اما با گذشت زمانی از این بلای همه گیر و جهانی شدن آن، حقایق فراوانی بیش از پیش خود را نشان داده که انسان را به تعجب و گاه پریشانفکری وامی دارد. غربی که خود را داعیه دار حل مشکلات و مدیریت علمی دنیای بشر می دانست و البته بدرستی در پی علاج این مشکل بود بعد از اندکی مقاومت در برابر گرایش ذاتی دینخواهانه خود ، دست از لجاجت برداشت و اولا به درگاه خداوندی التجا آورد که ما خطا کردیم و مغرور بودیم و حاکمیت حق را نادیده گرفته بودیم.ثانیا وقتی همه گیری ویروس گریبان آنها را هم فشرد دست از تفرعن تاریخی خود نسبت به شرق برداشته و حتی درخواست کمک از شرقیان کرد.  در کشورهای اروپایی  بسیاری  دست به دعا و مناجات حتی در کوچه و خیابان برای رهایی از این مهاجم پنهان پرداختند. اما جالبتر اینکه بی اعتنایی به توصیه های بهداشتی و پیشگیرانه مثل رعایت فاصله در جمعها و قرنطینه خانگی در جوامع عرفی و سکولار کمتر از جوامع دینگرا نبود ونیست. رییس جمهور کشوری میگوید ویروس را من ندیده ام پس خطری ندارد. کلیساهایی به رغم خطر شیوع کرونا به مراسم جمعی خود ادامه دادند. خاخامهای یهودی حاضر به ترک اعمال مذهبی خود در اسراییل نشدند و همچنین در بحبوحه گسترش بحران کنونی به موازات پایمردی و خیرخواهی مردم بسیاری اعم از دیندار  و غیره برای کمک به اسیب دیدگان این بحران، شاهد زیرپانهادن ضوابط قانونی و تعهدات اخلاقی از سوی برخی سازمانها و دولتها هستیم که محموله های بهداشتی را در فرودگاههای کشورهای غربی می ربایند و به یغما می برند.

از کنار هم چیدن این شواهد می توان چنین نتیجه گرفت که نه در جرگه متدینان بودن و نه سکولار بودن بتنهایی در نحوه برخورد با ماجرای ویروس تعیین کننده نبوده و هرفردی و  جریانی به تناسب منافع و انگیزه های خود به آن مواجه می‌شود. عده ای به انگیره عقده گشایی از بی توجهی مسوولان و بی اثر بودن توسل و دعا در درمان و کمبود امکانات بهداشتی که همگی را به اهمیت التزام جمعی و همبستگی ملی و جهانی برای حل مسایل بظاهر فردی مانند بیماری و مرگ خواهد ساخت و شاید به این تصمیم جهانی خواهد رساند که کشف داروهای جدید و پیشگیری قطعی از بیماریهای احتمالی بشر مهمتر از تقویت و ارتقای سلاحهای کشتار جمعی و هسته ای است.

رابعا سرنوشت بهم گره خورده بشریت در سایه این بحران  عالمگیر   بیش از پیش روشن شد که قدرتمندان و برج عاج نشینان ، بیماری و درماندگی و ناتوانی را ویژه فقیران نپندارند و خود را مصون از گردباد پاندمی و هر بحران انسانی دیگر.

اما به اعتقاد من ، از همه مهمتر اینکه باید این بحران و تبعات آنرا موجب پالایش بسیاری از افکار و تصوراتی بدانیم که تحت تاثیر تعصبات، جزم اندیشیها و گرایشهای یکسویه نژادی، مذهبی، سیاسی تقریبا ذهن همه آحاد و جوامع بشری چه مسلمان و یهودی و چه لاییک و بودایی را نه فقط  تحت تاثیر قرارداده بلکه تسخیر کرده است. یاد گرفتیم که در باره اثر دعا و توسل زود داوری نکنیم. در باره اثر علم و توان بشر غلو نکنیم. بین آسمان و زمین دوقطبی موهوم ایجاد نکنیم. ودر برابر هر پدیده زمینی همچون اولیاء خدا ، ابتدا به حل و فصل طبیعی و انسان بنیان آن همت کنیم و توکل را پس از بستن زانوی اشتر به دل که زبان آوریم.

*عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان