محمد فاضلی - عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی
???? پدربزرگ مرحوم من در مصلح‌آبادِ فراهان، گاوداری سی چهل رأسی داشت که تجربه مستقیم من از مهاجران افغانستانی به کار کردن یکی از اعضای چند خانواده افغانستانی در گاوداری او بازمی‌گردد. آم کاظم، کارگری دقیق، فعال و مورد اعتماد بود. اوایل دهه 1370 چند خانواده افغانستانی ساکن مصلح‌آباد، و به سرعت بخشی از حیات اجتماعی روستا شدند، و آم کاظم (عمو کاظم) مورد اعتماد پدربزرگ و اعضای خانواده شد.
???? افغانستانی‌ها به مراسم عروسی و عزا راه داشتند و عروسی‌شان هم با حضور روستائیان برگزار شد. شناخت آداب و رسوم‌شان بخشی از شناخت‌های اجتماعی مصلح‌آبادی‌ها بود. آم کاظم و خانواده‌اش مشکلی ایجاد نکردند و در فرایند ادغام اجتماعی، پذیرفته شده و نقش مثبتی ایفا کردند. لحن و بیان فارسی‌شان زیبا بود و هنوز در خانواده ما گاه کلمات به شیوه او ادا می‌شوند، مثل «قوُم»، تلفظی که آم کاظم برای نام شهر قُم به‌کار می‌برد. آن‌ها اوایل دهه 1380 مصلح‌آباد را ترک کردند.
???? مصلح‌آبادی‌ها – که یک کشور نیستند و دم و دستگاه قانون‌گذاری و اندیشکده هم ندارند به صورتی طبیعی سیاست مهاجرت داشتند. آن‌ها سیاست ادغام اجتماعی مهاجران در نظام اجتماعی خود را پیشه کردند. آم کاظم و خانواده طرد نشدند و در خانه یکی از معتبرترین و شناخته‌شده‌ترین اهالی روستا کار پیدا کرد.
???? او و خانواده‌اش همان کارهای بقیه مردم روستا انجام می‌دادند: گاوداری، کشاورزی، کارهای ساختمانی؛ و سوار بر همان اتوبوس و مینی‌بوسی به اراک سفر می‌کرد که بقیه از آن استفاده می‌کردند. آم‌ کاظم بخشی از حیات مذهبی روستا بود و از همان خدمات بهداشتی که در درمانگاه روستا ارائه می‌شد استفاده می‌کرد و در غم و شادی مردم هم شریک بود. نمی‌دانم بچه‌های‌شان هم به مدرسه روستا ‌رفتند یا نه، اما اگر نرفتند به سیاست مهاجرت مصلح‌آبادی‌ها ارتباط نداشت، حتماً قوانین رسمی مانع از ثبت نام آن‌ها در مدارس می‌شده است.
???? سخن عباس عراقچی درخصوص مهاجران افغانستانی اشتباه بود، اما اشتباه فردی نبود، بلکه لحظه اوج چند دهه فقدان سیاست مهاجرت بود. ایران اگرچه از 16 شهریور 1308 دارای قانون تابعیت است اما قانون مهاجرت ندارد. مصوبه تشکیل سازمان ملی مهاجرت کشور برای سامان‌دهی سیاست‌گذاری مهاجرت بسیار دیرهنگام در 17/2/1397 تصویب شده و هنوز لایحه آن نیز نوشته نشده است. مصوبه ثبت نام دانش‌آموزان افغانستانی در مدارس متعلق به 30/9/1359 است، اما آن‌قدر درست اجرا نشد تا در 30/9/1389 (سی سال بعد) شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوبه دیگری ارائه کرد.
???? ما به عوض تدوین سیاست مهاجرت عادلانه و واقع‌بینانه، هر از گاه، طرح‌های برخورد با اتباع بیگانه غیرمجاز داشته‌ایم و افغانستانی‌ها را بدون ادغام اجتماعی به حاشیه راندیم. ویدئوهای بدرفتاری با آن‌ها، خدمات چهل‌ساله ما در حق ایشان را مخدوش کرد و حتی در سطح اسناد رسمی هم دقت نکردیم که افغانی واحد پول افغانستان است و افغان‌ها یکی از اقوام این کشور در کنار تاجیک‌ها، هزاره‌ها و ... هستند، و آن‌ها مایل‌اند افغانستانی خوانده شوند نه افغانی یا افغان
???? موقعیت حاشیه‌ای افغانستانی‌ها، بدون ادغام اجتماعی، آن‌ها را به کار غیررسمی کشاند و به ایشان و بازار کار آسیب زد؛ آن‌ها را مستعد آسیب‌های اجتماعی و جرائم ساخت، و در سایه شناخت نادرست از افغانستان، ما از درک اهمیت افغانستان بازماندیم. ما هرگز اهمیت افغانستان در زمینه آب، معادن، کشاورزی، امنیت و سایر مقولات برای منافع و امنیت ملی ایران را درنیافتیم. این‌را هنگام نوشتن مقاله‌ای درباره روابط ایران و افغانستان فهمیدم. آرزو دارم کتابی درباره چرا افغانستان مهم است منتشر شود شاید کج‌فهمی‌های ما درمان‌پذیرتر شود.
???? برخی از آنان که امروز بر عراقچی می‌تازند، موانع تدوین سیاست مهاجرت بوده‌اند یا هرگز گامی برای تدوین آن برنداشته‌اند، و این گونه ما چهل سال میزبان افغانستانی‌ها، این نزدیک‌ترین کشور و فرهنگ به ایرانیان در سراسر زمین، بودیم و عاقبت بهره‌مان از میزبانی، سیاست اجتماعی و خارجی تنش‌آمیز با ایشان است. اگر سیاست مهاجرت عاقلانه‌ای ‌داشتیم، میلیون‌ها افغانستانی امروز در سراسر جهان خود را همراه ما می‌دانستند و در سرزمین‌شان طرفدار سیاست‌های سازگار با منافع ایران بودند و قدرت نرم ما در افغانستان محسوب می‌شدند.
???? مصلح‌آبادی‌ها سیاست مهاجرت تلویحی بهتری داشتند و آم کاظم حتماً خاطرات خوبی از مصلح‌آباد دارد، کاری که ما به عنوان کشور از پس آن برنیامدیم. دیر شده است اما به فکر تدوین سیاست مهاجرت باشیم.