جماران: حج فرایندی معنوی  - اجتماعی است که برپایه عرفان وخودشناسی استوار بوده و همه ساله در ایام تشریق روح تازه ا ی به ایمان اسلامی می دمد ومسلمانان را به فضیلت های فردی وجمعی فرامی خواند. این مناسک اسلامی که از دوران ابراهیم خلیل بربنیان توحید شکل گرفته از ویژگی های بسیاری برخوردارو به مسلمانان مدد می رساند تا شخصیت ممتاز خود را درنسبت با جامعه بازیافته وحیات جمعی را با اتکا به ایمان وعقیده راستین ادامه دهند. حج، آحاد مسلمان را به عبودیت و مسئولیت های اجتماعی برانگیخته و نموداری از ظرفیت سازی اسلام در تعامل با تحولات سیاسی – اجتماعی ازسوی مسلمانان است. بدون مبالغه  بزرگترین افتخاراسلام دلبستگی وعلا قه ایست که به صلح و همزیستی مسالمت آمیز دارد. به تعبیری دیگر آئین اسلام بازدارنده جنگ وآرزومند سعادت و تعالی انسان ها ست که این مهم درمناسک حج وضوح دارد.چراکه اساسا فریضه حج پس از انعقاد متارکه «حدیبیه» بین مسلمانان واهالی مکه که به «حجه الاسلام» شهرت یافت آغاز ومناسک آن  برخی سنن مذهبی مقدم برآئین اسلام رانیز شامل می شود. حج به مسلمانان کمک می کند تا مجد وعظمت  خود را از سرگیرند و در تکاپوئی مومنانه به ایجاد جامعه ای سرشار از امنیت، برادری، صلح، صفا، درستی ودوستی، اعتماد، رفاه، آسایش و عدل و داد بیاندیشند. 

پیام آسمانی وحی که اساس صلح ودوستی است درعین برانگیزندگی ابراهیم خلیل برای برپاداشتن توحید، برانگیزنده روح وحدت در آحاد مسلمانان  نیز هست و آنان را به سوی فضیلت های انسانی وحدت آفرین وانسان دوستانه فرا می خواند. این پیام برپا دارنده نظم وقانونی مبهم  و نا شناخته نیست، بلکه با بیداری امت اسلامی همراه بوده وضمن خارج کردن مسلمانان از انزوا آنان را با امواج توسعه و ترقی همراه می سازد.

نگاه تک بعدی به فریضه حج می تواند موجب نارسایی هائی درجهان اسلام شده ومسلمانان را در بوته احمال وابهام  نگه دارد و ازتاثیر این فریضه اجتماعی  در حل مشکلات جمعی کاسته و نتایج سودمندی برای مسلمانان دربرنداشته باشد.

کما اینکه تحقق آرمان های دینی درجهان امروز به نوعی جهش و جنبش نیاز داردکه جوهره وحقیقت حج به دلیل تبیین وتعلیم جهانبینی ای گسترده می تواند مسلمانان را در سازندگی جهان مشارکت دهد.

حج به مسلمانان فرصت می دهد تا با پشتوانه ای از اخلاق و معنویت فرایندهای مادی جهان امروز را مورد ارزیابی قرار دهند وآگاهانه به بهره گیری از آن ها بپردازد.آئین اسلام این ویژگی را درخود دارد که می تواند با ضرورت زمان و شرایط تاریخی خود را هم آهنگ کرده وبی آنکه از فعالیت بازایستد،با یکپارچگی و نیرومندی در برابر ایدئولوژی های بیگانه پابرجا بماند .

 حقیقت حج  قادراست آنچنان تغییری دررفتار مسلمانان بوجود می آورد تا ضمن مستهلک کردن ناهنجاری ها در خود ، خصلت تساهل و آسان گیری در مواجهه با نظریات مختلف را درآنان ایجاد وتقویت نموده وبا بلند نظری مسلمانان را درعمل افرادی سازگار  و درعین پای بندی به ارزش های مکتب ازسماحت وبزرگواری نیز برخوردارسازد.

 حج با شعار توحید در عبودیت و وحدت با همدیگر، همه ساله در محیطی سرشار از تفاهم، انعطاف و حسن نیت، با حضور جمع کثیری از مسلمانان  برگزار می شود. این گردهمایی عظیم با انگیزه تقویت ملکه تقوی و اخلاص، به کیفیتی دررفتار مسلمانان منجر می شود که منشا یکپارچگی خواهد شد. شرایط روز براهمیت این فریضه اسلامی افزوده و برظرفیت های آن نیزافزوده است. تا آنجا که انتظار این است که روح وجوهره حج  زمینه های لازم برای ایجاد تفاهم و همبستگی میان اهالی قبله را فراهم آورد. چرا که دراین گردهمائی اگرچه  حاجیان با هدف برپایی مناسک عبادی حج گردهم آمده اند، اما از نقش وتاثیر سازنده ای که این فریضه الهی در پی ریزی شخصیت اجتماعی افراد مسلمان بر عهده دارد نبایدغافل شد وحکمت مدارا ورفتار برادرانه ای که شریعت موکدا بدان توصیه کرده است را باید در فلسفه حج جست وجو کرد. اسلام مسلمانان  را به سوی نوعدوستی و اتحاد هدایت می کند، همچنین تعالیم مکتب با تشتت افکار مقابله کرده و امت را قادرمی سازد تا آزادانه شالوده یک زندگی جمعی مسالمت آمیز را پی بریزد. هیچ عاملی همچون دین ومناسک آن، نمی تواند بشریت را به آرامش  برساند، زیرا باور دینی به انسان فرصت خودآگاهی وانگیزه خود سازی می دهد تا آرزوی معنوی را در شرایطی آرام  وبا تامین آرامش دیگران محقق سازد.

نباید ازاین حقیقت غافل شد که مهم ترین موضوع برای جوامع بشری در جهان امروز شناخت تدابیری است که احساس ایمان را در دل و جان افراد تقویت کند. دوستی وبرادری، در صورتی میسر خواهد شد که چنین نیرویی پیوند مستحکمی بین آحاد بشری برقرار سازد.

اسلام ومناسک حج تعادلی در رفتار و گرایش های فردی یک مسلمان ایجاد می کند که به بسیاری از زیاده خواهی ها و خودپرستی ها خاتمه داده و در قلمرو اجتماعی نیز ملت ها را ازتنگنا های نژادی و جغرافیایی  نجات خواهد بخشید و با الهام از مکتب وحی به اصل مواخات ومواسات پایبند می کند، بدون آنکه به خودبنیادی  و استقلال آنان لطمه ای وارد شود. باید اعتراف کرد که تحقق این ایده آل هنوز با موانعی مواجه است که مهم ترین آنها، برداشت های گوناگون از تعالیم مکتب است. هنوز دگم اندیشان، نژادگرایان و نیز فرصت طلبان در برابر هرگونه فکر وایده تازه ای در مسیر اتحاد و همبستگی مقاومت می کنند. اما ایمان اسلامی به مسلمانان می آموزد که به آینده خوش بین باشند و در سازندگی تمدن بشری مشارکت جویند. هرساله فرصت برگزاری حج مجال دوباره ای است تا مسلمانان فراتر از مرزهای نژادی و جغرافیایی  در پرتو باور به تعالیم اسلامی جزئیات و حواشی  را اصل قرار ندهند تا برادری و اتحاد واز پی آن توسعه وسعادت در میان اهالی قبله گسترش یابد.