افکار و عقاید انحرافی و بدعت وهابیت در احکام و معارف و آموزه ها ی دینی تمام عرصه های احکام دینی را شامل می شود، آنان با سلایق شخصی و به دور از هرگونه تامل و تفکری به تفسیر خودسرانه آیات و روایات می پردازند و برداشت خود را تنها برداشت درست از دین می دانند و دیگران را تکفیر می کنند.یکی از برداشت های نادرست، وهابیت نگاه آنان به عالم پس از مرگ و جایگاه اموات در برزخ و رسیدن ثواب عمل نیک و پاداش به درگذشتگان است.حضرت آیت الله سبحانی با استناد به منابع روایی اهل سنت، به این عقیده نادرست وهابیت پاسخ داده اند.

موضوع سخن ما این است که آیا گذشتگان، از اعمال ما می توانند بهره مند شوند یا نه. و به تعبیر دیگر، اگر ما عمل نیکی را انجام دهیم و ثواب آن را به پدر و مادر و بستگان خود که در قید حیات نیستند هدیه کنیم، آیا عمل ما بحال آنان سودی دارد یا نه؟

قبلاً این توضیح ضروری است که اعمال دیگران نسبت به انسان بر دو نوع است:

1.گاهی شخص وفات یافته، در اعمال انسان زنده، نقش دارد.

2.گاهی فاقد هر نوع نقش است جز اینکه او فرد مؤمنی است.

در قسم نخست که انسان میت در پدید آمدن عمل انسان زنده نقشی داشته باشد، جای سخن نیست. و کافی است که در این مورد به حدیث پیامبر گوش فرا دهیم حدیثی که همگان از فریقین به نقل آن پرداخته اند.

ابوهریره می گوید، رسول گرامی (صلی الله علیه وآله وسلم)فرمود: «إذا مات الإنسانُ انقطعَ عنه عملُه إلاّ من ثلاث: صدقةٌ جاریةٌ، أو علم ینتفع به، أوولد صالح یدعو له».[1]

آنگاه که انسان بمیرد سود و زیان اعمالی که انجام داده پایان می پذیرد، جز سه عمل که سود آن حتی پس از مرگ پایان پذیر نیست.

1.صدقه جاریه، مثلاً مسجد یا پل یا درمانگاهی بسازد که مردم از آن منتفع شوند.

2.دانشی که مردم از آن بهره می گیرند.

3.فرزند صالح که برای او دعا کند.

در این مورد انسانِ از دنیا رفته از این اعمال بهره می گیرد، زیرا او در حال حیات، در پدید آمدن این سه مورد نقش داشته، بنایی ساخته که پس از مرگ او نیز در حال بهره دهی است یا کتابی نوشته که مورد استفاده همگان است، یا فرزند صالحی تربیت کرده که در حق او دعا کند.

جریر بن عبداللّه می گوید، رسول گرامی(صلی الله علیه وآله وسلم)چنین فرمود: من سنّ فی الإسلامِ سنّة حسنَةً فعُمِلَ بها بعده کتبَ له مثلُ أجر مَنْ عَمِل بها ولا ینقص من أُجورهم شیء، و من سنّ فی الإسلام سنّة سیئة فعُمِل بها بعدَه کتب علیه مثل وزرِ مَنْ عَمِلَ بها ولا ینقص من أوزارهم شیء.[2]

«هر کس در میان مسلمانان کار خوبی را رواج دهد و پس از او دیگران نیز به آن عمل کنند مانند پاداش عاملان به آن سنت، درباره او نیز نوشته می شود، در حالیکه از پاداش عاملان چیزی کاسته نمی شود.

و هر کس در میان مسلمانان گناهی را رواج دهد و پس از او نیز به آن عمل کنند مانند گناه عاملان، در دیوان اعمال او نیز نوشته می شود در حالیکه از کیفر آنان چیزی کاسته نمی شود»

در مورد احسان و نیکی در حق اموات روایات فراوانی در کتابهای حدیثی وارد شده که همگی حاکی از این است که انسان هرگاه عملی را به نیابت از پدر و مادر و یا بستگان و دوستان بجا آورد ثواب آن به خود «منوب عنه» می رسد در اینجا مناسب است که به اندکی از این روایات اشاره کنیم:

بهره گیری میت از روزه و حج نایب

انّ رسول اللّه قال: من مات وعلیه صیام، صام عنه ولیه.[3]

رسول گرامی (صلی الله علیه وآله وسلم)فرمود: هر کس بمیرد و روزه بر ذمّه او باشد،ولی او(فرزندش) از جانب او روزه می گیرد.

ب: ابن عباس می گوید: زنی حضور رسول خدا رسید و گفت: مادرم مرده و روزه بر ذمه دارد. پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم)فرمود: هرگاه بدهی به مردم داشت، تو پرداخت می کردی؟

آن زن گفت: بلی!

انّ رسول اللّه قال: من مات وعلیه صیام، صام عنه ولیه.[4]

پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم)فرمود: پرداخت بدهی خدا لازمتر است.

أنت امرأة فقال: انّی تصدقت علی أُمی بجاریة وانّها ماتت، قال: فقال وجب أجرک:. .. قالت یا رسول اللّه: انّه کان علیها صوم شهر أفصوم عنها، قال: صومی عنها، قالت: انّها لم تحج قط أفأحج عنها، قال: حجی عنها.[5]

 ج. زنی حضور رسول خدا رسید و گفت: کنیزی را از جانب مادرم آزاد کردم.

پیامبر فرمود: به اجر این عمل می رسی.

 سپس آن زن افزود: بر ذمّه مادرم یک ماه روزه بود، آیا از جانب او روزه بگیرم؟

فرمود: روزه بگیر.

آن زن افزود: مادرم حج نرفته بود آیا از جانب او حج بجا بیاورم؟

پیامبر فرمود: انجام بده.

بهره گیری میت از تصدّق

در این مورد نیز دو حدیث را نقل می کنیم که برخی از مشکلات را حل می کند.

 انّ رجلاً أتی النبی صلی الله علیه وآله وسلم فقال: یا رسول اللّه انّ أُمی اقتلعت نفسها ولم توص وأظنها لو تکلمت تصدقت، أفلها أجر ان تصدقت عنها، قال:نعم.[6]

الف) عایشه می گوید:مردی حضور رسول خدا رسید و گفت: مادرم درگذشته و وصیت ننموده است، و چنین می اندیشم که اگر توانایی سخن گفتن داشت، صدقه می داد اگر از جانب مادرم صدقه دهم آیا برای او پاداشی هست؟

فرمود: بله.

اکنون لازم است به تحلیل این روایات بپردازیم.گاهی افراد بدون اینکه چیزی را تعهد کنند یک رشته اعمال پاکی را انجام می دهند و ثواب و پاداش آن را هدیه گذشتگان می کنند.مسلماً انسان هر عمل صالحی را برای خدا انجام می دهد، و پاداش مقرّر، تفضّلی است از جانب خدا و استحقاقی در کار نیست. ولی خدا از طریق تفضل پاداش اعمال را می دهد و به حکم این روایات اجازه داده است که این نوع اعمال به نیابت از اموات انجام گیرد و ثوابش به آنها هدیه گردد.

پی نوشت ها:

[1] صحیح مسلم:5/73، باب وصول ثواب الصدقات إلی المیت من کتاب الهبات.

[2] صحیح مسلم، 8/61، باب «من سن سنّة حسنة أو سیئة» من کتاب العلم»

[3] صحیح مسلم،3/155، باب قضاء الصیام عن المیت.

[4] صحیح مسلم،3/155، باب قضاء الصیام عن المیت.

[5] صحیح مسلم،3/155، همان باب.

[6] صحیح مسلم،5/73، باب دخول ثواب الصدقات إلی المیت

منبع: آیت الله جعفر سبحانی - خبرگزاری حوزه