سؤال اول این است که معنای «هتک حرمت» از نظر فقه یا اخلاق چیست؟ طبق چیزی که جناب زمخشری معنا می کند، «هتک» در لغت به معنای بی آبرو کردن یک فرد است. بی آبرو کردن افراد از نظر اخلاقی کاری بسیار ناپسندی و از نظر فقهی حرام است. یعنی هم از نظر اخلاقی بد است و هم از نظر فقهی حرمت دارد. حرمت هم به این معنا است که دارای آثار سوء و عواقب اخروی است. البته از نظر اینکه حقوق فردی از بین می رود، می تواند کیفر قانونی هم داشته باشد.

سؤال دوم این است که چرا اهمیت هتک حرمت مسئولین از هتک حرمت مؤمنی که مسئول نباشد بیشتر است؟ البته هرکسی دارای مسئولیت هست مسئولیت زمینه ای است که رفتار او مورد رصد قرار بگیرد و مورد نقد باشد. در جایی که می توان نقد منصفانه کرد، چون مسئول است و حقوق انسان ها را در اختیار دارد باید نقد شود که خدای ناخواسته با امضا یا تصمیم آن شخص از حقوق کسی چیزی تضییع نشود.

لذا طبق همین قانون، نقد مسئولین به جا است و به تعبیر حضرت امام، «تخطئه، یک هدیه الهی است.»(صحیفه امام، جلد 20، صفحه 451) اما اینکه باید هتک حرمت مسئولین را  جدی تر گرفت هم یک مسأله درست و کاملا منطبق با فقه و اخلاق است. سرّ مطلب این است که وقتی مسئولی در جامعه ای مورد هتک حرمت قرار بگیرد، غیر از اینکه دارای یک شخصیت حقیقی است و آبروی او باید محفوظ بماند، مسئولین نظام اسلامی اضافه بر آن دارای یک شخصیت حقوقی هم هستند و آسیب به شخصیت حقوقی آنها منجر به این می شود که خدای ناکرده به نظام آسیب وارد شود.

سؤال سوم این است که آیا ما در فقه استثنایی داریم که بتوانیم به حرمت شخصی را بشکنیم؟ استثناء در مواردی که بشود کسی را هتک کرد، یعنی آبروی او را ریخت، در اخلاق مطرح نیست. دوستانی که با علم اخلاق و متون اخلاقی آشنا هستند می دانند که در مسائل اخلاقی این را نداریم. اما در بحث فقه موردی برای استثناء هتک حرمت داریم. آن مورد جایی است که شخصی مستحق استخفاف باشد.

اجازه بدهید این مطلب را از حضرت امام عرض کنم که در فرمان هشت ماده ای که از افتخارات نظام اسلامی است، تعبیر رسا و مهمی دارد و آنجا نوشته اند و به قوه قضائیه داده اند که «هیچ کس حق ندارد هتک حرمت مسلمان و تعدی از ضوابط شرعیه نماید.» این فرمایش حضرت امام غیر از اینکه یک بحث اخلاقی است، یک بحث فقهی است. بلکه این تعبیر حضرت امام یک بحث دقیق حکومتی است که ولی فقیه موظف است بر اساس مسئولیتی که دارد از حرمت شهروندان و مخصوصا مسئولین جامعه اسلامی حفظ و حراست کند. این از تعبیرات فقهی ما است.

گاهی هم به شکل «مسلوب الاحترام» تعبیر می شود. مثلا اگر کسی فسق علنی می کند و خدای ناخواسته در معرض عموم شراب می نوشد، خودش احترام خودش را از بین برده و احترامی ندارد تا ما بخواهیم حرمت او را هتک نکنیم. در مسائل مربوط به مسئولیت ها هم اگر کسی ظلم علنی می کند و ظلمش ثابت شده است، نه اینکه یک نفر بنشیند و پیش خودش فکر کند فلان مسئول ظلم می کند، آن شخص از نظر فقهی می تواند مستحق استخفاف باشد. اما همه اینها در جایی است که حتما باید اثبات شود و صلاحیت چنین امری هم در شأن یک فرد، گروه و یا جناح سیاسی نیست و در صلاحیت دادگاه های صالحه است.

پس از آیه شریفه استفاده می شود که روش های ناپسند نسبت به آدمیان در جامعه باعث می شود که بدی شیوع و رواج پیدا کند. اگر یک نماینده مجلس هتک حرمت کند و از کلمات بد و خلاف اخلاق استفاده کند، دیگران هم استفاده خواهند کرد و این روش جامعه را اول به تباهی اخلاقی و بعد به تباهی های فقهی خواهد کشاند.

سؤال دیگری که اینجا مطرح هست اینکه هتک حرمتی که از نظر اخلاقی روشی بسیار زشت و از نظر فقهی حرام است و از نظر قانونی مجاز نیست، آیا تأثیری هم در جامعه دارد؟ یعنی اگر رسانه ها هتک کنند و افرادی مشغول هتک حرمت ها شوند، آیا تأثیری در سطح جامعه دارد یا ندارد؟

اجازه دهید در پاسخ به این سؤال به آیه 19 سوره مبارکه نور اشاره کنم. آنجا خدا می فرماید: «إِنَّ الَّذینَ یُحِبُّونَ أَنْ تَشیعَ الْفاحِشَةُ فِی الَّذینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ». یعنی کسانی که علاقمند هستند هتک حرمت کنند، آبرویی را بریزند و یا کسی را در جامعه بی اعتبار کنند، کسانی هستند که دوست دارند کارهای زشت را در جامعه رواج بدهند. کسانی که کار زشتی را رواج می دهند خداوند در این آیه می فرماید «لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ».

سؤال دیگر این است که از دیدگاه اسلام آبرو، شخصیت و حرمت یک مؤمن چگونه است؟ در اینجا هم روایات بسیار متعددی است که اگر کسی جمع آوری کند، واقعا به شکل یک مقاله مفصل در می آید. مثلا شیخ صدوق از امام صادق(ع) نقل می کند که فرمودند خداوند متعال اموری را مورد حرمت قرار داده و باید حرمت اینها حفظ شود. آنها پنج چیز هستند. حرمت رسول الله(ص)، قرآن، آل پیامبر و عترت، کعبه و مؤمن است. یعنی امام صادق(ع) حرمت مؤمن را در ردیف حرمت رسول خدا(ص)، قرآن، ائمه(ع) و کعبه قرار داده است.

روایات دیگری هم داریم که همه نشان دهنده این است که دین نسبت به حرمت مؤمن بسیار حساس است و سفارش فرموده اند که باید حرمتشان حفظ شود.

سؤال پایانی است که آیا غیر از عواقب اخروی عواقب وضعی هم گریبان کسانی که هتک حرمت می کنند را می گیرد؟ پاسخ به این سؤال این است که بله؛ کسانی که وارد عرصه خطرناک ضد اخلاقی و ضد فقهی هتک حرمت شوند، شاید چند صباحی طول بکشد اما قطعا به نقطه ای می رسند که خودشان گرفتار همین هتک ها خواهند شد. وجود مبارک امیرالمؤمنین(ع) هم طبق آنچه که ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه نقل می کند فرمود که اصلا هتک حرمت کار اشرار است و افرادی که غیر از شرّ و شرّخواهی چیز دیگری در اندیشه و رفتار آنها نیست. بعد امیرالمؤمنین(ع) مثال می زند که اینها افرادی هستند که همه زیبایی ها و محسنات را رها می کنند و مانند مگسی روی زخم ها می نشینند.

با توجه به فرمایشات مقام معظم رهبری، امیدواریم چنین مسائلی در نظام اسلامی نباشد که باعث رنجش خاطر بزرگان ما شود. حیف است برای مجلسی که نام انقلابی بودن را هم دارد، کمتر از پنج ماه دو بار مقام معظم رهبری به این شکل بسیار جدی تذکراتی بدهند که مفاد حرام در آن وجود داشته باشد. امیدوارم همه ما وظایفمان را بشناسیم و طبق وظایفمان، اخلاقی و شرعی حرکت کنیم.

*جماران