به گزارش خبرنگار پایگاه خبری و اطلاع رسانی جماران، دکتر غلامرضا ظریفیان، استادیار دانشگاه تهران در مراسم شب بیست و سوم ماه رمضان در مدرسه راهنمایی رشد واقع در میدان چیذر با عنوان «شاخصه های جامعه علی پسند» به ارائه مدلی برای نظام معرفتی امیرالمونین پرداخت و اظهار کرد: رأس این مدل توحید است و دو بخش دیگر آن عدالت و آزادی است که یک مثلث را می سازند.

وی افزود: در این مدل از درون توحید که حکمت نظری است، حکمت عملی استخراج می شود. حق، نفی طاغوت، تقوا و اخلاق جزئی از بخش توحید است. امیر المومنین توحید و عدالت را انتزاعی نمی داند بلکه آن را به حالت انضمامی تبدیل می کند. به این معنا که توحید را از عرش به فرش و در سطح جامعه می آورد.

ظریفیان با بیان اینکه امیرالمومنین درباره توحید بحث های بسیار اساسی و کلان و توصیفات عمیق و منزهی را ارائه می دهند، عنوان کرد: ایشان درباره فهم توحید معتقد است که فهم توحید باید بر معرفت آگاهانه مبتنی باشد و انتخاب توحید نیز باید انتخاب آزادانه همراه باشد. ایشان صراحتا می گویند که اعتقادات را باید از منابع اصلی اخذ کنیم نه آنکه این منابع را از افراد و اشخاص بدست آوریم.

وی به بیان یکی از جملات امام علی (ع) پرداخت و گفت: «هرکه دینش را از خدا و سنت پیامبرش بگیرد، اگر کوه ها فرو ریزند نیز او استوار می ماند و آنکه دینش را از رجال، شخصیت ها و مردم گیرد، همان مردم و رجال او را از دین بر می دارند».

استادیار دانشگاه تهران ادامه داد: ایشان صراحتا می فرمایند اعتقاداتتان را باید متکی بر سمع و عقل و با رجوع به قرآن و عترت انتخاب کنید. به آن دلیل که برخی گفته اند که بخشی از عترت جعل شده است، ایشان می گویند که هر روایتی که از ما نقل کردند که با قرآن در تعارض بود را به دیوار بکوبید.

ظریفیان شاخص دوم را حق پرستی دانست و تصریح کرد: حق پرستی در مقابل شخصیت پرستی قرار دارد. علی (ع) خودش را نیز می گوید با حق بشناسم. حق را بشناس، اهلش را نیز می شناسی.

وی افزود: در واقعه ی جمل که حضرت علی از مدینه به بصره حرکت کردند، برای افراد بسیاری درباره حق پرستی و شخصیت پرستی شبهاتی ایجاد شد و برای ایشان نامه نوشتند. ایشان پاسخ نامه را به این شکل دادند که من به کسی که این نامه به او می رسد، می گویم که هر چه زودتر نزد من آید و سخنانم را گوش کند و خود تصمیم بگیرد. اگر مظلوم بودم، من را یاری کند اما اگر ظالم بودم، من را به بازگشت به حق و جلب رضایت آن ها دعوت کند.

معاون وزیر علوم دولت اصلاحات با بیان اینکه «جامعه ی شخصیت پرست، جامعه ی متقلب و منافق است»، گفت: فردی نزد امیر المومنین آمد و شروع به تعریف از ایشان کرد. امام علی (ع) جلوی صحبت او را گرفت و فرمود: «من پایین تر از آنی هستم که به من می گویی و بالاتر از آنی هستم که در دلت است». جامعه ی علی پسند، جامعه ی حق پرست است. ایشان صراحتا می فرمایند که کارگزاران را نقد کنید؛ حتی من را نیز نقد کنید.

ظریفیان مساله تقوا را «کنترل از درون» دانست و خاطر نشان کرد: تقوا به معنای آن است که کنترل هایی از درون، انسان را هدایت کند و سپس به بیرون می رسد. امیر المومنین معتقد بودند که اگر جامعه ای به کنترل درونی نرسد، به توسعه پایدار نیز دست پیدا نمی کند.

وی گفت: امروزه غرب به دستاوردهای بزرگی مثل رفاه اجتماعی، نوعی آزادی و امنیت دست یافته است اما از سوی دیگر دچار خطاهای بزرگی مثل جنگ جهانی اول و دوم شده است. اما این غرب با دستاوردهای بزرگش، تنها دیدگاه آمریکا محور و اروپا محور داشته و کمتر نگاه جهانی را شامل شده است. حقوق بشر نیز عمدتا برای طبقات و نژادهای خاص بوده است. به این دلیل است که فاصله جنوب و شمال هر روز بیشتر می شود.

ظریفیان ادامه داد: غرب توانسته است که حقوق و قانون را محقق کند اما اینها مکانیزم های بیرونی هستند که نتوانسته اند توسعه پایدار را برای تمام بشریت محقق کند. اگر عدالت از درون انسان ها نجوشد، عدالت در بیرون پایدار نخواهد بود.

وی با اشاره به اینکه حضرت علی (ع) بسیار به تقوا تکیه می کردند، خاطر نشان کرد: امیر المومنین معتقد بودند که اگر تقوای با تکیه بر اختیار و معرفت در جامعه تحقق یابد، جامعه به عدالت و توسعه پایدار دست می یابد و تمام بشریت را در بر می گیرد. جامعه ی علی پسند، جامعه ای است که به تقوا نزدیک شود و مکانیزم های درونی، اخلاق، صبوری، پذیرش دیگران و انصاف را رعایت و تقویت کند.

استادیار دانشگاه تهران دیدگاه امیر المومنین را دیدگاه قرآنی دانست و گفت: قرآن صراحتا بیان می کند که آن هایی که تقوا پیشه کردند و راستی را انتخاب کردند، خدا برای آن ها آرامش می آورد. اگر جامعه ای تقوا پیشه کرد، محل خروج را پیدا می کند. اگر به دنبال جامعه ای با صلح، انصاف، اخلاق و عدالت هستیم، لازمه اش این است که تقوا را از درون رشد دهیم. البته مکانیزم های بیرونی و قانون و حقوق نیز ضروری است.

وی اظهار کرد: اگر بخواهیم برای قرآن معدل دیگری انتخاب کنیم، می توانیم، قرآن را خدانامه بخوانیم. همچنین می توانیم مثنوی را عشق نامه بنامیم. چراکه تمامی ابیات به عشق ختم می شوند. بهترین معادلی که می توانیم برای نهج البلاغه در نظر بگیریم، تقوا نامه است.

ظریفیان شاخص دیگر جامعه ی علی پسند را اخلاق دانست و گفت: می توانیم با این ملاک جامعه خودمان را ارزیابی کنیم و ببینیم که چه مقدار به علی (ع) نزدیک هستیم. امیر المومنین مهمترین مساله اخلاقی را این موضوع می داند که میان گفتار و عمل انسان فاصله ای وجود نداشته باشد.

وی با اشاره به محورهایی که در بحث اخلاق در نهج البلاغه مطرح شده است، اظهار کرد: در جامعه ی اخلاقی فردی را به اکراه مجبور به انجام کاری نمی کنند. تمایل داوطلبانه، اختیار و انتخاب آگاهانه، عدم خودشیفتگی و میانه رویی جزو ویژگی های جامعه ی با اخلاق است.

وی درباره میانه رویی تصریح کرد: امیرالمومنین می فرمایند که پیامبر قبل از اینکه از دنیا بروند عبارت «علیکم بالقسط: برشما باد میانه رویی» را پی در پی گفتند.

وی افزود: تواضع، احترام حداکثری، اجازه ندادن به تجسس در امور شخصی مردم، ندیدن لغزش های مردم، فریب ندادن مردم، امانت داری و مدارای با مردم از دیگر ویژگی های جامعه ی با اخلاق است.

این مدرس دانشگاه درباره «آزادی» توضیح داد: امیرالمومنین آزادی را از دل عدالت استخراج می کند. در غرب از قرن 18 به بعد آزادی مقدم بر عدالت دانسته شد. جان رالز، فیلسوف آمریکایی که از دل لیبرالیسم آمده است نیز معتقد است که آزادی از دل عدالت بیرون می آید. امیر المومنین معتقد است که حقوق انسان ها، توزیع برابر ثروت، قدرت و کرامت است. امیر المومنین ملاک درستی دین را عدل می داند و می فرماید: «نه هرچه دین می گوید، عدل است؛ بلکه هر آنچه عدالت است، دین است».

وی به بیان ویژگی های جامعه ای با عدل پرداخت و گفت: امیر المومنین مبنای مشروعیت نظام را بیعت آگاهانه و آزادانه مردم می داند. حاکمان حق بیعت اجباری را ندارند. حاکمان هیچ برتری حقوق نسبت به آحاد مردم ندارند.

ظریفیان ادامه داد: امیرالمومنین در بحث نظارت و مجازات ابتدا حاکمان و کارگزاران، سپس نزدیکان و بعد مردم را تحت نظارت قرار می داد. ایشان در خطبه 47 نهج البلاغه می فرمایند: « نابودی مردمان گذشته از آنجا بود که اگر سرشناسی دزدی می کرد، رهایش می کردند و اگر مردم عادی دزدی می کردند، مجازاتشان می کردند».

وی «حق انتقاد به حکومت» را از ویژگی های جامعه ی با عدل دانست و اظهار کرد: امیر المومنین می فرمایند: « هیچ جامعه ای رستگار نمی شود، مگر آنکه ضعیفش بدون لکنت زبان حقش را از قوی بگیرد».

استادیار دانشگاه تهران با اشاره به «رعایت و حفظ حیثیت مخالفان»، «رعایت حقوق اقلیت دینی» و «حق صحبت خصوصی مردم با حاکمان بدون اینکه نگهبانی داشته باشند» که از ویژگی های جامعه ای با عدل هستند، عنوان کرد: در روایات امیر المومنین، ایشان حتی یک بار نیز خوارج را به نام منافق یا مشرک یاد نکرده است.

ظریفیان به ذکر نکته از منش حضرت امیر در مواجهه با خوارج پرداخت که به نظر می رسد قبل از غائله نهروان باشد و گفت: یکی از رهبران خوارج در شهر کوفه آزاد بود. فردی از یاران امیر المومنین به ایشان گفتند که چرا او را دستگیر نمی کنید؟ امام در پاسخ فرمودند که چرا باید دستگیرش کنیم؟ من کسی را که دست به اسلحه نگیرد، تعقیبش نمی کنم.

وی در پایان سخنان خود به شکل کلی به بیان اقدامات امیر المومنین در پنج سال حکومت خود پرداخت و اظهار کرد: اقداماتی نظیر ایجاد نظام تامین اجتماعی، برنامه برای محیط زیست، دیدگاه ضد اسراف به مسائل، جلوگیری از اسراف در مصرف گرایی حاکمان، تلاش حداکثری برای استفاده از آب در جامعه ی ایشان انجام شد. امیر المومنین از دادن یارانه به ثروتمندان خودداری کردند و آن را نمونه ای از اسراف می دانستند.