حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمد مقدم در مراسم شب 23 ماه رمضان در هیئت فاطمه‌الزهراء(س) با اشاره به اینکه مهمترن نقشی که انبیاء در جامعه بشری بر عهده داشتند ایجاد تفکر و اندیشه صحیح در جامعه انسانی بوده است، اظهار کرد: پیامبران که رسالت انسان‌سازی را عهده‌دار بودند، قبل از هر چیزی کوشش می‌کردند برای کرامت، رشد و تعالی انسان اعتبار و اهمیت لازم را به وجود آورند تا انسان‌ها بدانند چه اموری در جامعه مهم و اصل و چه چیزهایی غیر مهم است.

وی ادامه داد:‌ در جامعه‌ای که پیامبر اسلام (ص) در آن ظهور کرد، خون، نژاد،‌ قبیله و قدرت مهم بود اما پیامبر (ص) مهمترین کاری که انجام داد این بود که در مقابل این موارد، ارزش را به توحید، تقوا، کرامت انسان و عدالت داد. در واقع مهمترین مسائل در جامعه عبارت از این است که تفکر انسان متوجه چه چه چیزی باشد. آیا در جامعه اسلامی آنقدر که حجاب مهم است، عدالت نیز مهم است؟ آیا آنقدر که ظاهر افراد مهم است  کرامت و اخلاق نیز اهمیت دارد؟

این پژوهشگر مسائل دینی با طرح این پرسش که باید ببینیم امیر مومنان (ع) چه اعتبار و ارزشی به عدالت بخشیده و عدالت از دیدگاه امام از چه جایگاهی برخوردار است، تصریح کرد: در قرآن کریم همه پیامبرانی که در دوران زندگی خودشان دارای نظام سیاسی و اجتماعی بوده اند، دایره رسالتشان در فرد خلاصه نمی شد بلکه در کنار آن یک نظام سیاسی_عبادی را نیز بنا نهاده بودند.

وی اضافه کرد: قرآن آنچه که به عنوان مشروعیت نظام سیاسی آن ها مطرح می کند، برقراری عدالت در برابر ظلم است. عملکرد آن ها را در این که آن ها عدالت را چگونه در جامعه خود پیاده کرده اند می سنجد، لذا ما وقتی عدالت را به عنوان شاخص حکومت علی می آوریم باید ببینیم عدالت در نزد علی چه جایگاهی دارد.

حجت الاسلام والمسلمین مقدم ابراز داشت: بنابراین در نهج البلاغه یکی از مباحث گران سنگ، اعتباری است که علی(ع) به عدالت می دهد. از حضرت علی (ع) سوال شد که آیا جود و بخشش مهمتر است یا عدل و دادگری؟ که امیر مومنان (ع) با دو دلیل بیان می‌کند که عدالت مهمتر از جود و بخشش است و عدالت بر اخلاق فردی برتری دارد. دلیل اول امام (ع) این است که عدالت از نظر امام امور را در جای خود قرار می‌دهد در حالی که جود و بخشش امور را از جای خود خارج می‌کند. امام علی (ع) می‌خواهد بگوید که باید به حق مردم حرمت گذاشت. درست است که بخشش در جای خود ارزش دارد اما ارزشمند آن است که فقر و نیاز در جامعه اسلامی نباشد تا دیگر نیازی هم نباشد کسی حق خود را به دیگری بدهد. امام (ع) معتقد است عدالت جامعه را در مسیر خود به پیش می‌برد.

وی همچنین در تشریح دلیل دوم امام علی (ع) برای برتری عدالت بر جود و بخشش خاطرنشان کرد: امام (ع) معتقد است عدالت روش عمومی و فراگیر است و کل جامعه را می‌بیند در حالی که جود یک روش خاص است. عدالت یک امر اجتماعی و بخشش یک عمل انفرادی است. علی (ع) می‌خواهد بگوید در حکومت علوی ارزش امور اجتماعی مهمتر از امور انفرادی است. این نگرش به عدالت است که باعث می شود امیرالمومنین(ع) عملکرد خود را با شاخص عدالت بسنجد.

مقدم در ادامه با بیان اینکه حال با شناخت جایگاه عدالت در نزد علی(ع)  باید ببینیم عدالت به چه معنایی است، افزود: شهید مطهری  سه معنا برای عدالت بیان می‌کند. اول اینکه عدالت به معنای هماهنگی، هارمونی و تناسب و از مقوله زیبایی است. می گویند نظام آفرینش بر اساس عدالت آفریده شده است. یعنی نظام آفرینش هماهنگ است و حکمت خدا این هماهنگی را ایجاب می کند.

وی افزود: دومین معنا از عدالت این است که گاهی عدالت را به معنای مساوات می گیرند. مساوات از اصول اخلاقی و اجتماعی است اما همیشه مساوات نمی تواند عدالت باشد و گاه ضد عدالت است. معنای سوم عدالت را به معنای رعایت حق  هر صاحب حق است. شهید مطهری بیان می‌کند معنای اول و دوم از عدالت مد نظر قرآن نیست و معنای سوم مد نظر است. همین معنا از عدالت فلسفه اجتماعی نبوت انبیاء هم است.

این عضو مجمع روحانیون مبارز در ادامه با بیان اینکه انسان در نگاه قرآنی، نبوی و علوی حق‌مدار و دارای حق است در حالی که برخی انسان را صرفاً تکلیف‌مدار می‌دانند، گفت: نمی شود در درون انسان انتخاب گری، حق آزادی و خیر خواهی باشد اما حق انتخاب کردن، آزادی و خیر خواهی را از او گرفت.اگر می خواهیم از عدالت سخن بگوییم باید قبل از هر چیز برای جامعه اسلامی حقوقی را در نظر بگیریم. اگر از انسان آزادی را بگیرند انسان مجبور هیچ وقت رشد نمی کند، انسان هایی رشد می کنند که در محیط آزاد زیست کرده باشند. قرآن می‌گوید ما اگر می‌خواستیم همه را مومن بیافرینیم اما ایمان آوردن را به خود مردم واگذار کردیم. در واقع در محیط جبر و ترس به جای رشد و بالندگی، نفاق و دورویی رشد می‌کند.بنابراین آزادی، اختیار و حس زیبایی گرایی را خدا به انسان داده است و هیچ کس نمی تواند آن را از انسان بگیرد. پس وقتی می گوییم عدالت اعطای حق ذی حق است اولین نگاه دیدن انسان به عنوان صاحب ذی حق است.

مقدم افزود: دومین مسئله در شناخت عدالت این است که اگر انسان دارای حقوقی است این حقوق را چگونه باید محترم شمرد چگونه می توان در یک جامعه کاری کرد که به حقوق دیگران تجاوز نشود. جواب این است که  در جامعه همه مکلفند حقوق یکدیگر را رعایت کنند. بنابراین دومین نشانه عدالت قانون‌گذاری و قانون مداری است. یک جامعه آنارشیست جامعه ضدعدالت است. جامعه عادلانه یعنی جامعه قانون‌گرا و این قانون می‌تواند حقوق انسان‌ها را پاس بدارد. البته در عرصه قانون‌گذاری و اجرای قانون عنصر عدالت باید وجود داشته باشد زیرا قانون ناعادلانه نمی‌تواند پاسدار حقوق انسان‌ها باشد. قانون مشروعیت خود را از عدالت می‌گیرد و قانونی می‌تواند با اقبال مردم مواجه شود که عادلانه باشد. اگر کسی در مقام قانون گذار حقوق دیگران را زیر پا بگذارد آن قانون مشروعیت ندارد.

وی با بیان اینکه سراسر حکومت امام علی (ع) وقف تحقق عدالت شده بود، خاطرنشان کرد: امام (ع) قسم می‌خورد که اگر حضور مردم نبود و خداوند از انسان‌های آگاه میثاق نگرفته بود که در برابر ظلم بی‌تفاوت نباشند،‌ حکومت را نمی‌پذیرفت. از نظر شیعه مظلومیت امام علی (ع) و سایر ائمه از طرف خداست اما خود امام علی (ع) مقبولیت مردمی را شرط حکومت خود می‌داند. علی (ع) برای تحقق عدالت حکومت را پذیرفت. علی (ع) نمی‌گوید کار من دستور دادن و کار شما مردم اطاعت کردن است بلکه به همه می‌گوید من هم مثل شما مردم هستم.

وی در پایان با اشاره به اینکه علی (ع) الگو و سرمشق ماست و امروز بشر تشنه عدالت علوی است، گفت:‌ اگر جامعه اسلامی از تحجر و جمود رنج می‌کشد و دچار بدبختی و فلاکت شده و جماعتی زیر سایه لا اله الا الله و محمد رسول‌الله شمشیر کینه به روی مسلمانان کشیده‌اند به خاطر آن است که عدالت نبوی و علوی در جوامع اسلامی مرده است.

*جماران