مقدمه

موضوع بیداری اسلامی پیشینه ای به قدمت تاریخ اسلام دارد. خداوند متعال در چندین آیه لزوم هوشیاری مسلمین در برابر مکر و حیله دشمنان را گوشزد می نماید و راههای مقابله با این توطئه ها را نشان می دهد. امام علی(ع) هم در نهج البلاغه مبانی دشمن شناسی را آموزش داده و ضربه خوردن مسلمانان از کید دشمن را ناشی از غفلت می دانند و کسانی را که در مقابل بیگانگان و تعرضات آنان سکوت می کنند را مستوجب عذاب معرفی می نمایند. در قرن حاضر هم رهبران بزرگی چون امام خمینی ، مقام معظم رهبری ، شهید مطهری ، استاد محمد قطب و دیگر شخصیت های برجسته جهان اسلام به این موضوع پرداخته اند. 

نکته قابل اهمیت این است که در تمامی این سخنان هوشیاری ، عدم غفلت ،اتحاد، پیروی از رهبری واحد، عدم اطمینان به دشمنان و خودباوری و تکیه برتوانایی های خود مسلمین مورد توجه قرار گرفته است. انقلاب اسلامی ایران به عنوان الگوی برتر انقلابهای اسلامی قرن اخیر با تکیه براین مبانی توانست عناصر خودفروخته بیگانه را از کشور بیرون کند. اما متاسفانه به دلیل عدم توجه مسلمین جهان به هر یک از موارد فوق شاهد آن بودیم که در کشورهای اسلامی  هم چون مصر ، تونس ، کویت، اردن، یمن ، فلسطین ، عربستان ، بحرین ، لیبی و دیگر ممالک اسلامی این بیداری صورت نگرفته بود . اما امروز به لطف خدا و الگوگیری از انقلاب اسلامی ایران این بیداری در بسیاری از نقاط به وجود آمده است ولی باید توجه داشت پیاده نمودن مبانی اسلامی که برخی از آنها ذکر شد باعث پیشبرد این انقلابها  و غفلت از آنها موجب عقبگرد به شرایط قبلی خواهد شد.

مسئله پیروی از رهبری واحد وجه تمایز انقلاب اسلامی ایران با دیگر جنبشهاست که حتی برخی از انقلابیون سایر کشورها از جمله شهیدان فتحی شقاقی و برهان الدین ربانی به آن اعتراف کرده اند. به همین خاطر و هم چنین سایر ویژگی های برتر انقلاب اسلامی در ایران شناخت تمدن کهن آن و خدمات متقابل ایران و اسلام از اهمیت بالایی برخوردار است که در این مقاله به طور اختصار به برخی از آنان و هم چنین موارد فوق اشاره خواهیم نمود.

تعریف بیداری اسلامی

رهبر معظم انقلاب به عنوان یکی از تئورسینهای اندیشه بیداری اسلامی این مفهوم را چنین تعریف می نمایند:

بیداری اسلامی یعنی حالت برانگیختگی و آگاهی‌ئی در امّت اسلامی که اکنون به تحولی بزرگ در میان ملتهای این منطقه انجامیده و قیامها و انقلابهائی را پدید آورده که هرگز در محاسبه‌ی شیاطین مسلّط منطقه‌ئی و بین‌المللی نمی‌گنجید؛ خیزشهای عظیمی که حصارهای استبداد و استکبار را ویران و قوای نگهبان آنها را مغلوب و مقهور ساخته است.* 

اصول انقلابهای کنونی منطقه،‌ مصر و دیگر کشورها

 رهبران دینی جهان اسلام از جمله مقام معظم رهبری و شهید برهان الدین ربانی چند شاخصه را به عنوان مهمترین ویژگیهای انقلابهای شکل گرفته در منطقه آفریقا و خاورمیانه معرفی می کنند حضرت آیت الله العظمی خامنه ای در این ربطه چنین می فرمایند:

1- مهمترین عنصر در این انقلابها، حضور واقعی و عمومی مردم در میدان عمل و صحنه‌ی مبارزه و جهاد است، نه فقط با دل و خواست و ایمانشان، بلکه علاوه ‌بر آن، با جسم و تنشان. فاصله‌ی عمیقی است میان چنین حضوری با قیامی که به وسیله‌ی یک جمع نظامی یا حتی یک گروه مبارز مسلّح در برابر چشمان بی‌تفاوت مردم یا حتی مورد رضایت آنان انجام می گیرد

2-احیاء و تجدید عزت و کرامت ملی که در طول زمان با دیکتاتوری حاکمان فاسد و با سلطه‌ی سیاسی امریکا و غرب، در هم شکسته و پایمال شده است.

3-بر‌افراشتن پرچم اسلام که عقیده‌ی عمیق و دلبستگی دیرین مردم است و برخورداری از امنیت روانی و عدالت و پیشرفت و شکوفائی‌ئی که جز در سایه‌ی شریعت اسلامی به دست نخواهد آمد. 

4- ایستادگی در برابر نفوذ و سلطه‌ی امریکا و اروپا که در طول دو قرن بیشترین لطمه و خسارت و تحقیر را بر مردم این کشورها وارد آورده‌اند. 

5- مبارزه با رژیم غاصب و دولت جعلی صهیونیست که استعمار چون خنجری در پهلوی کشورهای منطقه فرو برده و وسیله‌ئی برای ادامه‌ی سلطه‌ی اهریمنی خود ساخته و ملّتی را از سرزمین تاریخی خود بیرون رانده است. * 

شهید برهان الدین ربانی رئیس جمهور سابق افغانستان و از اندیشمندان بزرگ اسلامی هم  علل انقلاب های اسلامی را این گونه بیان می کند:

تدین و دینداری و قیام در برابر الحاد و کفر و بی دینی ، فساد و استبداد و زشتی ها از محورهای دین اسلام است.

 وی با توجه به آیات قرآن کریم معتقد است اولین پیام الهی به پیامبر(ص) در سوره احزاب ، دعوتگری ، بیدارگری و نظارتگری است چنان چه مبنای این قیام ها نیز مبارزه با ظلم و ظلم ستیزی است که از اصول دین مبین اسلام محسوب می شود.هم چنین اصل حریت در اسلام را یکی دیگر از مبانی قیام های اسلامی کنونی معرفی می نماید.  * 

لزوم بیداری اسلامی از نگاه قرآن

این سوال مطرح است که لزوم بیداری اسلامی چیست و اصلا این مفهوم از نظر قرآن چه جایگاهی دارد ؟

در پاسخ به این پرسش باید گفت خداوند متعال در آیه 75 سوره مبارکه نساء خاموش ماندن در مقابل ستم دشمنان را محکوم می کند و می فرماید : شما را چه شده است كه در راه خدا و مردم مستضعف پيكار نمى‏كنيد؟

علامه طباطبایی در تفسیر آن چنین می فرمایند:كلمه، (مستضعفين) عطف شده بر موضع لفظ (اللَّه) و به آيه اين معنا را مى‏دهد: كه چرا در راه خدا نمى‏رزميد و چرا در راه نجات مستضعفين نمى‏جنگيد و اين آيه شريفه نيز تحريكى ديگر است بر قتال، كه با تعبير استفهام انجام شده، استفهامى كه به ياد شنونده مى‏آورد كه قتالشان قتال در راه خدا است و فراموش نكنند كه در چنين قتالى هدف زندگى سعيدشان تامين مى‏شود، چون در زندگى سعيده هيچ آرزو و هدفى جز رضوان خدا و هيچ سعادتى پرمحتواتر از قرب به خدا نيست و به ياد داشته باشند كه قتالشان قتال در راه مردم و زنان و كودكانى است كه به دست غداران روزگار به استضعاف كشيده شده‏اند.

 بنا بر اين در اين آيه شريفه تحريك و تهييجى است براى تمامى مؤمنين، چه آنهايى كه ايمانشان خالص است و چه آنهايى كه ايمانشان ضعيف و ناخالص است، اما آنهايى كه ايمانشان خالص و دلهايشان پاك است، براى به حركت در آمدنشان به سوى قتال همان ياد خداى عز و جل كافى است، تا براى اقامه حق و لبيك گفتن به نداى پروردگارشان و اجابت دعوت داعى او به پا خيزند و اما آنهايى كه ايمانشان ناخالص است، اگر ياد خدا تكانشان داد كه هيچ و اگر ياد خدا كافى نبود اين معنا تكانشان مى‏دهد كه اولا اين قتالشان قتال در راه خدا است و ثانيا قتال در راه نجات مشتى مردم ناتوان است كه به دست كفار استضعاف شده‏اند و خلاصه كلام اين كه آيه شريفه به اين دسته از مردم مى‏فرمايد اگر ايمان به خدايتان ضعيف است، حد اقل غيرت و تعصب كه داريد و همين غيرت و تعصب اقتضا مى‏كند از جاى برخيزيد و شر دشمن را از سر يك مشت زن و بچه و مردان ضعيف كوتاه كنيد.

آرى اسلام هر چند كه هر سبب و نسبى را در برابر ايمان هيچ و پوچ دانسته، ليكن در عين حال همين هيچ و پوچ را در ظرف ايمان معتبر شمرده، بنا بر اين بر هر فرد مسلمان واجب است كه به خاطر برادران مسلمانش كه سبب ايمان بين وى و آنان برادرى برقرار ساخته و نيز به خاطر برادران تنى و ساير خويشاوندانش از زن و مرد و ذرارى- در صورتى كه مسلمان باشند- فداكارى كند و غيرت به خرج دهد، كه اگر چنين كند مستضعفين از خويشاوندان خود را نجات دهد، همين عمل نيز بالآخره سبيل اللَّه خواهد شد، نه اين كه در مقابل سبيل اللَّه عنوانى ديگر داشته باشد.1 

دشمن شناسی از نگاه قرآن کریم

شناخت دشمن و خصوصیات آنها از ملزومات اولیه برای قیام علیه ظلم و ستم می باشد که می بایست مسلمین با شناسایی افکار کفار با اتکا به قوه ایمان، توکل به خدا و برنامه ریزی دقیق به مقابله با هجمه های سنگین دشمن باشند که خداوند در آیه 120 سوره آل عمران به معرفی یکی از خصوصیات یهودیان و مکر و حیله منافقین یعنی؛ شادمانی از رسیدن مصیبت به مسلمانان و ناراحتی از پیروزی آنها می پردازد. در تفسیر انوار العرفان ذیل آیه این چنین آمده است: قدرت رهبرى مسلمانان چنان نيرومند است كه دشمن با مباشرت و معاشرت هم نمى‏توانند خير و نيكى را از آنها باز داشته و يا ضربه‏اى بآنها برسانند لذا همواره چشم به حوادث دوخته و در انتظارند كه خطرى به مسلمانان روى آورد و آنها را خوشحال نمايد از اين رو هر وقت فتح و پيروزى و پيشرفتى براى مسلمانان حاصل گردد و تماس يابد آزرده خاطر مي شوند و نمى‏توانند اندك خوشى را براى مؤمنان اگر چه کم باشد ببينند و هميشه آرزوى ضربه و اصابت سيئه را دارند.

اينك قرآن راه مبارزه را در مقابل كيد و مكر آنان به ما نشان داده و دستور مي دهد كه مسلمانان بايد در برابر مكر و حيله آنها بردبارى نموده و سخت بايستند نه اين كه زبونى كرده و از تمام يا پاره‏اى از عقايد خود دست بردارند و هميشه پرهيزكار بوده و از خدا بترسند زيرا همين تقوى است كه دلها را به يك ديگر مى‏پيوندد و همه را به خدا متوجه مي سازد و مي داند كه پيروزى تنها به دست خدا است و از مكر و حيله دشمن نمى‏هراسد و به آنان اعتنا نمى‏كند.2

آسیبهای متوجه نهضت بیداری اسلامی

الف : محرم ساختن بیگانگان از اسرار مسلمین

با آغاز نهضت بیداری اسلامی در سطح دنیا توجه به خطرات و آسیبهایی که این انفلابهای جدید را تهدید می کند از اهمیت بالایی برخوردار بوده و شناخت آنها به شناسایی راههای مقابله با این خطرات کمک می نماید. یکی از این خطرات محرم ساختن بیگانگان از اسرار ملتها است در آیه 118 سوره آل عمران خداوند این خطر را گوشزد نموده و می فرماید: اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد محرم اسرارى از غير خود انتخاب نكنيد، آنها از هر گونه شر و فسادى در باره شما كوتاهى نمى‏كنند، آنها دوست دارند شما در زحمت و رنج باشيد (نشانه‏هاى) دشمنى از دهان آنها آشكار است و آن چه در دل پنهان دارند از آن هم مهمتر است، ما آيات (و راههاى پيشگيرى از شر آنها) را براى شما بيان كرديم اگر انديشه كنيد.

" بطانة" در لغت به معنى لباس زيرين است، و مقابل آن" ظهارة" به- معنى لباس روئين مى‏باشد. و در اين جا كنايه از" محرم اسرار" است.

" خبال" در اصل به معنى از بين رفتن چيزى است، غالبا به زيانهايى كه در عقل انسان اثر مى‏گذارد، گفته مى‏شود.

اين آيه به دنبال آياتى كه مناسبات مسلمانان را با كفار بيان كرد، به يكى از مسائل حساس اشاره كرده و ضمن تشبيه لطيفى به مؤمنان هشدار داده است، كه غير از هم مسلكان خود براى خود، دوست و هم رازى انتخاب نكنند، و بيگانگان را از اسرار و رازهاى درونى خود با خبر نسازند. يعنى كفار شايستگى دوستى شما را ندارند و نبايد آنان دوست و محرم اسرار شما باشند. كفار در رساندن شر و فساد نسبت به مسلمانان كوتاهى نمى‏كنند (لا يَأْلُونَكُمْ خَبالًا).

هرگز سوابق دوستى و رفاقت آنها با شما مانع از آن نيست كه به خاطر جدايى در مذهب و مسلك آرزوى زحمت و زيان شما را در دل خود نپرورانند، بلكه پيوسته علاقه آنها اين است كه شما در رنج و زحمت باشيد. (وَدُّوا ما عَنِتُّمْ) آنها براى اين كه شما از مكنونات ضميرشان آگاه نشويد و رازشان فاش نگردد، معمولا در سخنان و رفتار خود مراقبت مى‏كنند و با احتياط و دقت حرف مى‏زنند، ولى با وجود اين، آثار عداوت و دشمنى از لابلاى سخنان آنها آشكار است و گاه به طور ناخودآگاه سخنانى بر زبان مى‏آورند، كه مى‏توان گفت همانند جرقه‏ايست از آتش پنهانى دلهاى آنها و مى‏توانيد از آن، به ضمير باطن آنان پى‏ببريد (قَدْ بَدَتِ الْبَغْضاءُ مِنْ أَفْواهِهِمْ).

 تاريخ به ما نشان داده هر وقت مسلمانها به دشمن خود اعتماد نموده و به مشورت آنان گوش داده‏اند و آنها را محرم راز و دوست و مستشار و كارشناس خويش گرفته‏اند خداوند بر آنان شكست نوشته و دشمنان را بر آنان چيره ساخته است.3

ب: اموری که در جنگ با دشمنان به آنها توجه نمود

علامه طباطبایی در تفسیر آیات 45 تا 47 سوره مبارکه انفال چنین می فرماید : اين سه آيه مشتمل بر شش امر است كه خداوند رعايت آن را در جنگهاى اسلامى در هنگامى كه مسلمين با لشكر دشمن برمى‏خورند واجب كرده:

1-   ثبات، 2- بسيار خدا را ذكر كردن، 3- خدا و رسول را اطاعت نمودن، 4- نزاع نكردن، 5- اين كه با غرور و شادمانى و خودنمايى به سوى جنگ بيرون نشوند، 6- از راه خدا جلوگيرى نكنند.

مجموع اين امور شش‏گانه دستور جنگى جامعى است كه هيچ دستور مهم جنگى از آن بيرون نيست و اگر انسان در جزئيات وقايع تاريخى جنگهاى اسلامى كه در زمان رسول خدا (ص) اتفاق افتاده از قبيل جنگ بدر، احد، خندق ، حنين و غير آن دقت كامل به عمل آورد اين معنا برايش روشن مى‏گردد كه سر غلبه مسلمين در آن جا كه غالب شدند رعايت مواد اين دستورات بوده و رمز شكست خوردنشان هر جا كه شكست خوردند رعايت نكردن و سهل‏انگارى در آنها بوده است. 4

مقام معظم رهبری هم در نخستین اجلاس بیداری اسلامی به برخی از این موارد اشاره نموده و فرمودند:

 احساس و گمان این که با سقوط حاکم وابسته و فاسد و دیکتاتور، کار تمام شد. راحتی‌ِ خیال ناشی از احساس پیروزی و به دنبال آن کم شدن انگیزه‌ها و سست شدن عزمها، نخستین خطر است، و آنگاه این خطر مهیب تر می شود که اشخاص در صدد تصاحب سهم ویژه در غنیمتِ به دست آمده باشند...ماجرای جنگ اُحُد و غنیمت‌جوئی مدافعان تنگه که به شکست مسلمانان انجامید و مجاهدان از سوی خداوند متعال سرزنش شدند، یک نمونه‌ی نمادین است که هرگز نباید از یادها برود. مرعوب شدن از هیمنه ظاهری مستکبران و احساس ترس از امریکا و دیگر قدرتهای مداخله‌گر آسیب دیگری از این دسته است که باید از آن پرهیز کرد. نخبگان شجاع و جوانها باید این ترس را از دلها بیرون کنند. اعتماد به دشمن و در دام لبخندها و وعده‌ها و حمایتهای آنها افتادن نیز آسیب بزرگ دیگری است که به طور ویژه باید پیشروان و نخبگان از آن بر حذر باشند. دشمن را با علاماتش در هر لباس باید شناخت و از کید او که در مواردی در پس ظاهر دوستی و کمک پنهان می شود باید ملت و انقلاب را مصون ساخت. روی دیگر این صفحه، مغرور شدن و دشمن را غافل دانستن است؛ شجاعت را باید با تدبیر و حزم در هم آمیخت. در مقابل شیطان جنّ و انس، باید همه‌ی ذخائر الهی در وجود خود را به کار گرفت. ایجاد اختلاف و به جان هم انداختن انقلابیون و رخنه در پشت جبهه‌ی مبارزه، نیز آفتی  بزرگ است که با همه‌ی توان باید از آن گریخت. *

                                                                                             ادامه دارد

پا نوشتها :

* قرآن کریم

* بیانات در نخستین اجلاس بیداری اسلامی