‌هایی که تولید محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی با ارزش‌افزوده بالاتر را به سمت تولید بنزین ارزان قیمت داخلی سوق می‌دهد به‌عنوان راهکاری برای خلاص شدن از واردات بنزین انتخاب کنیم و از این طریق بی‌نیازی خود را به واردات بنزین تامین کنیم زیرا این کار در عمل به‌معنای تعطیل‌کردن بخشی از تولید ارزشمند کشور بوده زیرا تولید را در سه مجتمع بزرگ پتروشیمی از بین می‌برد و به زیان اقتصاد کشور است. بنابراین بهتر است به‌جای استفاده از نفت و متانول برای تولید بنزین از راهکارهای مقرون به‌صرفه و با توجیه اقتصادی و فنی بهتر استفاده کنیم زیرا درحال حاضر محصولاتی مانند متانول و نفت و محصولات آروماتیکی می‌توانند تبدیل به محصولات پتروشیمی با ارزش‌افزوده و قیمت بالاتر شوند و درآمد حاصل از آن به رشد و توسعه صنعتی و تولید و اشتغال کشور کمک کند».
تحقق هوای پاک در کشور
از سوی دیگر اگرچه زنگنه به بررسی موضوع بنزینی که از آن به‌عنوان سند خودکفایی در دولت قبل یاد می‌شود در بحث پتروشمی پرداخت اما مهم‌تر از آن سلامتی هموطنان است که در راستای آلوده شدن هوا به خطر افتاده است. سازمان محیط زیست که گویی با آغاز دولت یازدهم حیاتی دوباره یافته است خود را مسئول رفع این مشکل دانست و بارها تذکر و هشدار داد. معصومه ابتکار در بهمن‌ماه سال گذشته اینچنین گفت که «توزیع بنزین یورو4 در استان‌ها به‌ویژه تهران و شهرهایی که آلودگی حاد دارند درحال پیشرفت است و به‌طور کامل عرضه می‌شود. با پیگیری‌های مستمر توافق شده که بنزین حاصل از ترکیبات خطرناک پتروشیمی حذف شود و در کوتاه‌ترین زمان ممکن این ماده خطرناک کاهش یابد و بنزین باکیفیت و استاندارد برای مردم تامین شود». و درنهایت در اول تیرماه بود که معصومه ابتکار که پس از شرکت در کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با محوریت آلودگی هوا و نقش بنزین در این آلودگی‌ها با خبرنگاران سخن می‌گفت در اینباره گفت: البته این هفت روز ناسالم هم بیشتر مربوط به طوفان تهران بوده است. وی با تاکید بر اینکه دولت اراده بسیار جدی برای رفع آلودگی هوا دارد و برنامه‌ریزی‌های خوبی نیز صورت گرفته است، گفت: به اینکه چه اتفاقاتی در گذشته در اینباره افتاده است، کاری نداریم اما میزان سالم بودن هوا در تهران موجب رضایت مردم شده و مراجعات و تشکر مردم از دولت موید این موضوع است که هوا سالم‌تر و پاک‌تر شده است. رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه با بیان اینکه براساس مصوبه دولت تا پایان آذر در هشت شهر آلوده کشور باید بنزین یورو چهار توزیع شود، ابراز امیدواری کرد: این مصوبه به‌موقع اجرا شود تا شاهد کاهش آلودگی این شهرها باشیم. ابتکار با قدردانی و تشکر از همکاری وزیر نفت در قطع کردن تولید بنزین پتروشیمی‌ها گفت: به آقای زنگنه گفتم اگر امروز تولید بنزین پتروشیمی‌ها را قطع کنید امکان اینکه چند بچه کمتر مبتلا به بیماری شوند، وجود دارد که خوشبختانه وی نیز به‌طور جدی وارد شد و این موضوع همچنان ادامه دارد. البته پیش از ابتکار، رئیس‌جمهور بود که در زمینه مبارزه با آلودگی هوا در جمع اعضای شورای شهر گفت: بنزین تهیه‌شده در پتروشیمی‌ها دارای آثار منفی در آلودگی هوای شهر بود و امروز شاهد هستیم با حل این مساله روزهای پاکیزه در تهران افزایش پیدا کرده است.
ابتکار از هوای پاک می‌گوید
اکنون که به گفته کارشناسان هوا بسیار سالم‌تر از گذشته است، معصومه ابتکار در قامت رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و معاون رئیس‌جمهور با آرمان به گفت‌وگو پرداخت. او معتقد است با روندی که در پیش گرفته شده بار دیگر شاهد آسمان آبی در پایتخت و سایر نقاط کشور خواهیم بود. به گفته ابتکار ترکیبات خطرناک بنزینی که به گفته دولت قبل حاصل خودکفایی است، صدماتی به مردم وارد کرده است. متن گفت‌وگوی معصومه ابتکار با آرمان در ادامه می‌آید:
اکنون که کارشناسان خبر از آسمان پاک و آبی پایتخت می‌دهند، برخی افراد شناخته‌شده مخالف دولت سعی دارند این‌گونه القا کنند که بحث بنزین و طرح هوای پاک یک تبلیغ سیاسی از سوی دولت یازدهم است. با توجه به اینکه شما از دلواپسان هوای آلوده ناشی از بنزین آلوده بودید، چه پاسخی به این افراد دارید؟
این موضوعاتی که مطرح کردید مانند هوای پاک و آسمان آبی و تدابیری که برای حصول آن اندیشیده و اجرا شد اصلا بحث سیاسی نیست و برخی می‌خواهند با سیاسی نشان دادن این موضوع بر ضعف‌ها و کم‌کاری‌های خودشان سرپوش بگذارند.
بحث بنزین آلوده از چه زمانی آغاز شد و اصلا چگونه در زمانی که دولت قبل وقعی به پیشنهادات و هشدارها نمی‌نهاد، شما و همفکرانتان در صدد رفع مشکل آلودگی ناشی از بنزین برآمدید؟
برای پاسخ به این سوال لازم است که تاریخچه موضوع را کامل تشریح کنم. بار دیگر تاکید می‌کنم دغدغه برای بنزین آلوده یک بحث کاملا کارشناسی و نه سیاسی است. ما در انتهای سال 88 و ابتدای سال 89 در کمیته محیط زیست شورای شهر گزارش‌هایی از وزارت نفت آن زمان دریافت کردیم.
چرا شما پیشقدم شدید؟
انسان‌های دلسوخته و نگران، دلواپسان واقعی، گزارشی به من دادند. چون احساس می‌کردند من می‌توانم به‌صورت مستقل ورود پیدا کنم.
برگردیم سر اصل موضوع؛ مشکل بنزین چه بود؟
خودشان اذعان داشتند تحت‌عنوان خودکفایی در بنزین ترکیبات خطرناکی را به بنزین اضافه می‌کنند و خودشان تائید می‌کردند که این طرح قرار نبوده طولانی‌مدت باشد بلکه قرار بوده برای چند روز باشد. این ترکیبات بنزین پیرولیز بود که 50 درصد بنزن داشت و ترکیبی به نام رفورمیت به بنزین اضافه می‌شد تا در مقاطع مختلف و به میزان‌های مختلف کمبود ناشی از تحریمها را جبران کند.
به هر حال در آن مقطع برای مقابله با تحریم، این فکر به ذهن تصمیم‌گیران رسیده بود و شاید از دیدگاه آنها بهترین تصمیم بوده است.
شکی نیست که تحریمها غیرعادلانه بوده و باید در برابر این مساله مقاومت می‌کردیم اما با درایت و برنامه‌ریزی نه به این قیمت که مردم را در برابر یک خطر و آسیب جدی قرار دهیم و دولت قبل خود را مصون و مبرا از این اشتباهات نشان دهد.
در آن مقطع چه کردید؟
همان‌موقع در شورای شهر از شهرداری تهران خواستیم مستقل از دولت آزمایش‌هایی را انجام دهد. ترکیب بنزن بسیار خطرناک و سرطان‌زاست و هر کسی کمترین اطلاع از مواد خطرناک داشته باشد، می‌داند استنشاق بنزن می‌تواند سرطان خون را به‌خصوص در کودکان افزایش دهد. ما نگرانی را دیدیم و خواستار اطلاعات تکمیلی شدیم. با آزمایشات و اطلاعات تکمیلی آن گزارش‌های اولیه تائید شد و ما با مکاتباتی این مساله را مطرح کردیم.
چرا همان موقع اقدامی صورت نگرفت؟
نمایندگان دولت در شورای شهر این قضیه را کاملا انکار می‌کردند و از سوی دولت هم دائما این مطلب در رسانه‌ها تکذیب می‌شد درصورتی که اندازه‌گیری ما این مطلب را تأیید می‌کرد. این اندازه‌گیری را در داخل کشور ادامه دادیم و حتی من خواستم از مراجع بین‌المللی هم کمک بگیرند. آزمایشگاه بین‌المللی هم این مساله را تأیید کردند که وضعیت در داخل پمپ بنزین بسیار خطرناک بود و بیرون پمپ بنزین‌ها هم وضعیت بنزن بسیار خطرناک بود.
یعنی شما مقصر آلودگی بنزین را دولت قبل می‌دانید؟
این مساله ربطی به الان یا وزارت نفت کنونی ندارد که بخواهیم بگوییم الان این مسائل سیاسی مطرح شده است. مراجع دانشگاهی روی آن کار کردند. وقتی دولت عوض شد، می‌دانستیم که وضعیت بسیار خطرناک است و گزارش‌هایی را در بخش بهداشت داشتیم که دقیقا نشان می‌داد اتفاقاتی در سلامت شهروندان رخ داده است.
خاطرم هست در برابر اقدامات شورای شهر مقاومت‌هایی صورت می‌گرفت.
در آن زمان وزیر نفت می‌خواست اطلاعات بیشتری داشته باشد به‌خصوص اینکه در داخل مقاومت بیشتری نسبت به این گزارش‌ها نشان می‌دادند. چون گردش مالی خوبی برای پتروشیمی‌ها داشت و برای آنها جا افتاده بود پس دوست داشتند این روال ادامه پیدا کند. اما ما از وزیر نفت کنونی خواستیم این مساله متوقف شود. کاری که شد مکاتباتی با وزارت نفت داشتیم و تاکید من این بود که بنزین پتروشیمی از چرخه حذف شود و آنقدر این مساله لحظه‌ای بود که ما به «هر راه‌حل دیگری» فکر می‌کردیم چون هر روز زودتر این مساله حل می‌شد احتمالا جان چند نفر را نجات می‌داد.
ظاهرا دانشجویان هم در این مسیر با شما همراه شدند.
درست است؛ از چند گروه دانشجویی دعوت کردیم که به ما به‌عنوان کارشناس مستقل کمک کنند و در این میان مخصوصا گروه شیمی دانشگاه شهید بهشتی خیلی دقیق روی این بحث کار کردند که خیلی زحمت کشیدند و مطالعات آنان کار ما را تائید می‌کرد. من اینجا از آن دانشجویان تشکر می‌کنم.
درنهایت به چه نتیجه‌ای رسیدید؟
خوشبختانه وزیر نفت سه یا چهار ماه قبل در دولت اعلام کرد که خطرناک بودن این بنزین برای من محرز شده و اطلاعات کافی در این زمینه به من رسیده است. من دستور داده‌ام دیگر بنزین پتروشیمی تولید نشود. ما راستی‌آزمایی کردیم که هر دو ماه یکبار این مساله آزمایش شود و دوباره این اطلاعات را گرفتیم. استاندارد را ممکن است سازمان استاندارد تائید کند اما مرجع انطباق آن سازمان محیط زیست است. خوشبختانه الان آخرین پیگیری‌ها و راستی‌آزمایی‌ها برای ما محرز و بنزین پتروشیمی کاملا از چرخه خارج شده است. همچنین بر اساس مصوبه دولت بنزین یورو4 در سه شهر تهران، کرج و اراک عرضه می‌شود.
اما این یک بخش از داستان است، گازوئیل هم ظاهرا برای سلامت خطرناک است. در این باره چه کردید؟
گوگرد گازوئیل هم کاهش یافته است. ولی خودروها باید استاندارد شود، حمل‌ونقل عمومی باید توسعه پیدا کند، سیستم سرمایش گرمایش داخل منازل باید اصلاح شود. نیروگاه‌ها باید از سوخت پاک استفاده کنند. اگر می‌خواهیم آلودگی هوا برطرف شود، این‌طور نیست که من به تنهایی بتوانم کاری انجام دهم. همراهی مردم در این مورد بسیار مهم است. اینجا ما دوباره از مردم می‌خواهیم همراهی داشته باشند. امیدواریم در نهایت شرایط به‌گونه‌ای شود که بتوانیم جوابگوی مطالبات مردم باشیم.
