تدوین: محمدمهدی سیفی

 مقدمه

شكل‌گیری ، رشد و پیروزی انقلاب اسلامی ایران ، مرهون تلاش‌های متعدد و همه‌جانبه‌ی جریان مذهبی است كه به رهبری حضرت امام خمینی توانست انقلاب اسلامی ایران را به نتیجه‌ای غیرمنتظره برساند .

در این نوشتار زندگانی یكی از مؤثرترین شخصیت‌های طراز اول نهضت اسلامی ایران و از جمله یاران حضرت امام خمینی (ره) ، همانا شهید آیت‌الله دكتر محمد مفتح مورد بررسی قرار خواهد گرفت . این شهید والامقام را به حق باید از مهم‌ترین شخصیت‌های علمی – مذهبی و از پیش‌قراولان نهضت اسلامی در كشور دانست كه توانست منادی وحدت بین قشر دانشجو و طلاب باشد و از این طریق كمك شایانی به پیشبرد نهضت نماید.

طفولیت ، جوانی ، آمادگی برای سیر الی الله

شهید آیت‌الله دكتر محمد مفتح در سال 1307 هـ . ش در خانواده‌ای روحانی در همدان به دنیا آمد ، پدر ایشان مرحوم حجت‌الاسلام شیخ محمود مفتح از وعاظ بزرگ همدان بود و بیش از 50 سال از عمر خود را به وعظ و ارشاد و خدمت به خاندان عصمت و تقوا و اهل بیت پیامبر صرف نمود.

شهید مفتح از ابتدای كودكی در مجالس وعظ و خطابه پدر خویش شركت و بعضا در این مجالس بنا بر سنت زمان ، با پدر خود پامنبری می‌كرد .

ایشان در حین گذراندن دوره دبستان ، مقدمات علوم تجربی و ادبیات را نزد پدر آموخت و سپس در مدرسه مرحوم آیت‌الله ملا علی همدانی به تحصیلات خویش ادامه داد . استعداد فراوان و عشق زیاد شهید مفتح به تحصیل باعث شد به زودی مراحل مختلف تحصیل را گذرانده به نحوی كه در سال 1322 و در حالی كه تنها 15 سال داشت برای ادامه تحصیل به حوزه علمیه قم مهاجرت كرد .

قم ، تكامل شخصیت ، آغاز مبارزه و حركت به سوی وحدت

شهید مفتح پس از ورود به قم ، در حجره‌ای در مدرسه دارالشفاء اقامت و شبانه‌روز به تحصیل علم پرداخت و از محضر اساتیدی هم چون حضرت امام خمینی (ره) ، مرحوم آیت‌الله علامه طباطبایی ، آیت‌الله دامادی ، آیت‌الله حجت استفاده و با گذراندن دوره كامل خارج علوم به درجه اجتهاد نایل آمد و خود به عنوان مدرسی بزرگ در حوزه به تدریس پرداخت به نحوی كه حوزه‌های درسی ایشان در زمینه‌های مختلف ، به ویژه فلسفه از رونق خاصی برخوردار گردید .

ایشان در كنار تحصیل در حوزه ، به تحصیل علوم جدید پرداخت و پس از مدت نسبتا كوتاهی موفق به اخذ درجه دكترا در رشته فلسفه شد.

فعالیت‌های ایشان در مسائل اجتماعی و سیاسی و آشنایی كه از نزدیك با حوزه و دانشگاه و كلیه مسایل آن پیدا كرده بودند سبب گردید كه استاد شهید از سال‌های بسیار قبل ، به اهمیت وحدت فیضیه و دانشگاه پی برده و نقشه‌های استعمارگرانه رژیم پهلوی را در زمینه جدایی این دو قشر با تمام وجود احساس و با تلاش وسیع و فراوان سعی در خنثی كردن نقشه‌های رژیم نمود .

مقاله ایشان تحت عنوان " وحدت مسجد و دانشگاه " كه در سالهای حدود 1340 در نشریه مكتب اسلام قم چاپ شده‌ بود، نشانگر نوع تفكر و تلاش علمی استاد مفتح در زمینه ایجاد وحدت از آن سال‌ها ، می‌باشد .

علاوه بر این‌ها ، استاد شهید آیت‌الله دكتر مفتح ، اقدام به تشكیل كانون دانش‌آموزان و طلاب در قم می‌نمایند كه هر هفته طلاب و دانش‌آموزان جهت آشنایی با معارف اسلامی در آن شركت می‌كردند هم چنین همكاری شهید مفتح با شهید بهشتی در مدرسه دین و دانش قم را نیز گامی دیگر در این راه می‌توان به شمار آورد .

با شروع قیام حضرت امام خمینی (ره) ، شهید مفتح كه یكی از شاگردان نزدیك ایشان بود ، در ابتدا به ایراد سخنرانی‌های ضد رژیم در شهرهای آبادان ، خرمشهر ، اهواز و ... پرداخت و سرانجام ایشان دستگیر و ممنوع‌الورود به استان خوزستان گردید.

شهید مفتح هم چنین برای پی‌ریزی مبانی فكری انقلاب اسلامی ، در حوزه علمیه قم اقدام به تشكیل جلساتی به نام " مجمع علمی اسلام شناسی " نمودند كه با حضور فضلا و نویسندگان ، مسایل سیاسی و مسایل روز بررسی و مهم‌ترین مسایل روز در قالب كتاب چاپ می‌گردید . اما با مخالفت ساواك این گونه جلسات را تعطیل كرد . گرچه این مجمع در همین دوران كوتاه خود موفق به نشر ده كتاب هم چون "اسلام پیشرو نهضت‌ها" ، "شیعه و زمامداری خودسر" ، "ره‌آوردهای استعمار" و ... گردید.

وی با نوشتن مقالاتی برای مجلات اسلامی آن دوران نظیر مكتب تشیع ، مكتب اسلام ، معارف جعفری و ترجمه و تفسیر مجمع‌البیان با همكاری آیت‌الله حسین نوری همدانی و تألیف كتاب " روش اندیشه " و حاشیه بر كتاب " اسفار " ملا صدرا ، اهتمام ویژه‌ای در جهت شناساندن ابعاد مختلف اسلام در سطح عمومی نمود .

وی نقش مؤثری در فعالیت‌های حوزه علمیه قم ، هم چون همكاری در تشكیل جامعه مدرسین ، تأسیس مدرسه حقانی و پخش اعلامیه‌های ضد رژیم علما بر عهده داشت ، تا این كه سرانجام بر اثر فعالیت‌های روشنگرانه و افشاگرانه در قم ، از آموزش و پرورش اخراج و به مناطق جنوب كشور تبعید گردید .

مهاجرت به تهران ، تشكیل كانون‌های مبارزه با رژیم ، وحدت حوزه و دانشگاه

پس از اتمام زمان تبعید و جلوگیری ساواك از ورود ایشان به قم ، به ناچار شهید مفتح در سال 1349 به تهران مهاجرت كرد. پس از مدتی اقامت در تهران ، دعوت همكاری شهید مطهری را مبنی بر تدریس در دانشكده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران را پذیرفت . مبارزات ایشان در دانشكده الهیات و مبارزه با جریانات الحادی ، التقاطی و انحرافی موجود در دانشكده ، ایشان را به دژی محكم جهت دفاع از مبانی فكری اسلام در برابر تهاجمات رژیم مبدل ساخت .

مسجد جاوید ، سنگر مبارزه با ظلم ، الحاد ، التقاط و انحراف

شهید مفتح با قبول امامت مسجد جاوید در سال 52 هسته‌ای دیگر را در جهت تجمع نیروهای مسلمان و سنگری برای ادامه اسلام راستین و جبهه‌ای برای مقابله با رژیم پهلوی ایجاد كرد . وی ابتدا كتابخانه‌ای در مسجد دایر و سپس با تشكیل كلاس‌های مختلف از جمله اصول عقاید فلسفه ، اقتصاد ، تفسیر قرآن ، تاریخ ادیان ، جامعه‌شناسی و ... برای دانشجویان و نیز كلاس‌های دیگری در سطح دانش‌آموزان اقدامی مؤثر در جهت افزایش سطح آگاهی‌های مذهبی جوانان نمود .

تشكیل جلسات سخنرانی و دعوت از افرادی نظیر آیت‌ا... مطهری ، آیت‌الله خامنه‌ای از دیگر اقدامات ایشان در مسجد جاوید بود .

در نهایت ساواك در روز سوم آذر ماه 1353 پس از اتمام سخنرانی آیت‌الله خامنه‌ای – به مناسبت سالروز شهادت امام صادق (ع) – شهید مفتح و مقام معظم رهبری را بازداشت و مسجد جاوید را تعطیل كرد .

مسجد قبا ، قلب تپنده انقلاب

حدود دو سال پس از آزادی از زندان شهید مفتح ، امامت مسجدی در نزدیكی حسینیه ارشاد را پذیرفت و آن مسجد را " قبا " نام نهاد . شهید مفتح ، ابتدا در این مسجد كتابخانه‌ای عمومی و صندوق قرض‌الحسنه ایجاد كرد . هم چنین با استفاده از حیاط كتابخانه در تابستان اردوهایی برای دانش‌آموزان تشكیل داد . به طوری كه اولین نمایشگاه بزرگ كتاب‌های اسلامی در تهران به ابتكار ایشان در مسجد قبا ترتیب یافت .

وی با سخنرانی‌های آگاه كننده خود ، این مسجد را به عنوان بزرگ‌ترین سنگر در جریان مبارزات انقلاب اسلامی در آورد. جمعیت‌های چند صد هزار نفری كه در سال‌های 56 و 57 در سخنرانی‌های ماه مبارك رمضان در مسجد گرد هم می‌آمدند ، تا آن زمان بی سابقه بود .

فعالیت در لبنان ، اقدامی عملی در تعمیق و گسترش انقلاب اسلامی

در جریان جنگ‌های داخلی لبنان كه رژیم غاصب اسراییل برای سركوبی شیعیان و فلسطینی‌های مسلمان مقیم لبنان بر پا كرده بود، شهید مفتح اقدام به جمع‌آوری اعانه به مقدار زیاد كرد و آن‌ها را برای جنگ‌زدگان لبنان فرستاد . او معتقد بود اساسی‌ترین كار برای پیشرفت هر چه بیشتر شیعیان لبنان ، بالا بردن سطح آموزش و فرهنگ آنان می‌باشد لذا درصدد ایجاد یك مركز و مجتمع آموزشی شیعی در لبنان برآمد و با این اقدام دست به اساسی‌ترین كار در جهت از بین بردن عقب‌افتادگی شیعیان لبنان زده وی در ضمن سفرهای خود به لبنان ، كمك‌های زیادی نیز به برادران مسلمان مبارز ایرانی در لبنان می‌نمود .

رمضان سال 56 ، روزه‌ای برای جهادی بزرگ

شهید مفتح ، با استفاده از " فضای باز سیاسی " كه رژیم پهلوی آن را مطرح می كرد ، در رمضان سال 1356 ، اقدام به تشكیل جلسات سخنرانی در مسجد قبا نمود و از كسانی كه رژیم آنها را از انجام سخنرانی منع كرده بود جهت افشاء ماهیت رژیم دعوت به عمل آورد .

 این مجالس تا پاسی از شب ادامه می‌یافت . پس از روزهای سازندگی ماه رمضان ، شهید مفتح اعلام نمود كه نماز عید فطر را در قیطریه خواهد خواند . از صبح روز عید جمعیت مشتاق به سوی قیطریه حركت نمودند به طوری كه ساعت 7 صبح جمعیتی بالغ بر پنجاه هزار نفر در این مكان تجمع كرده بودند ایشان در خطبه‌های نماز علاوه بر روشنگری اذهان و افشاگری علیه رژیم پهلوی ، درباره ضرورت مبارزه متشكل و همه جانبه به رهبری حضرت امام بیاناتی ایراد و این برای اولین بار بود كه نام امام در یك جمعیت آن چنانی ، علنا و با تجلیل فراوان برده می‌شد .

رمضان سال 57

مسجد قبا ، از اولین شب ماه رمضان سال 1357 به امامت شهید مفتح در برگیرنده جمعیتی با شكوه بود كه هر شب با افشاگری‌های جنایات رژیم پهلوی نظیر واقعه سینما ركس آبادان علی‌رغم تدابیر امنیتی شدید بر جمعیت آن افزوده می‌شد. شهید مفتح در اواخر ماه رمضان اعلام داشت نماز عید را چون سال گذشته در تپه‌های قیطریه برگزار خواهد نمود . صبح روز عید 16/6/57 جمعیتی قریب به یك صد هزار نفر نماز را به امامت آیت‌الله مفتح اقامه و پس از خاتمه نماز ، شهید باهنر به ایراد سخنان ضد رژیم پرداخت . و پس از اتمام مراسم ، مردم طی تظاهرات با شكوهی به طرف جنوب تهران حركت و بدین سان  راهپیمایی بزرگ تهران در روز عید فطر برگزار شد .

نیروهای ارتشی رژیم ، در ابتدای مراسم راهپیمایی با شلیك تیر هوایی و گاز اشك‌آور ، تلاش در جهت متفرق ساختن متظاهرین را داشت و در درگیری‌هایی كه بین انقلابیون نیروهای ارتشی و امنیتی به وقوع پیوست . تعدادی از مردم از جمله شهید مفتح مجروح شدند و ایشان در اولین ساعات روز 17 شهریور – یك روز پس از نماز عید فطر – دستگیر و به مدت دو ماه بازداشت شد .

 مراجعت حضرت امام به ایران و پیروزی انقلاب اسلامی

شهید مفتح با استعانت از استاد شهید مطهری " كمیته استقبال از امام " را تشكیل داد و سپس تا مستقر شدن دولت موقت ، به امر امام خمینی (ره) به سامان دهی امور مملكتی پرداخت . وی علاوه بر عضویت در شورای انقلاب با درخواست دانش‌جویان دانشكده الهیات و بعد از مشورت  با استاد مطهری ، سرپرست دانشكده الهیات شدند و علاوه بر این سرپرستی كمیته منطقه 4 تهران نیز بر عهده وی بود .

وی در ادامه سالها تلاش و كوشش برای وحدت حوزه، در سالگرد شهادت آیت‌ا... مصطفی خمینی اقدام به تشكیل اولین سمینار وحدت حوزه و دانشگاه نمود .

سرانجام استاد دكتر محمد مفتح در ساعت 9 صبح روز سه شنبه 27 آذر ماه 1358 در دانشگاه تهران توسط منافقین ترور و به شهادت رسید . مراسم تشییع پیكر مطهر ایشان روز چهارشنبه 28/9/58 از محل مسجد دانشگاه تهران با حضور انبوه دانشجویان و مقامات كشوری و روحانیون برگزار و جهت تدفین در صحن حضرت معصومه به قم منتقل شد .

 حضرت امام (ره) طی پیامی مهم به مناسبت شهادت استاد مفتح فرمودند :

"آن گاه كه منطق قرآن آن است كه ما از خداییم و به سوی او می‌رویم و مسیر اسلام بر شهادت در راه هدف است و اولیاء خدا علیهم‌السلام شهادت را یكی از دیگری به ارث می‌برند و جوانان متعهد ما برای نیل به شهادت در راه خدا درخواست دعا می‌كرده و می‌كنند ، بدخواهان ما كه از همه‌جا وامانده‌اند دست به ترور وحشیانه می‌زنند . ما را از چه می‌ترسانند ؟ آمریكا خود را دلخوش می‌كند كه با ایجاد رعب در دل ملت كه سربازان قرآنند بتوانند وقفه‌ای در مسیر حق و عقب‌گردی از جهاد مقدس در راه خدا ایجاد كند ! ...

جناب حجت‌الاسلام دانشمند محترم آقای مفتح به فیض شهادت رسیدند و به بارگاه ابدیت بار یافتند و در دل ملت و جوانان آگاه ما حماسه آفریدند و آتش نهضت اسلامی را افروخته و جنبش قیام ملت را متحرك‌تر كردند ، خدایشان در جوار رحمت واسعه خود بپذیرد و از نور عظمت خود بهره دهد."

منابع :

1. نیكبخت میركوهی ، رحیم ، زندگی و مبارزات آیت‌الله مفتح ، تهران : 1384 ، مركز اسناد انقلاب اسلامی .

2. فصلنامه مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی ، ویژه‌نامه شهید مفتح ، مقاله مفتح پرچمدار وحدت حوزه و دانشگاه .

3. رجبی ، محمدحسن ، علمای مجاهد ، مركز اسناد انقلاب اسلامی .

4. دانشنامه حوزه ، زندگی‌نامه علما ، ویژه شهید محمد مفتح ، 18/8/1387

5. زندگی‌نامه شهید مفتح ، معاونت فرهنگی دانشگاه علوم پزشكی مشهد ، مقاله زندگی‌نامه فعالیت‌های فرهنگی ، تألیفات و مبارزات شهید مفتح .

6. فولادزاد ، عبدالامیر ، شهید دكتر محمد مفتح ، نشر اعلمی ، تهران ، 1382 .

7. شهید آیت‌الله دكتر مفتح به روایت اسناد ساواك ، مركز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات ، تهران ، 1381

منبع : http://www.irdc.ir/fa/content/8381/default.aspx