سید حسین موسویان ، سفیر سابق ایران در آلمان و مذاکره کننده ارشاد هسته ای در دوران اصلاحات که این روزها پژوهشگر دانشگاه پرینستون نیز است، خاطرات جالبی از سال های همکاری با آیت الله هاشمی رفسنجانی دارد.

او در این یادداشت که برای سرویس سیاسی «انتخاب» ارسال کرده، خاطرات جالبی از تیزهوشی مرحوم ایت الله هاشمی به زبان آورده که برای نخستین بار است، مطرح می شود.

موسویان در این یادداشت نوشته است: ایام سالگرد آیت الله هاشمی است. دراين يكسال بسياری در مورد شخصيت و خدمات اين مردبزرگ نوشتند وگفتند اما هنوزتا ادای حق مطلب ، فاصله زياد است. همه متفقند كه او در زمره چند شخصيت اول تاريخ ٣٨ ساله انقلاب اسلامی و جمهوري اسلامی است. اما نكته مهمتر جايگاه ايشان در تاريخ روحانيت شيعه است.

روحانيت تشيع در طول تاريخ خودفقهاء، عرفا، فيلسوفان ، مجتهدين و مراجع عظيم الشأن بسياری بخود ديده است اما چهره هايی كه بتوان انها را در زمره سياستمداران بزرگ تاريخ سياست، كشورداری و ديپلماسي جهاني ثبت كرد، بسيار كم دارد زيرا كه حوزه های علميه شيعه درطول تاريخ خود عمدتا مركز فراگيری علوم دينی بوده و نه علوم سياسی ، كشورداری و ديپلماسی.

مرحوم ايت الله هاشمي رفسنجاني جزء نادر شخصيتهای تاريخ روحانيت تشيع است كه براساس استانداردهای جهانی ، بدون اينكه درس سياست و كشورداری خوانده باشد،ازنوابغ سياسی جهانی تلقي ميشود.

مرحوم گنشر كه برجسته ترين وزير خارجه المان بعد از جنگ جهانی دوم است، بعد از يك ملاقات ٩٠ دقيقه اي با مرحوم ايت الله هاشمی درسال ٧٠-١٣٦٩به من گفت كه در طول ١٦ سال مديريت دستگاه ديپلماسي المان با برجسته ترين روساي جمهور عالم ملاقات كرده ام اما رييس جمهوری به تيزهوشي اقاي هاشمی نديده ام.

در ايامی كه مدير كل اروپاي وزارت خارجه بودم،در أواخر دهه ٦٠ ، بهمراه يكي از وزراي صنعتی به ديدار اقاي هاشمی رفتيم. كميسيون مشترك اقتصادی ايران و اطريش در وين را در پيش داشتيم. وزير مذكور كه رييس كميسيون مشترك بود، يك گزارشی از كليه پروژهای صنعتی جديد،در دست اجراء و يا نيمه تمام كشور بصورت جدول و در قالب يك كتابچه ای تقديم كرد كه شامل صدها پروژه كوچك و بزرگ در اقصی نقاط كشور بود و قرار بود به طرف اطريشی ارائه شود تا انتخاب كنند. اقای هاشمی كتابچه ای كه شايد حدود يكصد صفحه جدول اماري از پروژه ها بود را ظرف چند دقيقه تورق كرد و به وزير فرمود اين گزارش شما اشتباهات زيادی دارد و سپس نمونه هايی از اشتباهات درمورد درصد پيشرفت و ميزان ارزبری چند پروژه را نشان وزيرداد. وزير گيج و مبهوت وشرمنده ازاتاق رييس جمهور بيرون امد و از دفتر رييس جمهور به معاونينش زنگ زد و تك تك ايرادات اقای هاشمی را سئوال كرد. معاونين مربوطه حضور ذهن نداشتند. وزير گفت من اينجا مي نشينم تا بررسی كنيد و جواب دهيد. مدتي طول كشيد تا جواب دادند و نهايتا تمام ايرادات اقاي هاشمی را بدون استثناء تاييد كردند. وزير بافرياد پشت تلفن به معاونينش گفت كه شش ماه است همه با هم جدول اماري پروژهاي كشور را در اورده ايم و درشوراي معاونين بررسي كرده ايم اما اقای هاشمی با يك تورق چند دقيقه ای فهميد كه ما گند زده ايم! اقای وزير كه بقدری عصبانی بود و ناي بلند شدن نداشت، رو به من كرد وگفت : اين شيخ از عجائب خلقت است. حضور ذهن و تسلطش بر امور صنعتي و اقتصادي و وضعيت پروژها از من و همه وزرای صنعتی و اقتصاديش بيشتر است بطوريكه هروقت نزد او امديم، شرمنده از اتاقش خارج شديم.

در ايام سفارتم در المان، روزی صبح سحر از دفتر صدراعظم المان تماس گرفتند و احضارم كردند. گيج و نگران رفتم. وزير صدراعظم هنگام ورود با من دست نداد! در حالي كه روي صندلی نشستم، او راه ميرفت و سيگار ميكشيد! بعد از چند دقيقه گفت شما ديشب خواب كرديد و من تمام شب را بخاطر شما در اين اتاق بيدارماندم. ديشب نيروهای ناتو كشتی ايران كلاهدوز را در بندرانتورپ بلژيك توقيف و محموله خمپاره يا موشك به مقصد المان را كشف و ضبط كرده اند. انگاه با لحني تند از من پرسيد چرا دست از اين كارها برنميداريد؟

من كه واقعا روحم از اين ماجرا خبر نداشت ، جزئيات واقعه را از پرسيدم. در نهايت هم او به من گفت كه امريكاييها اين موضوع راكشف وضبط كرده اند، كار از دست المان خارج است ،اين كار به معني تهديد خاك ناتوست و ممكن است كشورهاي عضو ناتو جملگي سطح روابط ديپلماتيك را با ايران كاهش دهند. اخر جلسه هم به من گفت: ضمنا شما هم از اين به بعد ميتوانيد در المان باهمسرتان دراقامتگاه تان واليبال بازی كنيد چون احدی از مقامات اين كشور با شما ملاقات نخواهد كرد تا تكليف اين موضوع روشن شود. در حقيقت با زبان محترمانه گفت كه ماموريت تان خاتمه يافته است!

عازم تهران شدم. به ديدار اقاي هاشمي رفتم. قبل از اينكه حرفی بزنم فرمود: ميدانم براي چه امده ايد. من سفر استان فارس بودم. خدمت مقام معظم رهبری رسيدم. فرمودند گزارش سفر استان فارس بماند براي بعد. هرچه سريعتر و قبل از هر كاری، موضوع خمپاره را بيگيری و روشن كنيد. دیروز هم درجلسه شورایعالی امنیت ملی بحث کردیم و هیچکس چیزی نمیدانست. بنابراين برای رهبری ، شورایعالی امنیت ملی و من اين مهمترين دستور كار است تا مشخص شود عوامل اين خيانت به منافع وامنيت ملي كشور از خارج هستند يا از داخل چون ما ترديد نداريم اين اقدام توطئه ای عليه امنيت ملی ايران است. خدمتشان عرض كردم كه من ديگر به المان برنميگردم چون در عمرم اينقدر تحقير نشده بودم كه يك مقام خارجی به من بگويد برو باهمسرت در منزل واليبال بازي كن!

اقاي هاشمي فرمود تكليف شرعی شماست كه هر چه زودتر برگرديد وقبل از اينكه اين باد به طوفانی درروابط خارجی ما تبديل شود، انرا مهار كنيد. اين موضوعی است كه امريكاييها و صهيونيستها ميتوانند بر ان سوارشده ،كل روابط ما با جهان غرب را معلق و حتي با اقدامات ايذايی بين المللي، روند بازسازي كشور بعد از جنگ را معلق كنند.اميدمان بعد از خدا به شماست. لذا فورا برگرديد و تلاش كنيد تا بحران پيش رو مديريت شود. توقع مقام معظم رهبری هم همين است و لذا برای اينكار اختيار كامل به شما ميدهم. براي يافتن راه حل مفصل مشورت كرديم ،همراه با اقای دکتر ولايتی و اقاي دکترمحمود واعظی فرمولی را جمعبندي كرديم كه با اجرای ان بحران مهار و مديريت شد.

در اين مقاله قصد تشريح كم و كيف فرمول مذكور را ندارم اما همين مقدار بگويم كه اجرای ان نيازمند يك مجموعه سلسله اقداماتي سريع وشجاعانه در سطح داخلی ، منطقه ای و بين المللی بود كه بدون همت ، پيگيري ، تدبیر، ،ريسك پذيری و مديريت مستقيم اقاي هاشمی هرگزبه نتيجه نمي رسيد. درخلال اين پروسه، از نزديك شاهد بودم كه او از يك تيز هوشی باورنكردنی در تشخيص معادلات بين المللی براي مديريت چنين بحرانهایی در عالم ديپلماسی برخوردار است.

من باور دارم كه او نه تنها از مديران سياسي كم نظير تاريخ معاصر ايران بلكه افتخار تاريخ روحانيت تشيع است. خدايش او را رحمت نموده و به بازمانده گان سياسی كشور هم لياقت ثبت اين افتخار در تاريخ سياست ايران و جهان را عطاء فرمايد.