عرض ارادتی به شیخ‌الفقهاء و المجتهدین آیت ‏الله العظمى اراکى به مناسبت سالروز رحلت

هشتم آذر ماه، سالروز رحلت آیت‌الله العظمی اراکی مشهور به شیخ‌الفقهاء و المجتهدین است. مرحوم آیت‏ الله العظمى حاج شیخ محمدعلى اراکى قدس سره‏ الشریف در سال 1312 هجرى قمرى در اراک در بیت مرحوم حجه ‏الاسلام آقاى حاج میرزا آقاى فراهانى که از علماى باتقوا و از عباد اراک بود دیده به جهان گشود. تحصیلات خویش را در همان شهر آغاز کرد، و از محضر بزرگانى همچون آیه ‏الله شیخ محمدسلطان العلماء و مرحوم حجه ‏الاسلام حاج شیخ جعفر شیشى بهره برد. در سال 1332 که مرحوم آیه ‏الله العظمى حائرى در اراک اقدام به تاسیس حوزه علمیه نمود، در حوزه درسى ایشان وارد و مدت 8 سال در درس خارج فقه و اصول آن مرحوم شرکت کرد. و این درسها را با آیه ‏الله سیدمحمد تقى خوانسارى و آیه ‏الله سیداحمد خوانسارى(که در همین دروس حاضر مى‏ شدند) مباحثه مى‏ کردند.
در سال 1340 که مرحوم آیه ‏الله العظمى حاج شیخ عبدالکریم حائرى یزدى از اراک به قم هجرت نمود و حوزه علمیه قم را تاسیس فرمود ایشان نیز در معیت مرحوم آیه ‏الله حائرى به قم مهاجرت فرمود و مجدداً به حلقه درسى مرحوم آیه ‏الله حاج شیخ عبدالکریم حائرى یزدى پیوست و تا آخر عمر آن بزرگوار از محضر ایشان به مدت 23 سال استفاده ‏هاى فراوان برد و به مراحل عالیه اجتهاد نائل شد.
با این همه پس از ارتحال مرحوم حاج شیخ، در درس داماد محترم و شریک بحث خود، مرحوم آیه ‏الله سیدمحمدتقى خوانسارى، به عنوان تجلیل از مقامات معنوى ایشان شرکت مى‏ کرد ایشان از اسبقین شاگردان و از تلامذه قبل و بعد از هجرت و مورد عنایت خاص آن استاد عظیم‏الشان بودند.
از صفات ممتاز و چشمگیر ایشان شرکت در درس شریک بحث و هم مباحثه خود بود که از نظر مراتب علمى هم رتبه بوده‏ اند. این تواضع در مقابل آیت‏ الله خوانسارى به خاطر عشق به آل محمد و ملکات و صفات نفسانى و برازنده و خصوصیات معنوى آن مرحوم بود، مرد مجاهدى که مقدارى از عمر خود را طبق وظیفه شرعى در جبهه جنگ گذرانید و مدتى در اسارت بسر برد. آن مرحوم، تا آیه ‏الله خوانسارى در قید حیات بودند، به احترام ایشان شروع به تدریس نکردند. نتیجه مباحثات طولانى و دقیق آن دو بزرگوار حاشیه ‏اى است بر عروه که مشترکاً نوشته ‏اند و در موارد اختلاف نظر حکم به احتیاط مى‏ کردند تا نظر هر دو رعایت شده باشد.
حوزه درسى آیت‏ الله العظمى اراکى
مرحوم آیت ‏الله العظمى اراکى پس از فوت آن مجاهد بزرگ، حوزه درسى تشکیل داد، و درسش محل تجمع فضلا و علماى حوزه گردید. از خصوصیات بارز مجلس درس ایشان این بود که حتى ‏المقدور از تکرار و اطناب، اجتناب مى‏ ورزید و معتقد بود طلبه باید قبل از حضور در مجلس درس، مواضع اشکال را مطالعه و مباحثه نموده، سپس در بحث حاضر شود به همین جهت مجلس بحث ایشان براى افراد مبتدى سنگین و غیرقابل هضم بود و براى مجتهدین زحمت‏ کشیده بسیار سودمند، لذا بحث ایشان را خارج خوانده ‏اند، به این معنا که افرادى که چند سال در درس خارج شرکت کرده و به مراتب بالایى از علم نائل شده بودند، از محضر درس ایشان بهره وافى مى‏ بردند. غامض‏ ترین مسائل مشکل علمى را با بیانى شیوا، به سهولت تفهیم مى‏ کردند.
بعد از فوت مرحوم خوانسارى مبحث خارج نکاح ایشان را ادامه دادند و سپس مکاسب محرمه، دو دوره بیع و خیارات، طهارت، اجاره، و در آخر حج را مورد بحث و مداقه قرار دادند و مجدداً کتاب النکاح را در مدرسه فیضیه تدریس فرمودند. علاوه بر این سه دوره اصول را نیز عصرها در مدرسه فیضیه تدریس مى‏ فرمودند.
تالیفات
این مرد بزرگ که وجودش یکى از نعمت هاى مغتنم الهى بود در طول بیش از سه ربع قرن (75 سال) تحصیل و تدریس آثار بسیارى را اعم از تالیف و تقریر بر جاى نهاده است، که عبارتند از
1ـ تقریرات بحث مرحوم آیت‌الله سلطان العلماء
2ـ تقریرات فقه آیت ‏الله العظمى حائرى، شامل: الف ـ طهارت ـ ب ـ ارث
3ـ تقریرات اصول آیت‏ الله العظمى حائرى (سه دوره)
4ـ رساله فى الاجتهاد و التقلید (تقریر بحث مرحوم حایرى) ـ در ضمن «درالفوائد» استادش به چاپ رسیده است.
5ـ رساله فى‏ الولایه (تقریر بحث مرحوم آیت ‏الله حائرى) ـ در جلد اول «القرآن و العقل» به چاپ رسیده است.
6ـ رساله استفتائات
7ـ حاشیه بر عروه ‏الوثقى
8ـ توضیح المسائل
9ـ مناسک حج
10ـ حاشیه بر دررالاصول مرحوم آیت‏ الله حائرى
11ـ المکاسب المحرمه
12ـ کتاب الخیارات
13ـ رسالتان فى الارث و نفقه الزوجه (از شماره 4 تا 13 همه به چاپ رسیده ‏اند)
14ـ کتاب البیع
15ـ کتاب النکاح و الطلاق
16ـ شرح مفصل عروه‌‏الوثقى باب طهارت
17ـ کتاب الطهاره، تقریر بر بحث آیت ‏الله العظمى سیدمحمدتقى خوانسارى
سرانجام این فقیه بزرگ و عالم برجسته دین پس از سالها تلاش در راه خدا و عزت مسلمین، در هشتم آذر 1373‌ دار فانى را وداع کرده به‏ سوى ملکوت اعلى پرکشیدند.