کسانی که هنوز تلویزیون می بینند ، به ویژه در سال جاری متوجه افزایش بی رویه آگهی های بازرگانی شده اند که به لطایف الحیل به بینندگان تحمیل می شود. البته صرف پخش آگهی ، نه تنها مشکلی ندارد بلکه بسیار هم خوب است زیرا از یک سو ، بخشی از هزینه های رسانه را تأمین می کند و از سوی دیگر ، بین مردم و عرضه کنندگان کالا و خدمات ایجاد ارتباط می کند که این ، به نفع اقتصاد ملی هم هست.

مشکل اینجاست که توازن بین برنامه ها و آگهی ها ، به طرز شگفت انگیز و مشمئز کننده ای به هم ریخته است و صدا و سیما نیز دقت سابق را در پخش آگهی ندارد کما این که برای ماه های مدیدی کرم حلزون را تبلیغ کرد و سرانجام مشخص شد که اساساً نه حلزونی در کار بوده و نه کرم حلزونی و نه مجوز بهداشتی!

اما ای کاش همه چیز در تیزرها خلاصه می شد که صادقانه می گویند ما آگهی هستیم. صدا و سیما در سال های اخیر و به ویژه امسال ، رو به تولید برنامه های به اصطلاح مشارکتی آورده است ؛ بدین گونه که هر کس پولی به آن بدهد ، می تواند برنامه خود را تولید و در هر ساعتی نه به عنوان تبلیغ ، که به عنوان یکی از برنامه های روتین صدا و سیما به خورد مخاطب دهد.

مثلاً در یکی از ساعات پربیننده عصرگاهی ، در شبکه یک سیما ، ناگهان یکی از مدرسان کنکور بر صفحه تلویزیون ظاهر می شود و شروع به تدریس می کند. بیینده احساس می کند که با یکی از برنامه های آموزشی سیما مواجه است ، هر چند که تعجب می کند که چرا در شبکه یک و نه در شبکه آموزش و آن هم در چنین ساعت پر مخاطبی؟!

جناب استاد دو فرمول فیزیک راتدریس می کند و بعد می گوید: بقیه درس ها را در چند سی دی تهیه کرده ام که اگر خواهان تهیه اش هستید ، با این شماره ها که زیر نویس شده است تماس بگیرید. برنامه تمام می شود و عبارتی نظیر تهیه شده در گروه اقتصاد بر روی صفحه تلویزیون حک می شود.

یا مسوول فلان وزارتخانه دولتی ، قراردادی با صدا و سیما منعقد می کند و پولی می دهد و تا مدت ها ، با یک برنامه آبکی و کلیشه ای و بی کیفیت، روی آنتن می رود.

وحشتناک است ولی واقعیت دارد. الان تهیه کننده های صدا و سیما به جای آن که از سازمان پول بگیرند و برنامه های مناسب و در شأن یک رسانه ملی بسازند، در به در به دنبال شخص حقیقی یا حقوقی پولداری هستند که وجهی از او بگیرند و برنامه شان را بسازند و در عوض ، به پول دهنده ، آنتن دهند. شما می توانید پول بدهید و اسپانسر برنامه شود و بعد خودتان هم به عنوان کارشناس در برنامه حاضر شوید و به بینندگان لبخند بزنید! جالب اینجاست که بسیاری از برنامه های خوب در صدا و سیما هرگز ساخته نمی شوند چون سازمان به تهیه کنندگانش پول نمی دهد و می گوید بروید اسپانسر بگیرید.

در این میان ، وضعیت برنامه های کودک بیش از همه آزار دهنده شده است و انواع و اقسام عموها و خاله ها و گروه های هنری شان ، مدام محصولات تجاری مختلف را سر دست شان می چرخانند و در وسط برنامه ، در وصف شان شعر و ترانه می خوانند بی آن که به این اندیشه کنند که کودک فقیری که درحاشیه فلان شهر محروم یا فلان روستای دور افتاده زندگی می کند و دلخوشی اش همین چند برنامه کودک است ، با دیدن این محصولات و عدم تمکن مالی برای دستیابی به آنها - که در هر برنامه یکی شان تبلیغ می شود - چه حالی پیدا می کند.

تبلیغات مواد غذایی مضر نیز با دادن اندک پولی به صداوسیما، کاملاً میسر است ، مانند تبلیغ انواع چیپس و پفک که به اعلام قاطبه پزشکان و متخصصان تعذیه ، آثار منفی فراوانی را در مصرف کنندگان بر جای می گذارد. در واقع صدا و سیما در ازای پولی که می گیرد ، زمینه ساز انواع بیماری ها در نسل آینده می شود.

بی گمان صدها برابر پول اخذ شده توسط صدا و سیما باید صرف مداوای مخاطبان خردسال و حتی بزرگسال صدا و سیما در سال های آینده شود. در اینجا نقل قولی از رئیس انجمن روماتولوژی ایران نیز بی مناسبت نیست: "صدا و سیما در یک برنامه خاص از برخی پزشکان پول می‌گیرد و آنها را دعوت می‌کند. این درحالی است که برخی از این پزشکان دعوتی صدا و سیما پرونده‌های سنگین در نظام پزشکی دارند و رسانه ملی برای دعوت از پزشکان هیچ نظرخواهی از نظام پزشکی و انجمنهای علمی تخصصی نمی‌کند. همین برنامه به خود من زنگ زده و عنوان کرد که 10 میلیون تومان بده و 20 دقیقه هر چه می‌خواهی بگو."

مسوولان صدا و سیما در توجیه این وضعیت از کمبود بودجه سخن می گویند. این در حالی است که شبکه های موفق جهانی ، هم اکنون با هزینه هایی به مراتب کمتر از صدا و سیمای ما اداره می شوند. وانگهی ، مسوولان صدا و سیما که مدعی اند پول ندارند اگر در ادعای کمبود بودجه شان صادق اند ، چرا این قدر اصرار دارند شبکه های جدید و بی مخاطب درست کنند و هزینه های جدید بتراشند؟

اگر صدا و سیما یک رسانه بخش خصوصی بود که تنها از طریق آگهی اداره می شد ، ایرادی بر آن از منظر تعدد آگهی وارد نبود ولی وقتی بودجه های کلان می گیرد و از طریق آگهی های متعارف هم می تواند با یک مدیریت صحیح خود را اداره کند، تبدیل رسانه ملی به "آگهی نامه" ، بسیار رنج آور است.