حجت الاسلام والمسلمین سید محمد علی ایازی: نماز جمعه يكي از احكام عبادي- اجتماعي اسلام است. احكام عبادي دو دسته هستند؛ يك دسته احكامي است كه به‌صورت فردي انجام مي‌شود، هر چند ممكن است نتيجه و آثار اجتماعي هم داشته باشد مثل روزه. روزه گرفتن يك عمل فردي است كه انسان با امساك ورزيدن، خودسازي مي‌كند.

نماز يوميه عبادتي است كه هم مي‌تواند به‌صورت فردي انجام شود و هم به شكل جمعي. اما ركن نماز جمعه برگزار شدن به صورت جماعت است و كسي نمي‌تواند به‌صورت فردي نماز جمعه بخواند. از آنجا كه براي اين عمل دستوراتي گذاشته شده مثل اينكه خطبه خوانده شود، مردم از راه‌هاي دور جمع شوند و مسائل مورد نياز جامعه در خطبه‌ها مطرح شود، قطعا نماز جمعه شكل ديگري نسبت به ساير نمازهاي جماعت دارد و به همين دليل روي آن تاكيد شده است. از اين جهت نماز جماعت مثل حج است.

حج هم حالت اجتماعي دارد و مردم از اطراف و اكناف در يكجا جمع مي‌شوند و در يك زمان خاص اجتماع جهاني مي‌كنند. نماز جمعه هم به همين ترتيب يك رويكرد اجتماعي دارد. نكته دومي كه در نماز جمعه قابل توجه است تعيين حريم براي نماز است. در فقه شيعه به ويژه تاكيد شده كه بين دو نماز جمعه حريم و فاصله مشخصي رعايت شود تا نمازگزاران پراكنده نشوند. براي نماز جماعت چنين حكمي وجود ندارد و در چند خانه كنار هم مي‌تواند نماز جماعت برگزار شود.

نكته سوم خطبه‌هايي است كه براي قبل از نماز تعيين شده است. از اين طريق براي كساني كه مي‌خواهند نماز بخوانند يك نوع آمادگي ايجاد مي‌شود و از طريق امام جمعه تعليماتي به نمازگزاران داده مي‌شود. امام جمعه مسائل و نيازهاي جامعه را بيان مي‌كند. براي كاركرد نماز جمعه نيز يكسري دستورات و قوانين تهيه شده است. درباره نماز جماعت يوميه هر كسي مي‌تواند امام جماعت باشد و سايرين هم به او اقتدا مي‌كنند و لازم نيست كسي امام جماعت را تعيين كند. اما امام جمعه بايد منصوب باشد و كسي او را انتخاب مي‌كند.

فلسفه انتخاب امام جمعه اين است كه هر كسي نتواند در اين جايگاه قرار بگيرد زيرا ممكن است در اين جايگاه سوءاستفاده‌ها و بدرفتاري‌هايي صورت بگيرد. هر موضوع خوبي ممكن است كاركرد بد پيدا كند. در اسلام اهميت دارد كه چه كسي اين نماز را برگزار كند و چه كسي خطبه‌ها را بخواند كه اين ناشي از اهميت اجتماعي اين نماز است. درباره نماز جمعه چند فلسفه با اهميت ديگر هم وجود دارد كه يكي از آنها فراگير بودن نماز جمعه است. نماز جمعه به اين دليل كه متعلق به مسلمان‌هاست نبايد در آن خط‌هاي تفرقه‌افكن و اختلاف‌برانگيز باشد، در سيره ائمه مي‌بينيم كه با اينكه حاكميت همراه فرهنگ اهل بيت نبود اما ائمه در نماز جمعه شركت مي‌كردند. نشان مي‌دهد نماز جمعه يك امر انحصاري و به گونه‌اي نبوده كه براي ائمه ايجاد محدوديت كند.

نماز جمعه نبايد به‌گونه‌اي برگزار شود كه براي يك قشر خاص باشد و به‌گونه‌اي تلقي شود كه نماز جمعه تابلويي براي يك گروه خاص است. مورد دوم اينكه از آنجا كه فلسفه نماز جمعه اتحاد و همدلي است نبايد مسائل شخصي، جناحي و مسائل تفرقه‌افكن كه زمينه‌هاي تشتت را فراهم مي‌كند در آن مطرح شود. نكته سوم اينكه مشكلات اخلاقي و معنوي و مهم‌ترين مشكلاتي كه جامعه درگير آن است بايد در نماز جمعه مطرح شود. مثلا امروز جامعه ما بيش از اينكه درباره عدم اجراي احكام و مناسك رنج ببرد از كمبود اخلاق رنج مي‌برد.

توصيه به تقوا يكي از مهم‌ترين موضوعاتي است كه در احكام به آن اشاره شده است. توصيه به تقوا يعني گوشزد كردن مسائل اخلاقي. البته اگر مشكلاتي در حوزه فردي، اجتماعي، سياسي، فرهنگي و... وجود دارد بايد در نماز جمعه مطرح شود و امام جمعه هم بايد نسبت به آن آگاهي داشته باشد. اگر به اين فلسفه نماز جمعه توجه شود مي‌تواند فراگير و در عين حال تاثيرگذار باشد. در عصر پيامبر (ص) هم نماز جمعه به اين شكل بود. در ابتداي انقلاب هم نماز جمعه با اين فلسفه برگزار مي‌شد و قشرهاي مختلف و حتي كساني كه اعتقاد زيادي به اين مسائل نداشتند در نماز جمعه شركت مي‌كردند. من به ياد دارم كه وقتي آيت‌ا... طالقاني نماز جمعه مي‌خواند از طيف‌هاي مختلف در آن شركت مي‌كردند.

افرادي بودند كه شايد در زمان ديگر نماز هم نمي‌خواندند اما در نماز جمعه شركت مي‌كردند زيرا مي‌ديدند كسي از موضع مهر و محبت صحبت مي‌كند. اگر نماز جمعه‌بيشتر به اين شكل برگزار شود تاثيرگذارتر و مردمي است ‌و ايجاد محبت و پيوند مي‌كند. اگر نماز جمعه‌اي تشكيل شود كه جوانان در آن شركت كنند و توانستيم مردم‌ بيشتري را كه علاقه‌مند به معنويت و اخلاق هستند را به نماز جمعه بياوريم، در اين صورت هنر اصلي نماز جمعه پياده شده است. به نظر من اگر ما مي‌خواهيم نماز جمعه برگزار كنيم بايد به اهداف، فلسفه و كاركردهاي نماز جمعه بيشتر توجه كنيم، اگر اينگونه شود قطعا به آنچه كه فلسفه تشريح اين حكم است مي‌رسيم. وجه مهم امام جمعه جاذبه است.

امام جمعه بايد كسي باشد كه مورد توجه و علاقه مردم باشد. امام جمعه نبايد كسي باشد كه مردم او را وابسته جريان خاصي بدانند. نماز جمعه‌اي كه مي‌خواهند به عنوان يك كانون اجتماع عمومي و ملي باشد بايد جهت و سمت و سويي پيدا كنند كه در آن اولا امام جماعت «مرضي الطرفين» باشد يعني همه جناح‌ها آن را قبول داشتند، آقاي طالقاني و ديگر ائمه جمعه ابتداي انقلاب اينگونه بودند. اين افراد هم سعي مي‌كردند كه چنين نقشي داشته باشند و خود را وابسته به يك جريان و حزب و گروه نكنند. من به ياد دارم براي امام (ره) گزارشي تهيه كرده بودند و گفته بودند كه فلان امام جمعه عضو حزب جمهوري اسلامي است. با اينكه امام حزب جمهوري اسلامي را تاييد مي‌كردند و سران آن را قبول داشتند اما گفتند امام جمعه نبايد وابسته به يك حزب باشد. امام به آن فرد گفتند يا امام جمعه باش و از حزب استعفا بده يا از امامت جمعه استعفا كن. آن فرد گفت كه مي‌خواهد در حزب بماند در نتيجه از امامت جمعه بركنار شدند. ممكن بود امام جمعه متعلق به حزب و گروه خاصي هم نبود اما به عنوان يك انسان اشتباه كرده و نسبت به يك جريان موضع مي‌گرفت. امام حتما در اين موارد تذكر مي‌دادند.

منبع: روزنامه آرمان