محمد حسین یزدی: این روزها زمزمه احیای روابط دیپلماتیک ایران و عربستان و بازگشایی سفارتخانه های دو کشور شنیده می‌شود؛ موضوعی که به نظر می‌رسد هنوز زمان تحقق آن نرسیده است اما پذیرش و اعزام سه دیپلمات به شهر جده عربستان برای از سرگیری فعالیت نمایندگی ایران نزد سازمان همکاری اسلامی‌پس از ۶ سال وقفه نشانه ای از بهبود روابط دو کشور بزرگ جهان اسلام است.
روابط ایران و عربستان در چهل سال گذشته همواره فراز و فرودهای زیادی داشته است. این روابط در دو مقطع به شدت آسیب دید و به قطع روابط منجر شد. مرتبه اول در سال 1366 پس از کشتار حجاج ایرانی در مراسم برائت از مشرکان در شهر مکه و در زمان سلطنت فهد اتفاق افتاد. آن فاجعه خونین باعث قطع روابط شد اما بعد از چند سال با تلاش هاشمی‌رفسنجانی در مقام ریاست جمهوری روابط دو کشور احیا شد. با این حال در طول سالهای بعد همواره ایران و عربستان اختلافاتی در زمینه های مختلف مثل قیمت نفت و اوپک، حمایت عربستان از طالبان و بعضی گروه های تروریستی در پاکستان، و نقش دو کشور در سوریه، بحرین و انقلاب های موسوم به بهار عربی و همچنین تضییقاتی که شیعیان در عربستان داشتند، وجود داشت.
با این همه روابط دو کشور تا سال 1394 ادامه داشت. در این سال چند اتفاق باعث تیره شدن روابط دو کشور شد. در ۱۸ فروردین ۱۳۹۴، با تعرض مأموران بازرسی فرودگاه جده به دو نوجوان ۱۴ و ۱۵ ساله زائر ایرانی که قصد بازگشت به کشورشان را داشتند، تنش در روابط دوجانبه مجدد بالا گرفت. مجلس شورای اسلامی، طرح یک‌فوریتی لغو حج عمره ایرانیان را تا حصول اطمینان از امنیت زائران ایرانی، در دستور کار خود قرار داد. همچنین در مراسم حج واجب آن سال در شهریور ابتدا یکی از جرثقیل های شرکت سازنده مسجدالحرام سقوط کرد که به کشته شدن حجاجی از کشورهای مختلف از جمله ایران منجر شد. اما فاجعه بزرگ در منا اتفاق افتاد که طی آن صدها نفر از حجاج به شهادت رسیدند. این موضوع باعث افزایش اختلافات بین دو کشور شد؛ اما تیر خلاص به روابط را اقدام ناشایست مقامات عربستان در اعدام شیخ نمر باقر النمر رهبر شیعیان این کشور زد.
شنبه ۱۲ دی ۱۳۹۴ بعد از اعلام به شهادت رساندن شیخ نمر، معترضان در مشهد، پرچم عربستان را از ساختمان کنسولگری این کشور پایین کشیده‌اند و در تهران نیز از ساعت ۲۲ شب تجمع در مقابل سفارت انجام شد که عده‌ای وارد ساختمان سفارت شدند، پرچم عربستان را پایین آوردند و سفارت را به آتش کشیدند. اگرچه اعلام شد که این گونه اقدامات توسط عده ای از افراد خودسر انجام شده است، اما یک روز بعد وزیر خارجه عربستان اعلام کرد که این کشور روابط دیپلماتیک خود با ایران را قطع کرده‌است و این قطع رابطه شامل پایان یافتن تمامی‌مناسبات تجاری و هم‌چنین لغو پروازها بین دو کشور می‌شود اما مسئله سفر ایرانیان به مراسم حج را در بر نمی‌گیرد.
پس از این تحولات، اجلاس فوق‌العاده وزیران خارجه کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی‌به منظور رسیدگی به موضوع حمله به سفارت عربستان در تهران در جده تشکیل شد. این اجلاس در متن بیانیه پایانی خود «تجاوز به اماکن دیپلماتیک عربستان سعودی در تهران و مشهد را محکوم» و این اقدام را نقض فاحش کنوانسیون‌های ژنو و وین راجع به حفاظت از اماکن سیاسی و مغایر قوانین و حقوق بین‌الملل دانست. همچنین در این بیانیه گفته شده بود که این حملات مغایر منشور سازمان همکاری اسلامی‌و منشور سازمان ملل متحد است که با هدف پیشبرد روابط دوستانه، احترام متقابل و همکاری بین کشورهای عضو ایجاد شده‌اند.
در این اجلاس سید عباس عراقچی که به عنوان نماینده ایران در اجلاس جده شرکت کرده بود، گفت که دولت ایران این حمله را محکوم کرده و تحقیقاتی را برای شناسایی و مجازات عاملان آن به جریان انداخته است.
در طول سالهای بعد موضوع بحران بحرین و یمن هم باعث افزایش اختلاف میان دو کشور شد. همچنین ادعای عربستان مبنی بر دخالت ایران در انفجار در پایگاه های نفتی این کشور نشان داد که این کشور به دنبال بهانه جویی است و اراده ای برای بازگشت به روابط در این کشور وجود ندارد.
با این همه، طی ماه های اخیر به نظر می‌رسد که تنش میان دو کشور کاهش یافته و با ابتکار و میزبانی عراق، مذاکراتی بین مسئولان دو کشور برای رفع تنش و آغاز روابط دیپلماتیک شکل گرفته است.
وزیر امور خارجه ایران در دوم دی ماه ۱۴۰۰ در یک نشست خبری با وزیر خارجه عراق با اشاره به نقش بغداد در برگزاری چهار دور مذاکره بین ایران و عربستان اعلام کرد: عربستان سعودی با صدور ویزا برای سه تن از دیپلمات‌های ایران به عنوان دیپلمات‌های مستقر در سازمان کنفرانس اسلامی‌در جده موافقت کرده و ویزای این دیپلمات های دریافت شده است، او همچنین در مصاحبه ای با الجزیره صدور روادید برای دیپلمات های ایرانی برای حضور در جده را نشانه ای مثبت و خوب عنوان کرد.
همچنین یکشنبه گذشته یک عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی‌اعلام کرد که روابط دو کشور مهم ایران و عربستان در حال احیا بوده و سفارتخانه ها در حال آماده شدن برای بازگشایی است. جلیل رحیمی‌جهان آبادی در مطلبی در صفحه توییتر خود نوشت: «روابط دو کشور مهم ایران و عربستان در حال احیا و سقارتخانه ها در حال آماده شدن برای بازگشایی است، این امر آثار مهمی‌در کاهش تنش های منطقه ای و افزایش انسجام جهان اسلام دارد، نهادهای امنیتی و رسانه ها مراقب رذالت صهیونیست ها و حمافت افراطیون باشند.» با این پیشینه روز دوشنبه اعلام شد که با اعزام سه دیپلمات ایرانی، نمایندگی ایران نزد سازمان همکاری اسلامی‌فعالیت مجدد خود در جده را پس از ۶ سال وقفه از سرمی‌گیرد. سازمان کنفرانس اسلامی‌معروف به سازمان همکاری اسلامی، دومین سازمان بین دولتی پس از سازمان ملل متحد است که ۵۷ کشور از قاره های مختلف درآن عضویت دارند.
این سازمان به عنوان صدای جمعی جهان اسلام و تضمین برای حفاظت و حمایت از منافع جهان اسلام در روح ترویج صلح بین‌المللی و هماهنگی میان افراد مختلف جهان ایجاد شده است.
در سال ۱۹۷۰ اولین نشست وزیران امور خارجه سازمان همکاری اسلامی‌در جده برگزار شد که در آن برای ایجاد دبیرخانه دائمی‌در شهر جده تصمیم گرفته شد.
در طی سال های اخیر ،ایران چندین بار از برخی موضع گیری ها و اقدامات سازمان همکاری اسلامی‌انتقاد کرده است و این سازمان را متهم به عدم شفافیت و نادیده گرفتن مواضع برخی از کشورها از جمله ایران کرده و معتقد بوده که رویکردهای تبعیض آمیز و ضدایرانی دبیرخانه سازمان همکاری اسلامی‌در سالهای اخیر تحت دخالت و فشار عربستان سعودی باعث شده که این دبیرخانه از اهداف حرفه ای خود فاصله گرفته و رویکرد فشار علیه اعضا را دنبال کند.
استقبال رسانه‌های عربی
شبکه لبنانی المیادین این خبر را بازتاب داد و نوشت: سه دیپلمات ایرانی فعالیت خود در نمایندگی این کشور در سازمان همکاری اسلامی‌واقع در شهر جده عربستان را آغاز کردند.
شبکه قطری الجزیره نیز با اشاره به این خبر نوشت: پس از شش سال وقفه، دیپلمات های ایران به عربستان بازگشتند.
پایگاه خبری النشره نیز در این باره نوشت: سه دیپلمات ایرانی ویزای عربستان را دریافت کردند و اخیرا راهی جده شدند تا نمایندگی ایران در سازمان همکاری اسلامی‌پس از شش سال وقفه فعالیت خود را از سربگیرد.
پایگاه خبری العربی نیوز نیز با اشاره به خبر ایسنا و اظهارات سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران در این باره نوشت: سه دیپلمات ایرانی اخیرا راهی عربستان شدند تا فعالیت خود در سازمان همکاری اسلامی‌در شهر جده را از سربگیرند.
بخش عربی روزنامه دیلی صباح نیز با اشاره به این خبر نوشت: برای اولین بار پس از سال ۲۰۱۶ دیپلمات های ایرانی در یک کنفرانس در عربستان شرکت می‌کنند.
شبکه بی بی سی عربی نیز با اشاره به گزارش خبرگزاری ایسنا و نشست خبری سخنگوی وزارت خارجه کشورمان نوشت: عربستان و ایران؛ سه دیپلمات ایرانی فعالیت خود در جده را از سرگرفتند.
این روزنامه با اشاره به نشست های اخیرا مسئولان ایرانی و سعودی در عراق نوشت: اعزام دیپلمات های ایرانی به جده نشان دهنده امکان بهبود روابط و تبادل دیپلمات ها میان تهران و ریاض را نشان می‌دهد. پایگاه خبری العرب الیوم نیز نوشت: سه دیپلمات ایرانی به عربستان اعزام شدند تا فعالیت خود در نمایندگی این کشور در سازمان همکاری اسلامی‌در جده را آغاز کنند.
بخش عربی شبکه آرتی نیز با اشاره به این خبر و اظهارات سخنگوی وزارت خارجه کشورمان نوشت: پس از شش سال وقفه، سه دیپلمات ایرانی فعالیت های خود در عربستان را از سرگرفتند. بخش عربی خبرگزاری آناتولی نیز این خبر را بازتاب داد و نوشت: بعد از شش سال وقفه سه دیپلمات ایرانی به عربستان اعزام شدند تا فعالیت خود در سازمان همکاری اسلامی‌در جده را از سربگیرند.
پایگاه خبری الجدید نیز با اشاره به گفت گوهای اخیر ایران و عربستان نوشت: دیپلمات های ایرانی فعالیت خود در عربستان را از سرگرفتند.