آیات: علیدوست، دیباجی اصفهانی، بیات زنجانی، دوستی زنجانی و مهدوی مازندرانی.

جماران، سجاد انتظاری: هرچه به ایام عزاداری سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) نزدیکتر می شویم، بحث در خصوص چگونگی برگزاری مراسم محرم در میان رسانه ها و صاحب نظران بهداشتی و مذهبی داغ تر می شود.

هرکس تحلیل شخصی خود را در این موضوع می دهد. مثلا گروهی، که غالبا پزشکان و متخصصین بهداشتی هستند، بر این موضوع اصرار دارند که طبق آموزه های دین مبین اسلام حفظ جان از اوجب واجبات است و تعطیل و یا محدود کردن عزاداری ها مشکلی ایجاد نمی کند و مردم می توانند از روش های جایگزینی مثل بستر فضای مجازی و امثال آن برای اقامه عزای سومین امام شیعیان استفاده کنند.

گروه دیگری هم هستند، که اصرار دارند عزاداری سیدالشهدا(ع) به هیچ وجه نباید تعطیل و حتی محدود شود. آنها حتی بر این باورند که تنها راه نجات از همه بلایا، از جمله کرونا، دعا و تضرع و زاری به درگاه خداوند و ائمه معصومین(ع) است و با این روش می توانیم از این بلا خلاص شویم. غالبا مداحان و روضه خوانان در این دسته قرار می گیرند.

اما گروه سومی هم در این میان هستند که اتفاقا اکثریت دارند. آنها معتقدند اینکه نباید اقامه عزا برای سیدالشهدا(ع) تعطیل شود حرف کاملا درستی است. ولی حالا که کشور ما و کل دنیا در شرایط خاص بیماری کرونا قرار گرفته و اقتضای مقابله با این بیماری کشنده این است که تجمعات و مراسم ها با رعایت اصول بهداشتی برگزار شود، عزاداری برای امام حسین(ع) هم می تواند به شکلی متفاوت از سال های گذشته و با رعایت پروتکل های بهداشتی انجام شود؛ تا خدای ناکرده وجوب حفظ جان تحت شعاع امر مستحب عزاداری قرار نگیرد.

بر این اساس با پنج تن از علمای سرشناس و اساتید عالی حوزه علمیه قم آیات مصطفی دوستی زنجانی، سید محمدتقی دیباجی اصفهانی، اسدالله بیات زنجانی، ابوالقاسم علیدوست و مهدی مهدوی مازندرانی گفت و گو داشته ایم؛ تا نظر آنها را در خصوص امکان برگزاری مراسم محرم در شرایط موجود و همچنین کیفیت برگزاری این عزاداری جویا شویم.

نکته قابل توجه این است که تمام این گفت و گوها یک نقطه مشترک دارند و این است که عزاداری حضرت امام حسین(ع) تعطیل بردار نیست و از زمان امام سجاد(ع) تاکنون ادامه داشته است، اما رعایت پروتکل ها و دستورالعمل های بهداشتی هم بر همه عزاداران سیدالشهدا(ع) لازم و بلکه واجب است. لذا کسانی که قصد اقامه عزا برای سیدالشهداء(ع) را دارند، می توانند با رعایت پروتکل های بهداشتی به این موضوع بپردازند.

اما در خصوص اینکه اگر عزاداری با رعایت پروتکل های بهداشتی ممکن نبود، چه روش جایگزینی می توان استفاده کرد نظرهای متفاوتی وجود دارد. مثلا آیت الله دوستی زنجانی نظرش این است که می توان از رسانه های گروهی برای ترویج افکار و سیره امام حسین(ع) استفاده کرد. آیت الله دیباجی اصفهانی نیز ضمن اشاره به ظرفیت های فضای مجازی برای عزاداری محرم، معتقد است که می توان عزاداری ها را به صورت محدود و خانگی برگزار کرد و یا اینکه مداح و مرثیه خوان پشت بلندگو مداحی کنند و مردم در خانه های خود از برنامه آنها استفاده کنند.

محدود کردن زمان و شرایط عزاداری نیز پیشنهادی است که آیت الله بیات زنجانی در این خصوص دارد و معتقد است که لزومی ندارد چند ساعت عزاداری برگزار شود و همین که ذکر مصبتی از امام حسین(ع) شود، در حد چند دقیقه کوتاه می تواند برای انجام این امر مستحب کافی باشد. از طرف دیگر با توجه به دستورالعمل های بهداشتی، شرایط برگزاری همین مراسم کوتاه هم مانند سال های گذشته نیست و باید به فاصله گذاری اجتماعی و زدن ماسک دقت شود.

آیت الله علیدوست هم به نوع دیگری همین عزاداری محدود را مدنظر دارد و «عزاداری خانگی» را مطرح می کند و البته در خصوص مختصات این عزاداری خانگی تأکید دارد: «نه اینکه 40 نفر مرد یا زن در یک اتاق دربسته جمع شوند. منظوم معلوم است. این است که حتی الامکان به طور شخصی، بسیار خلوت و خانوادگی این عزاداری ها برگزار شود. بالأخره در یک خانه افراد دارند زندگی می کنند و در چهار دیواری از همدیگر اجتناب نمی کنند. اگر می توانند مداحی کنند و یا کسی را بیاورند که در منزل، محل کار یا اداره نامی از اباعبدالله برده شود».

اما آیت الله مهدوی مازندرانی با توجه دادن به اینکه در حال حاضر نیز مردم به دلیل اینکه می خواهند گذران زندگی داشته باشد و چاره ای ندارند، توجه چندانی به دستورالعمل های بهداشتی و تعطیل شدن مشاغل نمی کنند، بر این امر تأکید دارد «نمی شود ما زندگی مردم را مختل کنیم که می خواهیم یک مسأله بهداشتی را در مملکت به اوج برسانیم». البته همان طور که اشاره شد، ایشان نیز تأکید دارد که مسائل بهداشتی باید در جای خودش رعایت شود.

مشروح گفت و گوی خبرنگار جماران با این پنج استاد حوزه علمیه قم در ادامه می آید:

آیت الله دوستی زنجانی: باید مجالس عزاداری محدود شود

از نظر شما با وضع موجود مراسم محرم برگزار شود یا نشود؟

به تشخیص کارشناسان بهداشتی بستگی دارد که شدت و ضعف جریان تا چه مقدار است؛ می تواند با مراعات ضوابطی مجالس برگزار شود یا اینکه امکانش نیست. آنها باید تشخیص دهند.

با توجه به اینکه حضرتعالی سال هاست در میان مردم حضور دارید، آیا اساسا رعایت پروتکل های بهداشتی در عزاداری ممکن است یا نیست؟ اگر نیست، جایگزینش چیست؟

احتمال دارد ممکن باشد. عرض کردم که بستگی به شدت و ضعف دارد. اگر خیلی شدید نباشد ممکن است با مراعات ضوابط بتوانند مجالس را برگزار کنند.

اگر رعایت پروتکل های بهداشتی ممکن نبود، از نظر شما جایگزینش چیست؟ یعنی شکل عزاداری چطور برگزار شود؟

جایگزین این است که از رسانه های گروهی استفاده شود.

یعنی در فضای مجازی برگزار کنند؟

بله؛ فضای مجازی و امثال آن می تواند برگزار شود. ولی کلا ترک نشود.

یعنی دغدغه جنابعالی این است که عزاداری محرم فراموش نشود؟

بله؛ جوری باشد که کلا فراموش نشود.

آیت الله دیباجی اصفهانی: باید دستورهای بهداشتی رعایت شود و از طرفی هم شعائر مذهب از بین نرود

از نظر حضرتعالی، آیا با وضع موجود مراسم محرم برگزار شود یا نه؟

همان طوری که مراجع هم فرمودند برگزار شود، ولی با شرایطی که از نظر بهداشتی گفته اند مثل رعایت فواصل و زدن ماسک و دستکش. یعنی مجالس محدود شود و جوری نشود که خدای ناکرده سبب انتشار این بیماری شود. ولی ترک شدن اصل عزاداری هم خوب نیست. این شعائر مذهبی است و باید انجام شود.

با توجه به اینکه حضرتعالی همواره بین مردم بوده و هستید، به نظر شما با وضعیتی که معمولا دهه عاشورا و محرم دارد، آیا رعایت پروتکل های بهداشتی در عزاداری ممکن است؟

آن جهت خارجی است که باید افرادی مهیا شوند برای اینکه مردم رعایت کنند. اما از نظر فقهی رعایت این مسائل خیلی لازم است. از طرفی هم عزاداری سیدالشهدا(ع) شعار مذهب است. ولی اینکه در خارج امکان دارد یا ندارد، بستگی به این دارد که هیأت امنای مساجد، حسینیه ها و هیأت ها باید ببینند چطور می توانند برنامه ریزی کنند که هم ساعت ها کمتر شود و هم دستورالعمل های بهداشتی رعایت شود.

اگر رعایت پروتکل های بهداشتی ممکن نباشد...

مشکل است.

یعنی به نظر شما برگزاری در آن شرایط جایز نیست؟

مشکل است. مگر اینکه از طریق دیگری جایگزین شود. مثل اینکه در خانه ها باشند و واعظ، مداح یا مرثیه خوان پشت بلندگو چیزی بخواند.

در هر صورت با وجود این ویروس خطرناک باید دستورهای بهداشتی رعایت شود و از طرفی هم شعائر مذهب از بین نرود. همان طوری که مراجع فرموده اند.

وگرنه باید به سمت راه جایگزین و یا فضای مجازی بروند؟

بله؛ از آن روش هم می توان استفاده کرد.

آیت الله بیات زنجانی: من نظر کارشناسان را مبنا می دانم

به نظر شما با وضع موجود آیا مراسم محرم برگزار شود یا نشود؟

واقع این است که اگر کارشناسان بگویند با رعایت بهداشت برگزار شود، هم اینکه احتمال خطر جدی است. من در اینجا نظر کارشناسان را مبنا می دانم. اگر کارشناسان گفتند با رعایت شرایطی این مراسم را انجام دهید، هیچ اشکالی ندارد. اگر نگران باشند، الآن هم مع الأسف روز به روز آمار تلفات بالا می رود، بنابر این من نظر کارشناسان را مبنا می دانم. اگر کارشناسان و اعضای ستاد ملی مقابله با کرونا به این نتیجه برسندد که با رعایت شرایطی مشکلی نیست؛ اشکالی ندارد.

شما یک عالم قدیمی و از مبغلین مردمی هستید، آیا رعایت پروتکل های بهداشتی در عزاداری ممکن است؟

قطعا ممکن نیست. واقع این است که این چهار پنج ماه نشان داد مردم از خلأ این قضایا احساس کمبود نمی کنند؛ این نگران کننده است. من قبلا هم گفته ام که آقایان باید به خود بیایند. اگر انگور پیدا نشد داد مردم بلند است. ولی الآن حدود پنج ماه است که نماز جمعه نیست؛ یک نفر تا حالا سؤال کرده که چرا نیست؟! بد است دیگر. یک نفر هم نوشته بود نماز جمعه قلب سنت های اجتماعی، فرهنگی و دینی جامعه است. این چه قلبی است که پنج ماه است مردم ندارند و عین خیالشان هم نیست.

یعنی اگرچه ممکن نیست، ولی از طرف دیگر هم نباید کاری کنیم که فراموش شود؟

احسنت. بنده معتقدم نباید فراموش شود.

جایگزین آن چیست؟

زمانش محدود، شرایطش محدود. آقایان ملاحظه کنند و دیگر مثل گذشته سر گوسفند را ببرند و بروند همه چیز را بر هم بریزند. این تهران 13 میلیون نفری منبع انتقال کرونا شده است؛ خطرناک است. آن هم در شرایطی که جالب است الآن مال ما را می بینند و مال دنیا را نمی بینند. دنیا روزانه از این کارها می کنند و ما کاری به آنها نداریم. ولی مال ما به نام دین است. مخصوصا من ورود مراجع بزرگوار را واقعا خطرناک می بینم. بزرگواران طوری تعبیر کنید که بهانه دست دیگران ندهید و ابزار ان قلت نداشته باشد.

باشکوه تر از سال های گذشته یعنی چه؟ چرا این جوری حرف می زنیم؟ لااقل در عباراتتان بگویید با رعایت آنچه که مسئولین و کارشناسان می گویند. چنین عبارتی بگویید که حرف و حدیث درباره فرمایشاتتان پیش نیاید.

با توجه به اینکه به نظر شما رعایت پروتکل های بهداشتی در عزاداری ممکن نیست، پیشنهاد جایگزین شما چیست؟

اعتقاد بنده این است که اگر در مجامع و سالن ها انجام دهند و فاصله ها را رعایت کنند، الآن تابستان هم هست و با کمال خوشبختی فضا خوب است، فرض کنید در مصلای تهران که فضا باز است عزاداری را انجام دهند، حتی اگر ماسک را هم بردارند خیلی ضرر نمی زند. زمان هم محدود شود.

یا لااقل کارشناسان جاهایی را شناسایی کنند که مثل گذشته نشود ولی در عین حال جلوی خطر هم گرفته شود.

به نظر من اصل اینکه عاشورا تعطیل شود بسیار خطرناک است. از طرف دیگر هم اگر خدای ناکرده مقداری لیبرال منشانه با قضیه برخورد کنیم و اجازه دهیم هر نوع ارتباطات برقرار شود، ممکن است تلفات جمعی شود. اگر مرگ جمعی اتفاق بیفتد دیگر قابل کنترل نیست.

این در دنیا دیده می شود؟

عربستان جلوی مکه را هم بگیرد هیچ حرف نمی زنند. ولی اگر ما فرض کنید که جلوی یک امامزاده را بگیریم هزار تا حرف می زنند.

آیت الله علیدوست: ما باید اصل عزاداری را از حواشی اطراف آن جدا کنیم

سؤال اول ما در رابطه با عزاداری محرم و کرونا در این رابطه است که آیا با وضع موجود مراسم محرم برگزار شود؟

من فکر می کنم با نگاه به آنچه ما در رابطه با عزاداری اهل بیت(ع) مخصوصا سیدالشهدا(ع) داریم، و از طرف دیگر وضعیتی که الآن بر کشور ما و عزاداری ها حاکم است، اصل عزاداری باید اجرا شود. کافی است که سهل انگاری شود و یا به هر دلیلی عزاداری تحت الشعاع قرار بگیرد، ممکن است آثار خوبی نداشته باشد. یعنی این جوری پیش بینی شود. بنابر این ما باید اصل عزاداری را از حواشی اطراف آن جدا کنیم.

اما بدون تردید حفظ جان عزاداران هم لازم است و هیچ فقیهی در اینکه باید  جان خود انسان و دیگران حفظ شود، مخالفت نکرده است. بنابر این هنر حاکمیت، من فقط دولت را نمی گویم و می گویم حاکمیت، رسانه ها، مردم و روحانیون باید این باشد که بین این دو مقوله جمع کنند. ولو ممکن است متضادنما باشد. یعنی گفته شود یا عزاداری یا رعایت بهداشت و اجتناب از مصائب کرونا. لذا می شود این مسأله را مدیریت کرد. لذا من عرض کردم متصادنما و متضاد واقعی نگفتم.

مثلا ما فکر می کنیم از همین ایام آرام آرام مخصوصا رسانه که مرجعی برای اخبار کرونا در کشور ما است، عزاداری خانگی، البته نه اینکه 40 نفر مرد یا زن در یک اتاق دربسته جمع شوند. منظوم معلوم است. این است که حتی الامکان به طور شخصی، بسیار خلوت و خانوادگی این عزاداری ها برگزار شود. بالأخره در یک خانه افراد دارند زندگی می کنند و در چهار دیواری از همدیگر اجتناب نمی کنند. اگر می توانند مداحی کنند و یا کسی را بیاورند که در منزل، محل کار یا اداره نامی از اباعبدالله برده شود.

یعنی نظر من این است که همچنان که در سال های گذشته و دوران رضاخان که عزاداری به شکل جمعی ممنوع بوده و در خانه ها عزاداری می شد، به این شکل هست. یعنی هم عزاداری شده، یاد و نام اباعبدالله(ع) برده شده و هم هیچ آسیبی از جهت کرونا و سرایت آن به ما نرسیده است. مشخصا پیشنهاد مان این است که جلسات خانگی تبلیغ و ترویج شود.

پیشنهاد راهکار دوم این است که عزاداری ها در مساجد، تکایا و حسینیه ها برگزار شود؛ اما با رعایت پروتکل. من دیدم برخی از محترمین اصرار دارند که بگویند این امکان ندارد. سؤال من نسبت به مطلب آنها این است که امکان ندارد یا ما نمی خواهیم؟ یعنی ما که نمی خواهیم می گوییم امکان ندارد. افرادی که ممکن است خودشان رعایت نکنند می گویند غیرممکن است. روحانی و هیأت امنای جلسات می توانند به گونه ای تذکر بدهند که خود به خود رعایت شود.

مثلا اولا در محیط باز باشد. الزامی ندارد که در شبستان مسجد عزاداری کنند؛ می توانند در حیاط مسجد یا حسینیه گوشه را به عزاداری اختصاص دهند. این یک شکل کار است. دوم اینکه به شدت مختصر شود. لازم نیست مداحی را بیاورند و دو ساعت بخواند، که این اصلش هم خلاف است. یعنی وقتی کرونا نیست هم سخنرانی ها و مداحی ها طولانی عرف غلطی است که در کشور ما جا افتاده است. سخنرانی ها حتی در مواقع معمول باید کوتاه باشد. یک ربع و نهایتا 20 دقیقه چند نکته اخلاقی، اجتماعی و هر چیزی که باید گفته شود و یک مداحی در حد 10 دقیقه. بعد از نماز باشد. یعنی این جور نباشد که مردم یک بار برای نماز و یک بار برای عزاداری بیایند.

اگر مجالس با جمعیتی است، دو قسمت کنند. اگر تا حالا یک سخنران و یک مداح دعوت می کردند، دو قسمت کنند. مثلا در یک مرحله خانم ها بیایند و بروند و در یک مرحله هم آقایان بیایند و بروند.

ما فراموش نکنیم که الآن غیر از محتوای کار، شکل کار است و این سنت ترک نشود و کنار نرود و ما عزاداری را پاس بداریم. از این جهت است که یک وقت کسی نگوید جمعیت ما کم می شود. اتفاقا در این ایام کسی نمی خواهد افراد زیاد بیایند. ولی اصل اینکه در محلات، مساجد و تکایا روضه ای خوانده شود و نام کربلا برده شود، خاطره کربلا یادآوری شود، این مهم است.

پس فکر می کنیم اصل عزاداری هیچ منافاتی ندارد. بنده از همان کارشناسانی بودم که از روز اول گفتم اگر این مرض باعث سرایت شود حتی زمان می آورد، باید مواظبت کنیم و به قوانین و حتی دانش می گوید اعتماد کنیم و احترام بگذاریم. اما انسان منافاتی نمی بیند. به شرط همین نکاتی که عرض شد.

امیدواریم در همین مجالس هم متضرعانه خواسته شود که خدای متعال این بلا را هم مثل هزاران بلا که تاکنون از سر انسان ها رفع کرده، ان شاء الله رفع کند و آن ایام هم قریب و غیربعید است.

پس از نظر جنابعالی رعایت پروتکل های بهداشتی در عزاداری ممکن است؟

بله

آیت الله مهدوی مازندرانی: رعایت دستورالعمل های بهداشتی منافاتی با عزای امام حسین(ع) ندارد

بحث ما در رابطه با محرم و کرونا است. نظر شما این است که با وضع موجود مراسم محرم برگزار شود و یا نشود؟

نظر من این است که عزاداری اباعبدالله الحسین(ع) به هیچ وجه نباید تعطیل شود. تعطیل شدن درست نیست. در زمان ائمه(ع) و مخصوصا امام هشتم(ع) که به مشهد آمد، یکی از کارهای مهمش همین مسأله اقامه عزای حضرت اباعبدالله(ع) بود. بنابر این در اصل این مسأله شکی نیست که باید برگزار شود و به هیچ وجه نباید تعطیل شود. اهمیت عزاداری امام حسین(ع) را صغیر و کبیر و بزرگان و همه مردم می دانند و فکر می کنم بحث کردن روی این مسأله خیلی معنی ندارد.

مسأله دوم این است که در شرایط فعلی باید چه کار کرد؟ اولا چیزهایی که تلویزیون و مسئولین بهداشت مطرح می کنند به جا است. مقداری صحبت های آنها به خاطر این است که مردم مراعات کنند. اگر این جوری نگویند مردم مراعات نمی کنند. اما به عقیده من این موضوع منافاتی با عزاداری امام حسین(ع) ندارد. فرض کنید ما مسجدی داریم که سابقا دو هزار نفر جمعیت می آمده اند، حالا 100 یا 200 نفر بیایند و با فاصله بنشینند. یا اینکه سابقا همه جا مسجد داشتیم و مردم در کوچه و خیابان چادر می زدند. حالا باید در فضای باز این عزاداری ها انجام شود و یا مسجد بزرگی بگیرند و در این مسجد کمتر جمع شوند. همان مسأله که بهداشت می گوید انجام می شود.

نمی گویم مراعات نکنند. ولی نباید مراعات از حد بگذرد؛ به حدی که بگوییم عزاداری را تعطیل کنیم. الآن اکثر مردم کارهای خود را دورهمی انجام می دهند و شب و روز می نشینند و با همدیگر رفت و آمد دارند؛ حالا همین که به عزای امام حسین(ع) رسید بگوییم این کار را نکنید؟!

رعایت پروتکل های بهداشتی در عزاداری ممکن هست یا خیر؟

چرا ممکن نیست؟ فرض کنید شما روز عاشورا می خواهید به سینه زنی بروید. با فاصله به خیابان بیایند و سینه بزنند. چرا اینها باید تعطیل شود؟ کجای این اشکال دارد؟! این چه کار به پروتکل دارد؟! پروتکل مانع برگزاری عزاداری نیست. هرچیزی که از حد بگذرد خوب نیست.

مسئولین بهداشت فقط به این فکر می کنند که کار بهداشتی انجام شود. مردم زن و زندگی و خانه و کار ندارند؟! همه کنار بگذارند و در خانه بنشینند و بمیرند؟! هیچ جای دنیا این جور نیست. الآن اروپا و جاهای دیگر همه کارها را رها کرده اند و فقط مانده ما عزاداری را رها کنیم؟! این موضوع امکان پذیر نیست. آقای رئیس جمهور درست می گویند که نمی شود ما زندگی مردم را مختل کنیم که می خواهیم یک مسأله بهداشتی را در مملکت به اوج برسانیم. به مردم تذکر دهید و اگر مردم مراعات نکردند، شما وظیفه خود را انجام داده اید.

در جاهایی که رعایت پروتکل های بهداشتی امکان پذیر نباشد، می توان جایگزین کرد؟

کجا نمی شود؟! چرا نمی شود؟! فرض کنید شما می خواهید مجلسی بگیرید و سه هزار نفر را اطعام کنید، این کار را نکن؛ مجلسی بگیر که جمعیت کمتر بیایند و غذا را هم آن طور نده؛ غذا را آماده کنند و در ظرف بگذارند و دست هرکس یک غذا بدهند که ببرد و سفره و جمع شدن نباشد. این اصلا منافاتی با کنترل پروتکل ندارد. برای اینکه فرض کنید مجلس عزا را می گیرند و صبح از یک جایی در امامزاده راه می افتند و جلوی امامزاده یک ماشین با سه هزار غذا آماده باشد و هرکس می آید یک غذا به او بدهند و برود.

آقایان می گویند مراعات کنیم که کسی مریض نشود؛ حالا مگر کم مریض می شوند؟! مگر مرگ و مردن فقط با کرونا است؟! حالا که کرونا آمد ما باید زندگی را با کرونا تطبیق دهیم؛ نه اینکه کرونا را بر خودمان تطبیق دهیم. یعنی همه در خانه بنشینند؟ هیچ کس می نشیند؟! همین که محرم شد، پروتکل انجام دهیم؟ الآن در شهر تهران چه کسی پروتکل را انجام داده است؟! خودتان جمعیت و ترافیک تهران را نگاه کنید. برای اینکه زندگی دارند و چاره ای ندارند. طرف مغازه دارد و باید کاسبی کند؛ چقدر و از کجا می خواهد کمک کند؟ خرج به این گرانی، فرض کن شما وام دادی و از یارانه گرفتی، باز یارانه را کم کرده ای. یا اینکه وام مسکن می دهی و بعد از چند سال می گیری، اینها دارو نیست و مسکّن است.

اصلا این حرف مفهوم ندارد که ما عزاداری امام حسین(ع) را تعطیل کنیم تحت عنوان اینکه کرونا هست. پروتکل را انجام بدهند و اطعام هم باید سر جای خودش باشد. مگر اطعام این است که 10 هزار نفر را در مسجد جمع کنی و سفره بیاندازی؟! غذا را درست کن و در وانت بگذار. مگر ما بیرون غذا نمی خوریم؟! مگر مسئولین شام و ناهار نمی خورند؟! سینه بزنند و به حرم حضرت معصومه و یا جاهای دیگر با پراکندگی و فاصله جمع شوند و مصیبت بخوانند و جلوی در هرکس می رود را یک ظرف غذا بدهند که ببرد.

یعنی نظر بنده این است که عزاداری به هیچ وجه نباید تعطیل شود و پروتکل هم در حد خودش رعایت شود.