جماران: آیت الله العظمی جوادی آملی اخیرا از وضعیت علمی حوزه های علمیه انتقاداتی داشته است.  

آیت الله العظمی جوادی آملی با بیان اینکه اما امروز از ۵۰ هزار طلبه، سه نفر تولیدکننده علم نداریم ، گفته است: میوه ایران باید آخوند خراسانی‌ها باشد، آقای نائینی باشد، آسید ابوالحسن باشد، امام باشد، آقای خوئی باشد، اینها باشد، چرا ما جزء این افراد نباشیم؟ الآن تمام تلاش و کوشش ما این است که مثلاً در فرمایشات مرحوم آخوند، یا در مبنای مرحوم آقای نائینی یا مبنای مرحوم آقا ضیاء متخصص شویم! چرا فکر نکنیم مثل اینها حرف تازه بیاوریم؟ مگر حرف تازه کم است؟ مگر حرف علمی محدود است؟ قطعا این چنین نیست.

برخی اساتید حوزه علمیه معتقدند وضعیت کنونی به خاطر آن است که دستگاه اداره کشور برای بعضی مناصب سیاسی و مدیریتی سراغ حوزویان می رود و این موضوع باعث می شود دست حوزه از نیروهای درجه یک علمی خالی شود؛ موضوعی که آیت الله العظمی جوادی آملی برای آن از تعبیر «نهال فروشی» استفاده می کند.

در همین زمینه حجت الاسلام و المسلمین مرتضی جوادی آملی به خبرنگار جماران می گوید: انتظاری که آیت الله جوادی آملی مطرح کردند این است که به واسطه انقلاب اسلامی که برای جامعه توانمندی هایی فراهم شده حوزه به عنوان قافله و کاروان علم بتواند محصولات ارزشمندتری را به نظام اسلامی تقدیم کند. با انقلاب اسلامی رابطه‌ای با مجامع علمی باز شده است و این ارتباط می تواند در غنا و قوت حوزه بیفزاید و باعث تقویب ارکان حوزه شود.

حوزه ی وامدار حکومت، آماده تولید علم نیست

حجت الاسلام و المسلمین مرتضی جوادی آملی در ارتباط با اینکه چرا حوزه مانند سابق تولیدکننده علم نیست، می گوید: یکی از مهمترین دلایلی که همه بزرگان بر آن اذعان دارند مساله استقلال و آزادی حوزه است. تا زمانی که حوزه به استقلال ذاتی خود نرسد و آزادی لازم برای اندیشه های صحیح و ناب درون حوزه را نداشته باشد تولید علم در آن اتفاق نخواهد افتاد. حوزه ای که خود را وامدار حکومت بداند و مسئولیت خود را توجیه گری برای دولت و حکومت بداند آماده تولید علم نخواهد بود. حوزه ای که مسئولیت ها و مسئولین آن بیشتر در مسیر توجیه قدرت و حکومت باشد ذاتا نمی تواند به کارهای بزرگ بپردازد. در طول سال مسائلی در حوزه علمیه و مدرسه فیضیه قلب حوزه علمیه اتفاق می افتد که بیشتر برای توجیه حکومت است. این اتفاقات فضای حوزه را تحت الشعاع خود قرار می دهد و اجازه حرکت های علمی عمیق و استوار را به حوزه و حوزویان نمی دهد.

افراد با بنیان های مستحکم ایمانی و علمی کمترند

وی ادامه داد: جهت گیری لازم دیگر برای تولید آثار ارزشمند و فاخر، تشکیل یک جامعه علمی است. مراد از یک جامعه علمی جامعه ای است که در همه ارکان و بخش های آن از اساتید و طلبه‌ها گرفته تا همه کسانی که در حوزه تنفس می کنند، وحدت و انسجام حاکم باشد. اگر در یک جامعه علمی وحدت، همدلی، رفاقت و صمیمیت شکل نگیرد روح و جانی برای کارهای استوار نخواهد بود. البته باید اعتراف کنیم برای اتفاقات بزرگی مثل تولید آثار مرحوم علامه طباطبایی و علامه امینی ما هم به بنیان های علمی و هم به بنیان های ایمانی نیاز داریم. این دو عالم برجسته ضمن آنکه معرفت و آگاهی قابل توجهی داشتند به قرآن و نقش آفرینی آن باور داشتند.

استاد حوزه علمیه قم می گوید: ما الان خیلی چنین باورها و معرفت هایی را در حوزه نمی بینیم. افرادی که بنیه های معرفتی قوی داشته باشند و همچنین برآمده از بنیان های مستحکم ایمانی باشند کمترند. جامعه ای که به خاطر مسائل اجتماعی و سیاسی از  حرکت هایی متاثر است که از بیرون به آن تحمیل می شود نمی تواند جامعه ای علمی و مبتنی بر علم و ایمان باشد.

نهال فروشی دست حوزه را خالی می کند

رئیس بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسراء  ادامه می دهد: فرمایش دیگر آیت الله جوادی آملی که برای آن از تعبیر نهال فروشی استفاده می کنند این است که در حوزه های علمیه افرد فراوانی می آیند اما آنها که زبده اند و می توانند برای آینده حوزه مفید باشند افراد زیادی نیستند. جذب و گزینشی که در دفاتر متعدد برای شناسایی نیروها و گماردن طلبه ها به کارهای مدیریتی و سیاسی و ... وجود دارد روح و روان حوزه را برای یک فعالیت علمی می بندد. در یک کلاس بیست نفره، چهار یا پنج نفر قوت علمی خوب دارند و این 5 نفر هستند که 20 نفر را حفظ می کنند. زمام یک مجموعه علمی به همین پنج نفر است اما اگر ما آنها را برای کارهای مدیریتی و سیاسی بگیریم مجموعه دیگر نمی تواند روی پای خود بایستند.

استاد حوزه علمیه قم می گوید: آیت الله جوادی آملی در بیان دیگری می فرمایند مراجع عظام و زعمای حوزه باغبانان حوزه هستند. هر باغبان وقتی محصولش را درو می کند بخشی را برای آذوقه سال خود می گیرد، بخشی از آن را برای آذوقه سال آینده نگه می دارد و مابقی را برای فروش کنار می گذارد. مراجع باید اولین انتخاب را از بهترین شاگردان خود داشته باشند و در بخش های مختلف علوم از بهترین های محصول خود انتخاب کنند. دستگاههای کشور نیروها را برای خود می خواهند و طلاب هم به خاطر مشکلات مالی مناصب را می پذیرند و از حوزه می روند. طبیعی است که جذباین نیروها، حوزه خالی می شود.

حوزه امروز باید با حوزه 40 سال پیش متفاوت باشد

او ادامه می دهد: نکته قابل تامل این است که نظام حوزوی تا چه حد توانسته خود را کارآمد کند و از تکنیک ها و فضاهای آموزشی که در فضاهای مدرن پیش آمده چقدر توانسته بهره مند شود. این از جمله مواردی است که برای حوزه نمی توان کارنامه خیلی موفقی ارائه داد. امروزه با توجه به علمی و تخصصی شدن نظام های آموزشی و پژوهشی نمی توان هرکسی را مسئول قرار داد. حوزه امروز باید با حوزه 40 سال گذشته کاملا متفاوت باشد و بتواند با زبان روز و امکاناتی که در نظام آموزشی هست سخن بگوید.

ارتباط حوزه با مجامع بین المللی قوی نیست

استاد حوزه علمیه قم از دیگر مسائل کاهش تولیدات حوزه علمیه را نبود ارتباط با نظام بین الملل می داند و می گوید: درست است که امروز از کشورهای متعددی به حوزه می آیند اما آنها در نظام های متفاوت از حوزه علمیه ما رشد کرده اند. متاسفانه در حوزه ارتباط با مجامع علمی مانند الازهر مصر یا جامعه ام‌القری وجود ندارد. بیگانگی از این فضاهای علمی باعث ضعف و ناتوانی و ناشناخته ماندن مکتب اصیل تشیع و حوزه علمیه است. اتفاقی که آیت الله بروجردی در باب معرفی شیعه و ارتباط با جامعه الازهر باز کردند افق بسیار روشنی بود که تشیع را چندین پله بالا برد و آن را به جهان اسلام نمایاند. اما متاسفانه ما در طول این 40 سال نتوانستیم از فرصت ها استفاده کنیم و ارتباط خود را با مجامع علمی شناخته شده ای گسترش دهیم.

تصدیق نظام نه شایسته حوزه است و نه شایسته نظام

وی در پایان تاکید می کند: هرچه حوزه مستقل تر باشد نظام قوی تر است. در منابع وحیانی ما آمده است که «برادر تو کسی است که با تو صادق باشد نه آنکه تو را تصدیق کند.»  اگر حوزه بخواهد یک نظام را تصدیق کند قطعا نه نظام موفق است و نه حوزه. تصدیق بدون مبنا و پایه اساسی موقتی است. این رفتار نه شایسته نظام اسلامی است و نه شایسته حوزه. اگر حوزه خود را از جایگاه صداقت ببیند و نظام هم انتظار تصدیق بی پایه نداشته باشد هر دو از همدیگر منتفع می شوند.

فقط آیت الله جوادی آملی نیست که از وضع طلاب گلایه دارد

آیت الله محسن غرویان، استاد حوزه علمیه قم نیز در گفت و گو با خبرنگار جماران، می گوید: آنچه آیت الله جوادی آملی مطرح کرده انتقاد بسیاری از علما و مراجع تقلید است.

وی معتقد است: ارزش و اعتباری که در گذشته به علم، دانش و تحقیق و پژوهش داده می شد الان در حوزه داده نمی شود. در ارزش گذاری ها، مقام ها و امتیازاتی که به افراد داده می شود مساله علم و دانش و تحقیق و پژوهش خیلی در نظر گرفته نمی شود. این باعث می شود که انگیزه درس خواندن و تحقیق و پژوهش در طلبه ها ضعیف شود. طلبه ها و فضلا می گویند این همه درس خواندیم یا کتاب نوشتیم اما برای ما ارزشی قائل نیستند. در مقابل در جامعه به طلبه هایی که کم سواد یا بی سوادند پست داده می شود. بنابراین چرا درس بخوانیم؟ این یک درد عمومی جامعه است که خود را در حوزه نیز نشان می دهد.

این استاد حوزه علمیه قم معتقد است: در حوزه علمیه، سیاست بر مسائل علمی غلبه کرده است. در مسائل فکری، علمی و اخلاقی می بینیم غلبه با همین جناح بازی هاست. البته فقط آیت الله جوادی آملی نیستند که از این موضوع گلایه دارند. آیت الله سبحانی زمانی که من خدمت ایشان بودم گلایه داشتند که انگیزه طلبه ها در علم ضعیف شده است. الان یک سری حضور و غیاب های صوری وجود دارد. طلبه ها در ابتدای سال بیشتر در کلاس ها شرکت می کنند . اما رفته رفته تعدادشان کم می شود و فقط می خواهند برای حضورشان از استاد امضا بگیرند. آنها متاسفانه سراغ کارهای درآمدزا می روند.

روایت از اختلاف طبقاتی بین طلاب

غرویان ادامه می دهد: تعداد طلبه هایی که راننده آژانس شده اند بسیار زیاد شده است. به هرحال زن و بچه شان از آنها توقع دارند. این گونه انگیزه های مادی غلبه پیدا کرده و طلبه های فاضل، درس خوان، محقق و پژوهشگر کم شده اند.  طلبه ها هم خود را با هم ردیف های خود و حتی کسانی که از آنها پایین تر هستند اما وارد مشاغل دولتی می شوند مقایسه می کنند و می گویند دیگران حقوقهای بالا می گیرند اما ما با شهریه های یک میلیون تومانی چگونه زندگی کنیم؟ اختلاف طبقاتی بین طلاب و روحانیت زیاد شده است. خانواده طلبه ها می گویند ما چه گناهی کرده ایم که با یک عالم دینی و با این مشقت و سختی زندگی می کنیم؟ این مسائل در طلبه ها تاثیر می گذارد. طلبه با خود می گوید من هم می روم سراغ کاری که بتوانم زندگی ام را تامین کنم. روحانیت بعد از انقلاب وارد پست های مملکتی شد. آنهایی که وارد شدند حقوقهای بیشتری می گیرند. اما با شهریه طلبه هایی که می خواهند در حوزه کار علمی کنند خیلی فاصله دارد. انگیزه را کم می کند.

غرویان در پایان می گوید: ساختارهای حوزه به سمت ساختارهای دانشگاهی می رود؛ مدرک گرایی در حال تقویت شدن است. طلبه ها بیشتر به این فکر هستند که پایان نامه ای بنویسند نمره اش را بگیرند و زود وارد بازار کار شوند. کسانی که واقعا عاشق علم باشند در حوزه می‌مانند وگرنه برای ماندن و تحقیق علمی چندان انگیزه ای وجود ندارد. باید ساختار حوزه طبیعتا باید به گونه ای باشد که انگیزه را برای تحقیق و پژوهش را حفظ کند این ساختارها هستند که می توانند انگیزه ها را تغییر دهند.

ممدوحی: حوزه ها رو به افول رفته اند

آیت الله حسن ممدوحی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم هم به خبرنگار جماران می‌گوید: ما در دنیا جای بی عیب نداریم. اگر بخواهیم دنبال عیب بگردیم عیب زیاد پیدا می کنیم. بله! حوزه در گذشته قوی‌تر بود؛ اما این حرفها یک سری مسائل درون حوزه ای است و نباید آنها را رسانه ای کرد. الان یک سری رشته های تخصصی دانشگاه ها ده ها ایراد دارند. اما باید این ایرادات را در رسانه ها بیاوریم؟ اینها به درد مردم می خورند؟ اما حرف آیت الله جوادی آملی درست است. حوزه ها رو به افول رفته اند. وقتی انقلاب شد بسیاری از مدرسین حوزه جذب انقلاب شدند و خیلی از آنها هم شهید شدند.  لذا حوزه تقریبا خالی شد و تسلسل دانش حوزه‌ای قطع شد. خود مجلس موسسان صد نفر مجتهد درجه یک داشت که برای نوشتن قانون اساسی رفته بودند. دانشگاه هم وسیله ای برای جذب طلاب شده است. طلبه ها وقتی به جایی می رسند و مدرک می گیرند، می روند.

کدام دانشگاه می تواند شهید مطهری و شهید بهشتی پرورش دهد؟

این عضو جامعه مدرسین حوزه نیز مسائل معیشتی را یکی از دلایل افت تولیدات علمی حوزه ها می‌داند و می گوید: در دوران سابق مرحوم آیت الله بروجردی به یک طلبه ماهی 15 تومان می داد که یکی از آنها من بودم. اگر 15 تومان دیگر به دست می‌آوردیم خرج یک ماه تامین می شد؛ اما الان اینگونه نیست. طلبه ها با یک بار رفتن به قصابی باید نصف شهریه شان را خرج کنند.

ممدوحی در ارتباط با ساختار حوزه های علمیه می گوید: حوزه های ما سنتی هستند، اما بعضی مدرنیته را هم در آن قاطی کردند که به درد حوزه نمی‌خورد. حوزه افرادی مثل آیت الله جوادی آملی، شهید بهشتی و شهید مطهری پرورش داده است. کدام دانشگاه میتواند چنین کسانی پرورش بدهد؟ الان هم قابلیت تولید چنین افرادی وجود دارد اما به شرط اینکه وسایل آن فراهم شود. این وسایل این است که به زندگی طلاب رسیدگی شود. وسایل رشد طلاب به گونه ای فراهم شود که آنها میل نداشته باشند از حوزه خارج شوند.  همچنین علمای حوزه به عنوان مربی تمام عیار به گونه ای رفتار کنند که رفتارشان برای طلبه ها درس باشد.