بیش از بیست ماه از پیروزی انقلاب اسلامی نگذشته بود که جنگی گسترده بر کشور تحمیل شد. نیروهای بعث عراق، همه‌جانبه به ایران هجوم آورده و با ناباوری تمام، این جنگ هشت سال طول کشید. چون آغازگر جنگ، عراق بود و ملت ایران به دفاع از سرزمین خود برخاسته بودند، این جنگ در فرهنگ و تاریخ مردم ایران «دفاع مقدس» نامیده شد.

تاریخ نشان می‌دهد که عالمان و بزرگان دینی هیچ‌وقت در پی جنگ و نزاع و کشت‌وکشتار نبوده‌اند؛ آنچه برای آنان مهم، ارزشمند و مقدس بوده است، دفاع از کیان دین، مذهب و کشور است. با این نگاه، دفاع 8 ساله ایران در مقابل عراق، ارزش پیدا کرده و مقدس می‌شود.

برای بزرگداشت این دفاع شجاعانه، در تقویم ایران، 31 شهریور ـ روز شروع جنگ ایران و عراق ـ آغاز «هفته دفاع مقدس» نامگذاری شده است.

عوامل گوناگونی در آغاز جنگ، ادامه و پشتیبانی، ضعف و قوت، نحوة پایان جنگ و... مؤثر بود. یکی از عوامل تأثیرگذار مهم و همیشگی در طول هشت سال دفاع مقدس، فرماندهی و نقش شخص امام خمینی بود که هنوز مورد بررسی و تحلیل دقیق قرار نگرفته است.

با اینکه کهولت سن، اجازة حضور فیزیکی آن رهبر فرزانه را در جبهه نمی‌داد، اما نام و یاد و نفس مسیحائیش تا خط مقدم جبهه‌ها کاملاً نمایان بود و با جلساتی که با فرماندهان جبهه برگزار می‌کردند؛ سخنرانی‌هایی که برای عموم مردم و مسئولان داشتند و با پیام‌هایی که به مناسبت‌های مختلف صادر می‌کرد، تأثیر مستقیمی در پیشرفت و خروج از نقاط کور جنگ و جبهه داشتند.

 پیام‌های امام خمینی (ره) در آمار و ارقام

امام خمینی که رهبری انقلاب و فرماندهی کل قوا را بر عهده داشت، جنگ را به‌گونه‌ای مدیریت می‌کرد که هم نظر متخصصین جنگ تأمین گردد و هم مردم در جریان امور باشند. وی اعتقاد داشت با وضعیت حاکم بر کشور که تازه انقلاب شده و در تحریم کامل جهانی قرار گرفته‌ایم، تنها با تکیه بر قوای نظامی نمی‌توان دفاع کرد؛ بلکه در کنار آن، نیازمند حضور مردم در صحنه هستیم. تک‌تک ملت، خود باید در صحنه باشند و به دفاع برخیزند.

از طرفی، اگر قرار باشد مردم در صحنه باشند، باید از تمام وقایع و قضایای جنگ باخبر باشند. با این دید بود که در طول 8 سال دفاع مقدس، تلاش کرد با پیام‌های خود، مسائل و مشکلات را با مردم در میان بگذارد و آنها را از وضعیت آگاه کند. به همین دلیل در بیشتر سخنرانی‌ها و دیدارهای خصوصی و عمومی، به مسئلة جنگ می‌پرداختند؛ با این حال در همین راستا بیش از 14 پیام و سخنرانی درباره دفاع مقدس داشتند که اولین آنها، عصر روز 31 شهریور 1359 و آخرین آن 1 مهر 1367 بوده است.

در این نوشتار مروری داریم بر این پیامها و سخنرانیها. لازم به ذکر است که اولین و آخرین پیام امام خمینی به صورت کامل آورده شده است.

1. پیام رادیو- تلویزیونى؛ حمله صدام به ایران

زمان: ساعت 7 بعد از ظهر 31 شهریور 1359

امام خمینی در عصر روز حمله عراق به ایران در پیامی که به مناسبت شروع سال تحصیلی صادر کردند، اصل بیانشان را به جنگ و اهداف حمله صدام اختصاص داد.

2. پیام به ملت ایران؛ دستورات لازم براى زمان جنگ (1 مهر 1359)

یک روز پس از حمله عراق به ایران، در پیامی، با جدیت تمام و بدون هیچ مقدمه‌ای، نکاتی را به مردم، مسئولان، نیروهای نظامی و رسانه‌های گروهی درباره اطاعت از شوراى فرماندهى، وظیفه رسانه‌ها در نقل اخبار جنگ، تکلیف مردم و نیروهاى انتظامى در برابر شایعه‌سازان‌ تذکر می‌دهند.

بسم الله الرحمن الرحیم

مطالب زیر ابلاغ مى‌گردد:

1- باید اطاعت از شوراى فرماندهى بدون کوچکترین تخلف انجام گیرد، و متخلفین با سرعت و قاطعیت باید تعیین و مجازات شوند.

2- باید اشخاص و مقامات غیر مسئول از دخالت در امر فرماندهى خوددارى کنند و فرمانده کل قوا به نمایندگى این جانب و شوراى فرماندهى، مسئول امور جنگى هستند.

3- در شرایط فعلى اقدام دادگاههاى ارتش در امورى که شوراى فرماندهى صلاح نمى‌داند، بدون اطلاع این جانب ممنوع اعلام مى‌گردد.

4- رادیو و تلویزیون موظفند اخبارى را نقل کنند که صد در صد صحت آن ثابت مى‌باشد و براى عدم اضطراب و تشویش اذهان، اخبار را از غیر منابع موثق نقل ننمایند.

5- نیروهاى انتظامى موظف هستند کسانى را که دست به شایعه‌سازى مى‌زنند از هر قشر و گروهى که باشند، فوراً دستگیر و به دادگاههاى انقلاب تسلیم و دادگاههاى مذکور آنان را در حد ضد انقلابیون مجازات نمایند.

مردم مبارز ایران موظف هستند شایعه‌سازان را به دادگاههاى انقلاب معرفى و با نیروهاى انتظامى همکارى نمایند.

6- روزنامه‌ها در وضع فعلى موظفند از نشر مقالات و اخبارى که قواى مسلح را تضعیف مى‌نماید جداً خوددارى نمایند؛ که امروز تضعیف این قوا عقلًا و شرعاً حرام و کمک به ضد انقلاب است. من کراراً از نیروهاى مسلح عزیز پشتیبانى نموده‌ام؛ و امروز که آنان در جبهه جنگ با صدام کافر هستند، تشکر مى‌کنم و از زحمات آنان قدردانى مى‌نمایم، و از خداوند متعال توفیق و پیروزى براى آنان طلب مى‌نمایم.

7- اکیداً همه قشرهاى ملت و ارگانهاى دولتى موظف شرعى هستند که دست از مخالفتهاى جزئى که دارند، بردارند و با مخالفت خود کمک به دشمنان اسلام ننمایند.

و السلام.» (صحیفه امام، 13/228)

3. پیام‌ رادیو ـ تلویزیونى؛ به ملت و ارتش ایران و عراق (4 مهر 1359)

چهار روز پس از شروع جنگ، در دومین پیام خود که از طریق رادیو و تلویزیون قرائت شد، خطاب به ملت و ارتش ایران و ملت و ارتش عراق نکاتی را مطرح کردند. مهمترین نکاتی که ایشان در این پیام به آنها اشاره کردند: جوان‌مردی‌هاى ارتش و نیروهاى مسلح‌، وحدت کلمه و اتکال به خداوند رمز پیروزى‌، مدد غیبى در تحول روحى ملت‌، تفاوت انگیزه ارتش ایران و عراق براى جنگ‌، ضرورت قیام ملت عراق و دفاع از حیثیت اسلام‌. (صحیفه امام، 13/233)

4. پیام‌ یازده ماده‌اى به نیروهاى مسلح و ملت ایران (1 بهمن 1359)

در این پیام، به تمام گروه‌هایی که به گونه‌ای در جنگ تأثیرگذارند، در یازده ماده، تذکراتی را می‌دهند که مهمترین آنها عبارتند از: رعایت انضباطِ مطلوب در نیروهای مسلح نظامی و غیرنظامی، اطاعت از فرماندهان، وحدت فرماندهی، عقوبت فرار از جنگ، هماهنگی قوای نظامی و غیرنظامی، رفتار اسلامی ـ انسانی فرماندهان با نیروهای خود، جلوگیری از نفوذ ضدانقلاب، دعوت از نیروهای عراقی برای پناهندگی به ایران و اینکه برای همیشه می توانند در ایران بمانند، و...

ایشان در پایان پیام خود، خطاب به مردم سلحشور ایران می فرماید: «خمینى که آخرین روزهاى عمرش را مى‌گذراند، تمام امیدش به شما مردم سلحشور ایران است؛ به شما مردمى که به هیچ وجه تحت تأثیر اختلافات جزئى و کلى واقع نشده و ان شاء اللَّه نمى‌شوید؛ شما مردمى که...» (صحیفه امام، 13/541-544)

5. پیام هفت ماده‌اى به ملت ایران (12 فروردین 1360)

به مناسبت سومین سالگرد تأسیس جمهوری اسلامی در پیامی خطاب به ملت ایران نکاتی را بیان فرمودند. از جمله پناه دادن کشور مصر به محمد رضا پهلوی، تدبیر امور کشور در برابر محاصره اقتصادی، درخواست رسیدگی به متجاوز در جنگ تحمیلی و اولویت دفاع مقدس بر مسائل دیگر. همچنین تذکرات هفتگانه به گروههای مسلح داخل کشور، پرهیز از بروز اختلافات و دامن زدن به آنها، تذکر به روحانیت، تذکر به پاسداران، تذکر به دولت درباره کمک به کشاورزان، عدم توجه به شایعات. (صحیفه امام، 14/250-255)

6. پیام‌ به ملت ایران در هفته دفاع مقدس (27 شهریور 1360)

امام خمینی در اولین سالگرد جنگ تحمیلی و در اولین پیام به مناسبت «هفته دفاع مقدس» خطاب به ملت ایران، مسلمانان و آزادگان جهان به بررسى علل و ابعاد جنگ تحمیلى، جنایات صدام با حمایت قدرتهاى بزرگ می‌پردازد.

ایشان معتقدند انگیزه اصلی صدام و حامیان او ـ ابرقدرتها به‌خصوص آمریکا ـ از جنگ با ایران را مبارزه با «اسلام راستین» می داند. «اسلام» رمز وحدت کلمه و نهضت همه اقشار ملت ایران است و  خطر عظیم صدور انقلاب و پرتو حق در جهان اسلام بلکه در جهان مستضعفان، آنان را به وحشت انداخته است؛ وحشتى که در آن کوتاه شدن دست جنایتکارشان از کشورهاى اسلامى بلکه از کشورهاى مظلوم‌ تحت سلطه شان می دیدند.

امام خمینی ملتهای اسلام و مستضعفان جهان را به قیام بر ضد مستکبران جهانی و اسرائیل دعوت می کند و تنها راه نجات از ستمکاران را پناه به اسلام، در زیر پرچم توحید می داند. (صحیفه امام، 15/238-241)

7. پیام‌ به ملت ایران در سالگرد آغاز جنگ‌ تحمیلى (31 شهریور 1361)

در دومین سالگرد آغاز جنگ تحمیلی و به مناسبت هفته دفاع مقدس، در پیامی جنایات صدام و آمریکا در ایران و همچنین بیانیه کنفرانس «فاس» را محکوم می کند.

ایشان به نقشه صدام درباره صادرات نفت ایران ـ که جزیره خارک را منطقه نظامی اعلام کرده بود تا با این نقشه، دیگر کشتیهای نفتکش به این جزیره نیایند و ایران ناچار به صلح شود ـ اشاره می کند و دفاع رزمندگان از بنادر ایران و نیز اعلام بیمه کشتیهای نفتکش توسط دولت را موجب باطل شدن نقشه او می داند.

جایگاهی که امام برای کرامت و حقوق انسان ـ حتی کسانی که در کشور متجاوز زندگی می کنند ـ قائل است،  مثال زدنی است.

امام خمینی با اشاره به اخبار مبنی بر اینکه ایران از اسرائیل اسلحه وارد کرده است، به جنایتهای اسرائیل در فلسطین، همچنین به کنفرانس فاس (کنفرانس سران کشورهای عربی که در سال 1982 در شهر فاس کشور مغرب برگزار شد) اشاره می کند و با توجه به بیانیه های آن کنفرانس، طرفداران اسرائیل را صدام و اکثر دولتهای اسلامی منطقه برمی‌شمرد.

در انتهای پیام، امام خمینی ضمن گرامیداشت یاد شهدا، معلولین و آوارگان جنگ، قشرهای مختلف جامعه را نام می برند و از همگی می خواهند که در «هفته جنگ» به شکرانه پیروزى اسلام، پشتیبانى خود را از جمهورى اسلامى و قواى مسلح، فداکاران در راه هدف که اسلام و ایران است، به ثبوت برسانند. (صحیفه امام، 16/518-522)

8. پیام‌ به ملت ایران به مناسبت هفته جنگ‌ تحمیلى (31 شهریور 1362)

در سومین سالگرد دفاع مقدس در پیامی خطاب به ملت ایران، همبستگى منافقین با حزب بعث عراق و حمایت قدرتهاى بزرگ از متجاوز را مورد نقد قرار می دهند. امام حمایت خود را از کشورهای مظلوم اعلام می دارند و این حمایت را به کشورهای اسلامی نیز یادآوری می کنند.

ایشان به همکاری منافقین با صدام اشاره می کند و این را نشانه ای برای سقوط صدام می داند.

در انتهای پیام، امام خمینی به از خانواده های شهدا و جانبازان، کسانی که در پشت جبهه پشتیبانی می کنند،  تجلیل می کند. (صحیفه امام، 18/143-150)

9. پیام‌ به ملت ایران در سالگرد پیروزى انقلاب (22 بهمن 1363)

در پیامی به مناسبت 22 بهمن و ششمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی در پیامی خطاب به ملت ایران، مطالبی را بیان فرمودند. از جمله درباره جنگ، دانشگاهها، وظایف قواى سه‌گانه، رسانه‌هاى گروهى، تشکر از ملت، دفاع از کشورهای مظلوم، حوزه و دانشگاه، جوانان انقلابی، خدمت به محرومان. (صحیفه امام، 19-146-161)

10. پیام‌ به ملت، رزمندگان و خانواده‌هاى شهدا (10 شهریور 1364)

در پنجمین سالگرد شروع جنگ تحمیلی، در پیامی کوتاه، از ایثارگران، رزمندگان و خانواده های شهدا تجلیل کردند و در انتهای پیام خود این دعا را فرمودند: «بارالها، اینان بندگان صالح توأند که در مجاهده راه تو از خود و عزیزان خود گذشتند و به آن افتخار مى‌کنند. تو خود شهداى ما را در جوار رحمت خود جایگزین، و معلولانمان را شفا، و مفقودان و اسیرانمان را به دامان خانواده‌هاشان برگردان. و به همه ما صبر و توفیق عنایت فرما. إنَّکَ قَریبٌ مُجیبٌ.» (صحیفه امام، 19/359)

11. پیام‌ به ملت ایران (17 بهمن 1364)

به مناسبت هفتمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی در پیامی خطاب به ملت ایران، از آنان بسیار تکریم می کنند: «سپاس بى‌پایان از خداوند تبارک و تعالى که با عنایات خاصه خود منت بر ما نهاده و ما را به ملتى که با قیام خونین و انقلاب الهى خویش و روح ایمان و عرفان بر ابرقدرتها تاخته است، سرافراز فرموده است؛ ملتى که با فداکارى ارزشمند، دست ستمگران را از کشور عزیز اسلامى قطع نموده و شرف و استقلال آن را برگردانده است؛ ملتى که مجد و عظمت میهن اسلامى را تجدید و خود را بر مقدرات و سرنوشت خود آزادانه مسلط و حکومت عدل اسلامى را به جاى حکومت طاغوت ستمشاهى جایگزین کرده است و اسلام عزیز را بر ملتهاى تحت ستم در شرق و غرب عرضه نموده است.»

در انتهای پیام نیز از خانواده های شهدا، اسرا و جانبازان دفاع مقدس تجلیل به عمل می آورند. (صحیفه امام، 19/474-475)

12. پیام‌ به ملت ایران به مناسبت هفته دفاع‌ مقدس‌ (31 شهریور 1366)

در هفتمین سالگرد آغاز جنگ تحمیلی در پیامی خطاب به ملت ایران، تجلیل عرفانی از مجاهدان فی سبیل الله و شهدای جنگ تحمیلی داشتند. در ادامه پیام، ایشان به حادثه جمعه خونین مکه اشاره می کنند و می فرمایند: «اى کاش نبودم تا آن را ببینم و یا بشنوم، نه براى شهادت عزیزانى مجاهد و مهاجر، که شهادت امرى است که آرزوى عزیزان ما است و شهدى است آشنا براى زنان و مردان و کودکان ما که در یورشهاى مغولانه صدام عفلقى شدیدتر و فجیعتر آن را چشیده‌اند و دیده‌ایم، بلکه براى مصیبتى است که نه تنها براى پیغمبر اسلام- صلوات اللَّه علیه- که براى تمامى انبیا و مرسلین از آدم تا خاتم پیش آمد و به فرمان کاخ سیاه به دست ناپاک آل سعود، این شقیترین جانیان عصر، بالاترین مقام قدس الهى شکسته شد.» (صحیفه امام، 20/390-392)

13. پیام‌ به مهاجرین جنگ‌ تحمیلى (2 فروردین 1368)

در پیامی خطاب به مهاجرین جنگ تحمیلی، ضمن بررسی مشکلاتی که آنان در این مهاجرت تحمیلی متحمل شدند، به مطالب دیگری نیز اشاره کردند از جمله:  تکریم از مهاجرین جنگ تحمیلی، دشمنی استکبار با اسلام ناب محمدی، «دفاع از اسلام» اصل خدشه‌ناپذیر سیاست جمهوری اسلامی، صدور انقلاب، درخواست از مسئولین رده بالای نظام برای مقابله با استکبار شرق و غرب، حجاب، تشکر از وزارت خارجه. (صحیفه امام، 21/325-329)

14. پیام‌ به ملت ایران در هفته دفاع‌ مقدس (1 مهر 1367)

دو ماه پس از پذیرش قطعنامه 598 شورای امنیت از طرف ایران، در پیامی به مناسبت هفته دفاع مقدس ـ که آخرین پیام ایشان به این مناسبت نیز می باشد ـ خطاب به خانواده شهدا، اسیران، جانبازان و ملت ایران، در حالتی عرفانی و معنوی مطالبی را بیان می کنند:

«خداوندا، همه چیز تویى؛ و غیر از تو همه هیچ. خداوندا، تو عزیزى؛ و غیر از تو همه ذلیل. خداوندا، تو غنى‌اى؛ و غیر از تو همه فقیر. هفته جنگ امسال حال و هواى دیگرى دارد. پس از سالها دفاع مقدس، یارى دین خدا صورت دیگرى به خود گرفته است.

آمادگى جنگى ضرورت بیشترى یافته است. و دشمنان خدا و خلق خدا آنى غافل نیستند، و در کمین نشسته‌اند تا آنچه را خدایى است نابود کنند. خانواده‌هاى شهدا، تا همیشه تاریخ این مشعلداران راه اولیا، افتخار روشنایى طرق الى اللَّه را به عهده گرفته‌اند.

مجروحین و معلولینْ خود چراغ هدایتى شده‌اند که در گوشه گوشه این مرز و بوم به دین باوران راه رسیدن به سعادت آخرت را نشان مى‌دهند: راه رسیدن به خداى کعبه را. اسرا در چنگال دژخیمانْ خود سرود آزادى‌اند، و احرار جهان آنان را زمزمه مى‌کنند.

مفقودین عزیز محور دریاى بیکران خداوندى‌اند؛ و فقراى ذاتى دنیاى دون در حسرت مقام والایشان در حیرتند. از شهدا که نمى‌شود چیزى گفت. شهدا شمع محفل دوستانند.

شهدا در قهقهه مستانه‌شان و در شادى وصولشان‌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ‌اند؛ و از «نفوس مطمئنه‌اى» هستند که مورد خطاب‌ فَادْخُلِی فِی عِبادِی وَ ادْخُلِی جَنَّتِ پروردگارند. اینجا صحبت عشق است و عشق؛ و قلم در ترسیمش بر خود مى‌شکافد. و السلام.» (صحیفه امام، 21/147)

!نتیجه

مخاطب اول بیشتر پیامهای امام خمینی درباره جنگ تحمیلی، «ملت ایران» است؛ سپس نیروهای نظامی (ارتش، سپاه، بسیج) و در آخر خانواده‌های شهدا و ایثارگران. ایشان در این پیامها مسائل مختلفی را مطرح می‌کنند از جمله عدم اختلاف بین مسئولین، هوشیاری ملت، بررسی مسائل روز و عواملی که باعث پیشرفت در جنگ می‌شود. ایشان ضمن پشتیبانی از نیروهای نظامی، به حضور هر چه بیشتر مردم در جبهه و پشت جبهه و نظارت آنان بر عملکردها معتقدند و به مسئولین و دست اندرکاران نظام تأکید دارند که همیشه و در همه حال، اسلام و مردم در اولویت قرار دارند.

*حریم امام