جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که به لطف روح بزرگشان مفید فایده افتد. این مطلب که برگرفته از سایت ویکی شیعه است به زندگی آیت الله العظمی سید عبدالکریم موسوی اردبیلی از مراجع تقلید شیعه در قرن حاضر اختصاص دارد.

آیت الله سید عبدالکریم موسوی اردبیلی (۱۳۰۴ –۱۳۹۵ش) از مراجع تقلید شیعه در قم بود. وی از مبارزان علیه حکومت پهلوی و از یاران امام خمینی و بنیانگذار موسساتی مانند مکتب امیرالمؤمنین، مکتب توحید و مدارس مفید بود و بعد از انقلاب، دانشگاه مفید را در قم تأسیس کرد. عضویت در شورای انقلاب، عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسی، نمایندگی دوره اول مجلس خبرگان رهبری، امام جمعه موقت تهران، دادستانی کل کشور، ریاست دیوان عالی کشور، عضویت در شورای عالی قضایی و شورای بازنگری قانون اساسی و مسئولیت اجرای فرمان شش ماده‌ای امام خمینی، از جمله سمت‌ های او بود. کتاب‌ های متعدد فقهی به زبان عربی مانند فقه القضاء، فقه الحدود والتعزیرات، فقه الدیات، فقه القصاص، فقه الشرکة والتأمین، فقه المضاربة و فقه الشهادات از آثار اوست. وی در ۳ آذر ۱۳۹۵ش درگذشت و در حرم حضرت معصومه سلام الله علیها دفن شد.

اطلاعات فردی آیت الله موسوی اردبیلی 

لقب: آیت‌الله • آیت‌الله‌العظمی

تاریخ تولد: ۱۳۰۴ش

زادگاه: اردبیل

تاریخ وفات: ۳ آذر ۱۳۹۵َش

محل دفن: حرم حضرت معصومه(س)

شهر وفات: قم

اطلاعات علمی آیت الله موسوی اردبیلی 

استادان: آیت‌ الله بروجردی • محمد حسین طباطبایی • آیت الله سید محمد محقق داماد • آیت الله سید احمد خوانساری

محل تحصیل: اردبیل • حوزه علمیه قم • حوزه علمیه نجف

فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی

سیاسی: عضو شورای انقلاب • عضو مجلس خبرگان قانون اساسی • نمایندگی دوره اول مجلس خبرگان رهبری • امام جمعه موقت تهران • دادستانی کل کشور • ریاست دیوان عالی کشور • عضو شورای عالی قضایی

وبگاه رسمی: http://www.ardebili.com/fa/Home/Index/

زندگی نامه آیت الله موسوی اردبیلی 

میرکریم موسوی کریمی، معروف به سید عبدالکریم موسوی اردبیلی، در ۱۳ رجب ۱۳۴۴ق، برابر با ۸ بهمن ۱۳۰۴ش در اردبیل متولد شد.[۱] پدرش سید عبدالرحیم و مادرش سیده خدیجه نام داشت. در دو سالگی مادرش را از دست داد. پدرش روحانی و از مخالفان حکومت پهلوی بود. سیاست‌ های حکومت وقت در محدود کردن پوشش لباس روحانیت، او را تحت فشار بیشتر قرار داد. به دنبالِ فضای امنیتی آن دوره، رفت و آمد مردم نیز با خانواده او محدود شده بود. نتیجه این پیش‌آمدها، فقر و تهی‌دستی روزافزون خانواده بود. در سال۱۳۲۰ با خروج رضاخان از ایران وضعیت سید عبدالرحیم کمی بهتر شد.[۲]

آیت الله موسوی اردبیلی از شش سالگی تحصیل را آغاز کرد و در اردبیل، قم (۲ سال)، نجف (۳ سال) و سپس قم (۱۲ سال) به تحصیل و تدریس مشغول شد. او از سال ۱۳۳۹ش ساکن اردبیل شد و در سال ۱۳۴۷ش به تهران رفت. عمده فعالیت او تدریس، امامت جماعت و اداره مسجد و کانون توحید بود. وی در این سال‌ها با حکومت پهلوی مبارزه می‌کرد.

از سال ۱۳۵۷ش که انقلاب اسلامی در ایران پیروز شد، او از اعضای شورای انقلاب بود. بعدتر به نمایندگی مجلس خبرگان قانون اساسی انتخاب شد و سپس به مدت ده سال فعالیت او در قوه قضاییه جمهوری اسلامی ایران متمرکز بود. او ابتدا دادستان کل کشور بود و بعد از شهادت دکتر بهشتی به عنوان رئیس دیوان عالی کشور جایگزین او شد که بالاترین مقام قضایی در نظام جمهوری اسلامی به حساب می‌ آمد. اردبیلی هم‌چنین به عنوان نماینده دوره اول مجلس خبرگان رهبری انتخاب شد. او در این مدت عضو حزب جمهوری اسلامی و از اعضای عالی‌رتبه آن بود.

در سال ۱۳۶۸ش پس از رحلت امام خمینی از مسئولیت قضایی کنار رفت و ساکن قم شد. او تا پایان عمر در قم مشغول تدریس درس خارج فقه بود. اردبیلی هم‌چنین تا سال ۱۳۷۳ امام جمعه موقت تهران بود. او از سال‌ های آغازین دهه ۱۳۷۰ شمسی و با درگذشت مراجع تقلیدی مثل آیات عظام گلپایگانی و اراکی توضیح المسائل منتشر کرد و خود را در معرض مرجعیت قرار داد.

آیت‌الله اردبیلی در ۳ آذر سال ۱۳۹۵ش مصادف با ۲۳ صفر ۱۴۳۸ق درگذشت.[۳] در پی درگذشت وی در ایران دو روز عزای عمومی اعلام شد و در جمعه ۵ آذر ۱۳۹۵ش در قم تشییع و آیت‌الله شبیری زنجانی بر پیکر او نماز خواند و در حرم حضرت معصومه سلام الله علیها دفن شد.[۴]

زیست‌نامه علمی

آیت‌ الله موسوی اردبیلی تحصیلاتش را از شش سالگی با ورود به مکتب‌خانه آغاز کرد و قرآن کریم، گلستان، تنبیه الغافلین، نِصابُ الصِبیان، گلزار بهار، ابواب الجنان، مَجالِس المُتَقین، تاریخ معجم، دُرّه نادری، تاریخ وَصّاف، حساب فارسی و برخی کتاب‌ های دیگر را نزد معلمان خود آموخت. او در سال ۱۳۱۸ش فراگیری دروس عربی را آغاز کرد و در سال ۱۳۱۹ش به قصد ادامه تحصیل در دروس حوزوی، وارد مدرسه علمیه ملاابراهیم در اردبیل شد و دروس جامع المقدمات، سیوطی، جامی، مُطَوَّل، حاشیه ملاعبدالله، شمسیه، مَعالِم و شرایع را تا سال ۱۳۲۲ش درهمان مدرسه به اتمام رساند و تدریس دروس مقدماتی علوم حوزوی یعنی صرف، نحو و منطق را آغاز کرد.[۵]

تحصیل در قم و نجف

آیت الله سید عبدالکریم موسوی اردبیلی در ۱۳۲۲ش به قم رفت و بخشی از کتاب مکاسب مُحَرَّمه، کفایه الاصول بیع مکاسب و جلد دوم کفایه و شرح هدایه میبدی رسائل، منظومه، اسفار را خواند. وی همزمان به تدریس معالم، لُمعه دمشقیه و قوانین مشغول بود.[۶]

ایشان در ۱۶ آبان ۱۳۲۴ش برای ادامه تحصیل به نجف رفت و حدود دو سال ساکن این شهر بود و تحصیل اصول فقه، فقه و فلسفه را با اساتید معروف آن زمان مثل آیات خوئی، حکیم، عبدالهادی شیرازی، میلانی، و صدرای بادکوبی ادامه داد. در سال ۱۳۲۷ش به دلیل بیماری پدرش به ایران بازگشت.[۷] در ایران و در حوزه علمیه قم ضمن ادامه تحصیل و شرکت در درس‌ های آیات سید حسین بروجردی، سید محمد داماد، علامه طباطبائی و دروس فقه خصوصی سید محمدرضا گلپایگانی و مرتضی حائری یزدی و سید احمد خوانساری خود نیز به تدریس رسائل، مکاسب، کفایه، منظومه مشغول شد. او بعدها به صورت خصوصی در مرحله خارج فقه و اصول نیز تدریس کرد.[۸]

ایشان یک بار دیگر در سال ۱۳۶۸ش و پس از کناره‌گیری از قوه قضاییه به قم بازگشت تا در روزهای پایانی عمر خود، مشغول تدریس درس خارج فقه و تألیف چندین کتاب فقهی شود.

اساتید

آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی

آیت الله سید احمد خوانساری

آیت الله مرتضی حائری یزدی

آیت الله سید محمدباقر سلطانی طباطبائی

میرزا مهدی مازندرانی

علامه طباطبائی

آیت الله سید ابوالقاسم خویی

آیت الله سید محسن طباطبائی حکیم

آیت الله سید عبدالهادی شیرازی

آیت الله سید محمدهادی میلانی

آیت الله محمد کاظم شیرازی

آیت الله محمدکاظم آل یاسین

آیت الله صدرای بادکوبی

آیت‌الله بروجردی

آیت الله سید محمد محقق داماد[۹]

تألیفات

فقه القضاء (دوجلد)

فقه الحدود والتعزیرات (چهار جلد)

فقه الدیات

فقه القصاص

فقه الشرکة والتأمین

فقه المضاربة

فقه الشهادات

حاشیه بر خیارات مکاسب (مخطوط)

یک دوره کامل اصول فقه (مخطوط)

تقریرات دروس آیات عظام حکیم و خوئی» در فقه و اصول (مخطوط)

الرسائل الفقهیة (مشتمل بر بحث‌های: ربا، تلقیح مصنوعی، ذبیحه اهل کتاب،...)، مخطوط

مقالاتی در تفسیر قرآن

اخلاق (تدریس در دانشگاه مفید)، مخطوط

چهار جلد اقتصاد (مخطوط)

یک دوره اقتصاد اسلامی بر اساس کتاب و سنت (مخطوط)

جمال ابهی (در رد بهائیت)

رساله عملیه

مناسک حج

نهج الرشاد

مناسک الحجّ - عربی

استفتاآت[۱۰]

سایر فعالیت‌ های علمی

آیت الله سید عبدالکریم موسوی اردبیلی در مدت اقامت در قم در کنار تدریس فقه و اصول، هر هفته دو روز جلسه تفسیر قرآن داشت که تا روزهای آخر این جلسات ادامه داشت. وی در انتشار مجله مکتب اسلام مشارکت داشت. مقالات «دین از نظر قرآن»، «قرآن یا آفتابی که غروب ندارد» و «طوفان نوح» از نوشته‌ های او در این مجله است. وی در این دوره برای تبلیغ به شهرهای ارومیه، مشهد، بندر انزلی، بندر گز، همدان، اردبیل، بابل، بهشهر سفر کرد.[۱۱]

فعالیت‌های فرهنگی-سیاسی آیت الله موسوی اردبیلی

پیش از انقلاب

آیت الله موسوی اردبیلی از تاریخ ۱۳۳۹ش در اردبیل ساکن شد و در سال ۱۳۴۷ش به تهران مهاجرت کرد و امامت جماعت مسجد امیرالمؤمنین(ع) را بر عهده گرفت. وی پس از اقامت در تهران، تدریس درس خارج فقه (کتاب خمس) و جلد اول اسفار را آغاز کرد و با همفکری آیت‌الله بهشتی، شهید مطهری، محمد مفتح تحقیق حلقه فکری حول علوم قرآن را شکل دادند. ایشان بعدها مسجد و کانون توحید را در خیابان پرچم احداث کرد که سخنرانان کلاس‌هایی برای جوانان برگزار می‌ کردند. وی همچنین مدارس راهنمایی و دبیرستان مفید[۱۲] را در تهران احداث کرد. همه این مراکز تحت پوشش مؤسسه‌ای به نام مؤسسه خیریه مکتب امیرالمؤمنین(ع) قرار داشت.

فعالیت‌ های سیاسی بعد از انقلاب

آیت‌الله موسوی اردبیلی در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی از فعالان و مبارزان علیه رژیم شاه بود. وی در روزهای قبل از انقلاب به پاریس و به دیدن امام خمینی رفت و امام نیز وی را عضو شورای انقلاب کرد. او از جمله هشت روحانی این شورا بود. موسوی اردبیلی یکی از نمایندگان مردم تهران در مجلس خبرگان قانون اساسی بود. وی همچنین از جمله روحانیونی بود که موافق کار تشکیلاتی در حوزه سیاسی بود و به همراه با آیت‌الله خامنه‌ای، شهید بهشتی، هاشمی رفسنجانی و محمدجواد باهنر عضو هیأت پنج‌نفره موسسان حزب جمهوری اسلامی شد. فعالیت‌ های حزبی او البته پس از ورود به دستگاه قضا متوقف شد.[۱۳]

از اسفند ۱۳۵۸ش دادستان کل کشور و از تیر ۱۳۶۰ش تا پایان حیات امام خمینی رئیس دیوان عالی کشور بوده، علاوه بر این یکی از پنج عضو اولیه شورای انقلاب اسلامی، نماینده مردم تهران در شورای بررسی نهایی قانون اساسی، نماینده مردم تهران در دوره نخستین مجلس خبرگان، عضو منصوب رهبری در شورای بازنگری قانون اساسی و امام جمعه موقت تهران تا اوایل زمستان ۱۳۷۲ش بوده است.[۱۴]

تدریس فقه و اصول و تأسیس دانشگاه

آیت الله موسوی اردبیلی سه ماه پس از رحلت امام خمینی (۱۳۶۸ش) به قم بازگشت و تدریس درس خارج فقه و اصول را آغاز کرد که در این مدت یک دوره خارج اصول و نیز یک دوره فقه جزائی اسلام شامل قضا، حدود، قصاص، دیات و شهادات را تدریس کرد که تا کنون کتاب‌های فقه القضاء، فقه الحدود و التعزیرات، فقه الدیات و فقه القصاص، فقه الشهادات حاصل این تدریس است. همچنین در این مدت در ایام تعطیل حوزه علمیه قم، اقدام به تدریس باب شرکت و مباحث اجتهاد و تقلید و بیمه کرد که از آن میان کتاب فقه الشرکة و کتاب التأمین در یک جلد به چاپ رسیده است. آیت‌الله موسوی اردبیلی پس از پایان بردن مباحث مهم کیفری، تدریس مباحث حقوقی و مدنی اسلام را در دستور کار خویش قرار داد که به جهت اهمیت مضاربه و ابتلای شدید جامعه، آن را در اولویت قرار داد و تدریس آن را به پایان رساند. وی در سال ۱۳۸۰ با انتشار رساله عملیه اعلام مرجعیت کرد.[۱۵]

آیت‌ الله موسوی اردبیلی در کنار تدریس، دانشگاه (دارالعلم) مفید را تأسیس کرد[۱۶][۱۷] و مدیریت آن را بر عهده گرفت؛ اما به کلی از سیاست فاصله نگرفت.

ایشان در ۱۰ خرداد ۱۳۹۱ش در پایان درس خارج فقه خود صریحاً از ملت ایران عذرخواهی کرد. او گفت: «اگر بنده کاری کرده‌ ام که نباید می‌ کردم یا ترک فعلی کرده‌ ام که باید انجام می‌ دادم، از همه عذر می‌ خواهم، از همه حلالیت می‌ طلبم. من از طرف خودم حرف می‌ زنم، به دیگران کاری ندارم. من از کارهای کرده و نکرده خودم نگرانم. اگر همه ما درست عمل کرده بودیم وضع این نبود. ولی گمان می‌ کنم همه ما، همه مسئولان، از سابق تاکنون، باید از مردم عذرخواهی کنیم. ضرورت این کار البته برای مسئولانی که در لباس روحانیت‌اند بیشتر است».[۱۸][۱۹]

پانویس

۱. پایگاه اطلاع رسانی حسینیه آیت الله موسوی اردبیلی

۲. سایت اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌ الله موسوی اردبیلی، تاریخ بازدید ۹۵/۹/۳

۳. سایت روزنامه ایران. تاریخ بازدید ۸ آذر ۱۳۹۵

۴. سایت فرارو. تاریخ بازدید ۸ آذر ۹۵

۵. سایت اطلاع‌ رسانی دفتر آیت‌ الله موسوی اردبیلی، تاریخ بازدید ۹۵/۹/۳

۶. سایت اطلاع‌ رسانی دفتر آیت‌ الله موسوی اردبیلی، تاریخ بازدید ۹۵/۹/۳

۷. سایت اطلاع‌ رسانی دفتر آیت‌ الله موسوی اردبیلی، تاریخ بازدید ۹۵/۹/۳

۸. سایت اطلاع‌ رسانی دفتر آیت‌ الله موسوی اردبیلی، تاریخ بازدید ۹۵/۹/۳

۹. سایت اطلاع‌ رسانی دفتر آیت‌ الله موسوی اردبیلی، تاریخ بازدید ۹۵/۹/۳

۱۰. آیت‌ الله‌ العظمی اردبیلی در یک نگاه، هفته نامه حریم امام، شماره ۲۴۴، ۵ آذر ۱۳۹۵.

۱۱. سایت اطلاع‌ رسانی دفتر آیت‌ الله موسوی اردبیلی، تاریخ بازدید ۹۵/۹/۳

۱۲. مجتمع آموزشی مفید

۱۳. آیت‌ الله‌ العظمی اردبیلی در یک نگاه، هفته نامه حریم امام، شماره ۲۴۴، ۵ آذر ۱۳۹۵.

۱۴. آیت‌ الله‌ العظمی اردبیلی در یک نگاه، هفته نامه حریم امام، شماره ۲۴۴، ۵ آذر ۱۳۹۵.

۱۵. سایت اطلاع‌ رسانی دفتر آیت‌ الله موسوی اردبیلی، تاریخ بازدید ۹۵/۹/۵

۱۶. گفتگوی هفته نامه حریم امام با آیت‌ الله اردبیلی، انتشار در شماره ۲۴۴، ۵ آذر ۱۳۹۵.

۱۷. وبسایت دانشگاه مفید قم

۱۸. آیت‌ الله‌ العظمی اردبیلی در یک نگاه، هفته نامه حریم امام، شماره ۲۴۴، ۵ آذر ۱۳۹۵.

۱۹. «سخنان مهم آیت‌ الله موسوی اردبیلی؛ عذرخواهی دومین رئیس قوه قضائیه از مردم»، در سایت عصر ایران.

منابع

زندگی‌نامه آیت‌ الله اردبیلی، سایت اطلاع‌ رسانی دفتر آیت‌ الله موسوی اردبیلی، تاریخ بازدید ۹۵/۹/۳

تاریخچه مدارس مفید، سایت مجتمع آموزشی مفید، بازدید ۹۵/۹/۶.

تاریخچه تاسیس دانشگاه مفید، سایت دانشگاه مفید، تاریخ بازدید ۹۵/۹/۶.

آیت‌ الله العظمی اردبیلی در یک نگاه، هفته نامه حریم امام، شماره ۲۴۴، ۵ آذر ۱۳۹۵.

سخنان مهم آیت‌ الله موسوی اردبیلی، عذرخواهی دومین رئیس قوه قضائیه از مردم، سایت عصر ایران، تاریخ بازدید ۹۵/۹/۶.